บทคัดย่อ
อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน หรือ อสม. เป็นรูปแบบสำคัญของการมีส่วนร่วมในการพัฒนาสาธารณสุขตามนโยบายสาธารณสุขมูลฐานที่มีการดำเนินการมานานกว่า 3 ทศวรรษ การศึกษาชิ้นนี้เป็นการประเมินศักยภาพและบทบาทของ อสม. ในบริบทสังคมไทยที่มีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วทั้งทางเศรษฐกิจ สังคม การเมือง และสถานการณ์สุขภาพ อสม.ในปัจจุบันมีจำนวนเกือบ 800,000 คน ถือเป็นทรัพยากรกำลังคนที่สำคัญด้านสุขภาพในชุมชน อาสาสมัครส่วนใหญ่ได้รับความเชื่อถือว่าเป็นผู้อุทิศตนให้กับการทำงานเพื่อชุมชน มีความรู้และใส่ใจในเรื่องสุขภาพ การศึกษาพบว่า แม้ว่าปัจจุบันนโยบายสาธารณสุขมูลฐานจะไม่ได้รับความสำคัญมากนัก แต่กระบวนการ อสม.ก็ยังมีชีวิตและยังดำเนินไปอย่างแข็งขัน อสม.ในปัจจุบันมากกว่าร้อยละ 35 เป็นกลุ่มคนรุ่นใหม่ที่เพิ่งเข้ามาเป็นอาสาสมัครได้ไม่เกิน 5 ปี ในขณะเดียวกันก็มี อสม.หญิงเพิ่มมากขึ้นอย่างต่อเนื่องจนมีสัดส่วนถึงร้อยละ 70 อสม.เหล่านี้ทำงานได้ดีในลักษณะงานที่เสร็จสิ้นได้ในระยะเวลาสั้นๆ เช่น การสำรวจข้อมูล, การรณรงค์เรื่องโรคต่างๆ, การกระจายข้อมูลข่าวสาร แต่มีข้อจำกัดในการทำงานที่ต้องใช้เวลาต่อเนื่องยาวนาน เช่น การดูแลผู้ป่วยเรื้อรัง อาสาสมัครสาธารณสุขส่วนใหญ่มาจากผู้ที่มีการศึกษาและฐานะทางเศรษฐกิจไม่สูงนัก จึงมีคำถามว่าทำอย่างไรจึงจะสามารถระดมกลุ่มบุคคลที่มีสถานภาพทางเศรษฐกิจสังคมที่สูงขึ้นและมีความพร้อมที่จะเสียสละได้ให้เข้าสู่กระบวนการอาสาสมัครสาธารณสุขมากขึ้น ระบบการสนับสนุนที่เปลี่ยนแปลงไปจากนโยบายการกระจายอำนาจ และการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองไทยในระยะหลังทำให้อาสาสมัครสาธารณสุขต้องเข้าไปมีส่วนพัวพันกับการเมืองไทยในลักษณะต่างๆ ได้แสดงให้เห็นวัฒนธรรมทางความคิด, ปฏิบัติการ และรูปแบบของอาสาสมัครในการพัฒนาชุมชนที่มีหลากหลายมากขึ้น รูปธรรมเหล่านี้ชี้ให้เห็นว่าแนวคิดเกี่ยวกับอาสาสมัครได้รับความยอมรับและเป็นส่วนหนึ่งของขบวนการทางสังคมที่ควรได้รับการสนับสนุนให้มีบทบาทมากขึ้นในการพัฒนาสุขภาพในอนาคต
บทคัดย่อ
Village Health Volunteers (VHV) were the hallmark of primary health care during the past three
decades. The volunteer exemplifies the concept of “community participation,” one of the most important
strategies for achieving the goal of “Health for All by the Year 2000”. As the health situation and political
landscape have changed, there was a need to re-conceptualize the roles and functions of the health volunteer
in health development. This study is aimed at assessing the roles and potentials of village health volunteers in the changing contexts of Thailand. Village health volunteers in Thailand, numbering almost
800,000, are an extremely valuable health resource. Although the recruitment of village health volunteers
has occasionally been questioned as being nepotistic or incentive-driven, village health volunteers are
those chosen by their communities for not only being public minded, generous, and willing to help those
in need, but also comparatively knowledgeable and concerned about health matters.
The study found that village health workforces were still very much active and have increasingly
become femininized. More than 35 percent of existing volunteers were recruited not more than five years
ago, while the number of female volunteers rose to almost 70 percent of the total. These volunteers performed
comparatively well on short-term tasks such as taking ad hoc health surveys, collecting periodic
data, or conducting disease prevention campaigns. They did not fare well, however, in the areas of work
that need long-term, continuous dedication, such as caring for chronically ill patients. Existing volunteer
workforces were found to be from a comparatively low educational and economic background. As health
issues have become more complicated, this finding poses the question of how could a volunteer workforce
with higher attributes and economic status more prepared for dedicated work be recruited. The changing
administrative system and decentralization has resulted in the village health volunteer being increasingly
implicated in local and national politics. Changing contexts and concerns call into question the relevance
of conventional model of VHVs. Case studies, however, suggest increasingly innovative roles and forms
of volunteers in health development, ranging from volunteers in hospital settings to disaster relief volunteers.
This strongly indicates that the idea of volunteering has been progressively more accepted and will
play an increasing role in Thai society in the future.
