ความคุ้มค่าของการผ่าตัดต้อกระจกโดยใส่เลนส์แก้วตาเทียมชนิดนิ่มเปรียบเทียบกับชนิดแข็งในบริบทของประเทศไทย

Abstract

การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการเข้าถึงการผ่าตัดต้อกระจกและปัจจัยที่มีผลต่อการผ่าตัดต้อกระจกในผู้ป่วยสิทธิสวัสดิการข้าราชการและสิทธิประกันสุขภาพถ้วนหน้า โดยวิเคราะห์ข้อมูล ได้แก่ (1) ข้อมูลผู้ป่วยในที่มีสิทธิสวัสดิการข้าราชการและสิทธิประกันสุขภาพถ้วนหน้าตั้งแต่วันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2546 – 31 ธันวาคม พ.ศ. 2550 นำมาจากสำนักงานกลางสารสนเทศบริการสุขภาพ (สกส.) และ (2) ข้อมูลของผู้ป่วยที่เข้าร่วมโครงการการผ่าตัดต้อกระจก สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ นอกจากนั้นการศึกษานี้ยังประเมินความคุ้มค่าของการผ่าตัดต้อกระจกโดยใส่เลนส์แก้วตาเทียมชนิดนิ่มเปรียบเทียบกับชนิดแข็งในประเทศไทยโดยใช้แบบจำลอง decision tree จากมุมมองของผู้ให้บริการ จากผลการศึกษาด้านการประเมินการเข้าถึงการผ่าตัดต้อกระจก พบว่า ผู้ป่วยต้อกระจกในประเทศไทยมีแนวโน้มได้รับการผ่าตัดเพิ่มมากขึ้นทุกปี โดยเฉพาะผู้ป่วยสิทธิประกันสุขภาพถ้วนหน้า นอกจากนี้ผู้ป่วยสิทธิประกันสุขภาพถ้วนหน้าส่วนใหญ่ (ร้อยละ 96.9) ได้รับการผ่าตัดต้อกระจกในจังหวัดที่มีสิทธิการรักษา มีเพียงส่วนน้อยที่ได้รับการผ่าตัดที่จังหวัดอื่น จังหวัดที่มีขนาดใหญ่จะมีอัตราการผ่าตัดมากกว่า และจังหวัดที่มีจำนวนจักษุแพทย์เพิ่มขึ้น 1 คน จะมีอัตราการผ่าตัดต้อกระจกมากขึ้นถึง 52 เท่า นอกจากนี้จากผลการศึกษาด้านปัจจัยที่มีผลต่อการผ่าตัดต้อกระจก ผู้ป่วยสิทธิสวัสดิการข้าราชการมีโอกาสได้รับการใส่เลนส์แก้วตาเทียมชนิดนิ่มมากกว่าผู้ป่วยสิทธิประกันสุขภาพถ้วนหน้าถึง 22 เท่า ผู้ป่วยที่ใส่เลนส์แข็งมีโอกาสเกิดภาวะแทรกซ้อนมากกว่าเลนส์นิ่มอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ นอกจากนั้นผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดต้อกระจกที่โรงพยาบาลมหาวิทยาลัยหรือโรงพยาบาลเอกชนมีโอกาสเกิดภาวะแทรกซ้อนมากกว่าโรงพยาบาลทั่วไปอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ผลการศึกษาด้านการประเมินความคุ้มค่าของการผ่าตัดต้อกระจกใส่เลนส์แก้วตาเทียมชนิดนิ่มเปรียบเทียบกับชนิดแข็ง พบว่า หากระบบประกันสุขภาพมีค่าความเต็มใจจ่ายสำหรับการลงทุนด้านสุขภาพน้อยกว่า 200,000 บาทต่อปีสุขภาวะ การผ่าตัดใส่เลนส์นิ่มจะไม่มีความคุ้มค่า เมื่อเปรียบเทียบกับการตัดสินใจในอดีตที่ผ่านมาของคณะอนุกรรมการพัฒนาชุดสิทธิประโยชน์และระบบบริการ สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) ที่มีแนวโน้มจะไม่ลงทุนสำหรับเทคโนโลยีทางการแพทย์ที่ให้ค่าอัตราส่วนต้นทุนอรรถประโยชน์ที่มีค่ามากกว่า 200,000 บาทต่อปีสุขภาวะ การศึกษานี้จึงให้ผลสอดคล้องกับนโยบายและแนวทางปฏิบัติที่ผ่านมาของ สปสช. ที่สนับสนุนการผ่าตัดต้อกระจกใส่เลนส์ชนิดแข็ง อย่างไรก็ตามหากค่าความเต็มใจจ่ายต่อปีสุขภาวะของ สปสช. มีการเปลี่ยนแปลงในอนาคตคือมีค่ามากขึ้นก็ยังพบว่าโอกาสที่การผ่าตัดใส่เลนส์นิ่มจะมีความคุ้มค่ามากกว่าการผ่าตัดใส่เลนส์แข็งมีไม่มากนัก

