บทคัดย่อ
การอภิปรายเกี่ยวกับกระบวนทัศน์ใหม่ด้านสุขภาพ ที่เกิดขึ้นในวงการสาธารณสุขโดยรวม และในหน่วยงาน องค์กร และบุคลากรที่ทํางานด้านภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย ซึ่งมีกรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือกเป็นหน่วยงานหลักที่สนับสนุนให้เกิดเวทีแลกเปลี่ยนความคิดเห็นโดยภาคีที่เกี่ยวข้องอย่างกว้างขวางในช่วง 3-4 ปีที่ผ่านมา ส่งผลให้เกิดความพยายามปรับเปลี่ยนกระบวนทัศน์และการทํางานร่วมกับเครือข่ายหมอพื้นบ้าน สถาบันวิชาการ องค์กรพัฒนาเอกชน ในกระบวนการนี้แนวคิดการจัดการความรู้ได้ถูกนําเสนอเป็นยุทธศาสตร์ที่สําคัญในการฟื้นฟูภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านสุขภาพ ทัศนะใหม่เกี่ยวกับการพัฒนาไปสู่ระบบการแพทย์พหุลักษณ์ แทนการพึ่งพาระบบการแพทย์สมัยใหม่เพียงอย่างเดียว ทําให้เกิดการยอมรับภูมิปัญญาการแพทย์นอกกระแสหลักที่หลากหลายว่ามีคุณค่าเช่นกัน ภูมิปัญญาเหล่านี้เป็นระบบความรู้ที่อยู่บนฐานชุมชน วิถีชีวิต ความสัมพันธ์ทางสังคม คนละชุดกับการแพทย์สมัยใหม่ซึ่งพัฒนาขึ้นด้วยความรู้ทางวิทยาศาสตร์สมัยใหม่และมีการพัฒนาวิธีวิทยา การจัดการ ระบบงานขึ้นมารองรับการใช้ความรู้ดังกล่าว การพัฒนาองค์ความรู้อันเป็นภูมิปัญญาไทยเองจึงต้องตระหนักในอคติของความรู้ที่แฝงอยู่ในโครงสร้างและสถาบันทางสังคมในปัจจุบัน ด้วยเหตุนี้ในการกําหนดทิศทางการพัฒนาภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือกให้มีฐานความรู้ของตนเองที่เข้มแข็ง สามารถเสริมกับระบบการแพทย์แผนปัจจุบัน แต่ไม่ถูกครอบงําจนไม่เติบโต จึงมีข้อเสนอโดยนักวิชาการการแพทย์แผนไทย ให้มีการพัฒนากลไกสร้างและจัดการความรู้ที่สอดคล้องกับธรรมชาติของระบบการแพทย์นอกกระแสหลักเหล่านี้ เพื่อสร้างความรู้เพื่อประโยชน์สูงสุดในด้านสุขภาพของประชาชนและการพัฒนาของประเทศ ข้อเสนอเกี่ยวกับกลไกดังกล่าวพอสรุปได้ดังนี้ 1. การสร้างกลไกเชิงสถาบันด้านวิชาการนอกระบบราชการ เพื่อความเป็นอิสระและคล่องตัวในการสร้างและจัดการความรู้ สร้างชุมชนทางวิชาการโดยประสานเครือข่ายภาคีต่างๆ เข้ามาร่วมทํางานวิชาการและพัฒนาความรู้เชิงระบบ มีการเสนอกลไกนี้ในชื่อว่า สถาบันสุขภาพวิถีไท 2. การพัฒนากลไกหลักในระดับชาติที่ทําหน้าที่กําหนดและประสานนโยบายในการพัฒนาภูมิปัญญาสุขภาพของไทยให้เป็นไปในทิศทางเดียวกัน และผลักดันการวิจัยและพัฒนาในด้านนี้ให้เป็นวาระแห่งชาติที่ได้รับการขานรับจากกลไกของรัฐและเอกชน 3. การสนับสนุนให้ชุมชนมีบทบาทในการจัดการความรู้และฟื้นฟูภูมิปัญญาสุขภาพ โดยสร้างเวทีแลกเปลี่ยนความรู้เชื่อมโยงกับเครือข่ายทางสังคมต่างๆ บทความนี้มีวัตถุประสงค์ที่จะศึกษาวิเคราะห์โดยอาศัยแนวคิดเหล่านี้เป็นพื้นฐาน เพื่อพัฒนาข้อเสนอในการปฏิรูปโครงสร้างและกลไกสร้างและจัดการความรู้ที่เชื่อมโยงกันอย่างเป็นระบบและเป็นรูปธรรม โดยใช้วิธีศึกษาจากการทบทวนเอกสาร การสัมภาษณ์ผู้ทรงคุณวุฒิและผู้เชี่ยวชาญที่เกี่ยวข้อง การศึกษานี้เน้นการสร้างและจัดการความรู้เฉพาะในส่วนของการแพทย์แผนไทยและการแพทย์พื้นบ้าน มิได้ครอบคลุมถึงการแพทย์ทางเลือก
