กระบวนทัศน์เกี่ยวกับสุขภาพและภูมิปัญญาพื้นบ้านเกี่ยวกับสุขภาพ : มุมมองจากทฤษฎีสังคม

Abstract

หนังสือเล่มนี้เป็นการรวบรวมและเรียบเรียงแนวความคิดทางทฤษฎีสังคมศาสตร์ที่อาจสามารถนำมาใช้เพื่อศึกษาทำความเข้าใจมิติทางด้านสุขภาพอนามัยของสังคมไทย โดยให้ความสนใจเป็นพิเศษกับการชี้ประเด็นเบื้องต้นบางประการที่อาจนำมาใช้ศึกษาเรื่องภูมิปัญญาพื้นบ้านด้านสุขภาพ จริงอยู่เรื่องสุขภาพอนามัยเป็นเรื่องสำคัญของชีวิตทางสังคมของมนุษย์ แต่การศึกษาด้านสุขภาพโดยใช้มิติมุมมองของฝ่ายสังคมศาสตร์ยังไม่ได้รับความสำคัญเท่าที่ควร เมื่อเทียบกับมิติมุมมองของฝ่ายวิทยาศาสตร์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งของฝ่ายแพทย์สมัยใหม่ที่มักถูกวิพากษ์วิจารณ์ว่าเป็นการมองสุขภาพในฐานะของการรักษาโรคภัยไข้เจ็บแบบ “แยกส่วน” มองมนุษย์เป็นปัจจัยทางชีวเคมี ไม่มีการมองแบบ “องค์รวม” ที่ประกอบด้วยกาย ใจ และ จิตวิญญาณ ยิ่งไปกว่านั้น การรักษาพยาบาลตามแบบการแพทย์สมัยใหม่ แม้จะมีประโยชน์มากมาย แต่ก็เติบโตควบคู่กันไปกับระบบทุนนิยมบริโภคนิยมที่มุ่งเน้นการแสวงหากำไรของผู้ประกอบการทุกระดับทุกประเภทไม่เว้นแม้แต่แพทย์ มีผลทำให้การแพทย์สมัยใหม่มีภาพของการค้ากำไรมากขึ้นเรื่อยๆ จึงถูกกล่าวหาว่า “ไร้จริยธรรม” ลงเป็นลำดับ เมื่อเกิดขบวนการเคลื่อนไหวทางสังคมกระแสต่างๆ ขึ้นมา การเคลื่อนไหวเรื่องสุขภาพก็เป็นส่วนหนึ่งอยู่ด้วย โดยเฉพาะในทิศทางของการแสวงหาทางเลือกด้านสุขภาพที่หลากหลาย สายของ “ภูมิปัญญาพื้นบ้าน” กับ “ชุมชนนิยม” ที่มักจะถูกกล่าวขวัญถึงอย่างคาดหวังว่าน่าจะมีศักยภาพที่จะเตือนสติการแพทย์สมัยใหม่ให้ลดความเป็นกลไก ลดการค้ากำไร ลดการผูกขาดอำนาจ/ความรู้ ไว้แต่ฝ่ายเดียวลงบ้าง การเคลื่อนไหวทางสังคมเรื่องสุขภาพและเรื่องอื่นๆ จึงถูกมองว่าน่าจะเป็นการ “ต่อต้าน” หรือ “สู้กลับ” ของผู้คนซึ่งถูกกระทำโดยด้านที่ไม่ดีของ “ความเป็นสมัยใหม่” ฉะนั้นเรื่องสุขภาพอนามัยจึงเป็นเรื่องของความสัมพันธ์เชิงอำนาจที่เชื่อมโยงกับการสร้างความรู้และความจริงนั่นเอง