นอกจากนี้ทีมวิจัยยังได้ทำการสำรวจราคาเลนส์แก้วตาเทียมชนิดนิ่มและแข็งเพื่อนำมาใช้คำนวณงบประมาณที่สามารถประหยัดได้ตามสถานการณ์ที่สมมติขึ้น หากมีการเบิกจ่ายค่าเลนส์นิ่มและเลนส์แข็งเท่ากับราคาค่าเฉลี่ยที่สำรวจได้ พบว่า ในผู้ป่วยสิทธิสวัสดิการข้าราชการ รัฐบาลจะสามารถลดค่าใช้จ่ายได้ปีละประมาณ 55 ล้านบาท และถ้าให้เบิกจ่ายได้เท่าราคาเลนส์แข็งที่สำรวจได้เหมือนกันหมดทั้งสองสิทธิประกันสุขภาพ จะลดค่าใช้จ่ายได้ปีละ 140 ล้านบาท ดังนั้นหากหน่วยงานที่รับผิดชอบเกี่ยวกับการเบิกจ่ายค่าเลนส์แก้วตาเทียมสามารถกำหนดราคาเลนส์ที่จะเบิกได้อย่างเหมาะสมจะช่วยให้ประหยัดงบประมาณไปได้เป็นจำนวนมาก ซึ่งงบประมาณดังกล่าวสามารถนำไปใช้ในงานสาธารณสุขด้านอื่นที่จำเป็นได้มากขึ้นด้วย

จากผลการศึกษาทั้งหมด สามารถสรุปข้อเสนอแนะเชิงนโยบายได้ดังนี้ (1) รัฐบาลควรมีการกระจายทุนฝึกอบรมแพทย์เฉพาะทางด้านจักษุให้แก่จังหวัดที่ยังขาดแคลน (2) จากผลการวิจัยชี้ว่าเลนส์แข็งมีความคุ้มค่ากว่า ดังนั้นการเบิกจ่ายค่าเลนส์แก้วตาเทียมของสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติซึ่งมีการเบิกจ่ายค่าเลนส์ในราคาของเลนส์แข็งจึงมีความเหมาะสมแล้ว (3) ควรให้ความรู้ที่ถูกต้องกับประชาชนเกี่ยวกับเลนส์แข็งและเลนส์นิ่ม เนื่องจากอาจจะมีการจูงใจจากผู้ให้บริการให้จ่ายเงินเพิ่ม (4) จากการสำรวจครั้งนี้พบว่า ราคาเลนส์ถูกกว่าราคาที่สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ และกรมบัญชีกลางให้เบิกไว้ค่อนข้างมาก ในกรณีเลนส์แข็งราคาลดลงได้ถึง 4 เท่าตัว กรณีเลนส์นิ่มราคาลดลงได้เกือบครึ่งหนึ่ง จึงควรมีการทบทวนราคาเลนส์ที่เบิกจ่ายในอนาคต