สุขภาพชายแดน: การข้ามพรมแดนเพื่อมารับบริการสุขภาพในประเทศไทยของผู้ป่วยจากประเทศเมียนมาร์ ลาวและกัมพูชา

Abstract

สถานการณ์สาธารณสุขชายแดนเป็นสถานการณ์ที่ซับซ้อนเนื่องจากมีความแตกต่างทางบริบททางสังคมวัฒนธรรม ภูมิประเทศ การเมืองและเศรษฐกิจ ประเทศไทยเป็นศูนย์กลางของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มีพรมแดนติดกับประเทศ เมียนมาร์ กัมพูชา ลาวและมาเลเซีย การมีพรมแดนติดกับประเทศต่างๆ ส่งผลให้มีการเคลื่อนย้ายประชากรระหว่างประเทศทั้งในเรื่องเศรษฐกิจ ผ่านการจ้างงานของแรงงานต่างด้าวและในเรื่องระบบบริการสาธารณสุข ที่เรียกว่า สาธารณสุขชายแดน ในแต่ละปีมีผู้ป่วยจากประเทศเพื่อนบ้าน ข้ามชายแดนเพื่อมารับการรักษาที่ศูนย์บริการสาธารณสุขไทยและมีแนวโน้มจะเพิ่มขึ้นทุกปี งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ที่จะศึกษาสถานการณ์สาธารณสุขชายแดน บริเวณ 3 จังหวัด ได้แก่ จังหวัดอุบลราชบุรีที่มีพรมแดนติดกับประเทศลาว จังหวัดสระแก้วที่มีพรมแดนติดกับประเทศกัมพูชา จังหวัดตากที่มีพรมแดนติดกับประเทศเมียนมาร์ โดยใช้การเก็บข้อมูลเชิงคุณภาพ ได้แก่ การสัมภาษณ์เชิงลึก การสนทนากลุ่มย่อยและการสังเกตการณ์แบบมีส่วนร่วมแบ่งเป็น 3 กลุ่ม ได้แก่ กลุ่มผู้บริหาร กลุ่มบุคคลากรสาธารณสุขในพื้นที่และกลุ่มหน่วยงานเอ็นจีโอและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับงานสาธารณสุข กลุ่มผู้ป่วยที่ข้ามพรมแดนเพื่อมารับการรักษาที่ประเทศไทย ผลจากการวิจัยพบว่าปัจจัยทางสังคมที่มีผลต่อระบบสาธารณสุขชายแดน ได้แก่ ปัจจัยทางด้านภูมิประเทศ ปัจจัยด้านการเมือง ปัจจัยด้านรับบริการสุขภาพ ปัจจัยความเชื่อส่วนบุคคลและสภาพสังคมวัฒนธรรมบริเวณชายแดน และปัจจัยทางด้านเครือข่ายหน่วยงานเอ็นจีโอที่ทำหน้าที่เป็นส่วนหนึ่งในการส่งต่อผู้ป่วยชายแดนของสองประเทศ งานสาธารณสุขชายแดนมีมิติที่ซับซ้อนและยากในการบริหารจัดการควบคุมโรคเนื่องจากในแต่ละพื้นที่มีบริบทต่างกัน ดังนั้นรูปแบบการทำงานของแต่ละพื้นที่จะปรับเปลี่ยนตามสถานการณ์การเมืองของประเทศเพื่อนบ้าน การทำงานร่วมกันระหว่างหน่วยงานภาครัฐ ระหว่างเอ็นจีโอและเจ้าหน้าที่ชุมชนในพื้นที่ซึ่งเป็นบุคคลที่ทำงานในพื้นที่ร่วมกันพัฒนารูปแบบการส่งต่อผู้ป่วยจะทำให้งานสาธารณสุขชายแดนมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น