แนวคิดและภาคปฏิบัติการเรื่องชุมชนในการเผชิญปัญหาเอดส์ของสังคมไทย : กรณีศึกษานโยบายการดูแลผู้ป่วยและผู้ติดเชื้อที่บ้านและในชุมชน

Abstract

รายงานวิจัยนี้เป็นการนำเสนอบทสังเคราะห์แนวคิดและอุดมการณ์ว่าด้วยเรื่องชุมชนที่ปรากฏอยู่ในแนวทางการทำงานเพื่อจัดการกับปัญหาและผลกระทบของโรคเอดส์ในประเทศไทย นับตั้งแต่พบการระบาด ข้อมูลหลักที่ใช้ในการสังเคราะห์เป็นข้อมูลทุติยภูมิประเภทงานวิจัย บทความวิชาการ บทสรุปการสัมมนา ตลอดจนแผนงานและนโยบายที่เกี่ยวกับ HIV/AIDS ที่มีการเชื่อมโยงกับประเด็นเรื่อง “ชุมชน” โดยเอกสารทั้งหมดเขียนขึ้นหลังจากที่รัฐบาลไทยได้เริ่มรับเอาแนวคิดการส่งเสริมบทบาทและศักยภาพของครอบครัวและชุมชนเข้ามาไว้ในแผนการป้องกันและแก้ไขปัญหาเอดส์แห่งชาติ (ฉบับ พ.ศ. 2535-2539) วัตถุประสงค์ทั่วไปของงานวิจัยชิ้นนี้คือ เพื่อศึกษาว่าแนวคิดว่าด้วยเรื่อง “ชุมชน” ถูกสร้าง ถูกให้ความหมาย ถูกเข้าใจ ตลอดจนถูกนำไปใช้อย่างไรบ้างในตลอดช่วงระยะเวลาของการเผชิญและจัดการกับปัญหาเอดส์ของสังคมไทย ไม่ว่าจะถูกใช้ในระดับท้องถิ่นหรือระดับชาติโดยรัฐบาล คนในวงการแพทย์และสาธารสุข นักวิชาการในมหาวิทยาลัย คนทำงาน NGOs นักกิจกรรมสังคม หรือแม้กระทั่งผู้ติดเชื้อ HIV เองก็ตาม ส่วนวัตถุประสงค์เฉพาะของงานวิจัยนี้ คือต้องการตรวจสอบแนวคิดเรื่องชุมชนที่ดำรงอยู่ในภาควาทกรรมและภาคปฏิบัติการของกลยุทธ์การใช้ครอบครัวและชุมชนเป็นหน่วยพื้นฐานในการดูแลผู้ป่วยและผู้ติดเชื้อตลอดจนผู้ที่ได้รับผลกระทบจากเอดส์ (Home and Community-Based Care Approach) ของสังคมไทย ผลการวิจัยได้ชี้ให้เห็นว่าวาทกรรมและชุดความหมายของชุมชนชุดต่างๆ ที่พบว่านำไปใช้กันอยู่ในแนวทางการทำงานแก้ปัญหาเอดส์แต่ละยุค ซึ่งเริ่มตั้งแต่ยุคที่มีการนำกระบวนทัศน์ระบาดวิทยา-พฤติกรรมศาสตร์มาใช้ มาจนกระทั่งถึงยุคที่ใช้กระบวนทัศน์ธรรมรัฐและประชาสังคมนั้น มักเต็มไปด้วยความสับสน กล่าวคือไม่ได้ถูกตีความหมายไปในทิศทางเดียว และยังถูกสร้างและรื้อสร้างใหม่อยู่ตลอดเวลาขึ้นอยู่กับการตีความของรัฐและผู้ปฏิบัติงานในระดับท้องถิ่น นอกจากนี้ผลการวิจัยได้ชี้ว่าในการเผชิญกับปัญหาเอดส์ในสังคมไทยนั้น มีการใช้แนวคิดเกี่ยวกับชุมชนอยู่ 2 แนวคิดหลักๆ ด้วยกัน ได้แก่ แนวคิดที่ชุมชนถูกนำเสนอเชิงโครงสร้างสังคมและสถาบัน กับแนวคิดที่ฉายภาพชุมชนเชิงกระบวนการ การต่อสู้ของปัจเจกและกลุ่มเพื่อสร้างความชอบธรรมในการเรียกร้องสิทธิบางอย่างบนพื้นฐานของความเป็นมนุษย์ และสุดท้ายงานชิ้นนี้ชี้ให้เห็นว่าการตีความและการใช้แนวคิดเรื่องชุมชนที่หลากหลายและสับสนเช่นนี้ มีผลอย่างมากต่อข้อจำกัดและประสิทธิภาพของกลยุทธ์การแก้ปัญหาเอดส์ที่นำเอาครอบครัวและชุมชนมาเป็นหน่วยพื้นฐานในการดูแลผู้ป่วยและผู้ติดเชื้อตลอดจนผู้ที่ได้รับผลกระทบจากเอดส์ของสังคมไทย