บทคัดย่อ
การวิจัยและพัฒนาคุณภาพการดำเนินงานสร้างเสริมสุขภาพของหน่วยบริการสุขภาพปฐมภูมิ มีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนาศักยภาพ และความสามารถการดำเนินงานสร้างเสริมสุขภาพของหน่วยบริการปฐมภูมิให้เป็นการดำเนินงานที่มีคุณภาพ ผ่านกลไกลการสนับสนุนและพัฒนาการเรียนรู้ซึ่งประกอบด้วย กลไกเครือข่ายการพัฒนา การจัดกระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ การสนับสนุนให้เกิดชุมชนปฏิบัติการในการพัฒนาโครงการหรือแผนงานในการสร้างเสริมสุขภาพในพื้นที่ รวมทั้งกลไกสนับสนุน – กระตุ้น – หล่อเลี้ยงการพัฒนา โดยพี่เลี้ยง/แกนนำซึ่งกลไกเชิงวิชาการทั้งระดับภาคและระดับพื้นที่ การวิจัยและพัฒนาครั้งนี้ดำเนินการในพื้นที่ปฏิบัติการ ซึ่งเป็นเครือข่ายหน่วยบริการปฐมภูมิ ทั้งสิ้น 27 เครือข่าย (อำเภอ) กระจายอยู่ใน 4 ภาค 17 จังหวัด โดยกรอบเนื้อหาของการพัฒนาครอบคลุม ประเด็นที่เกี่ยวข้องกับ การดูแลผู้ป่วยที่มีปัญหาสุขภาพและการเจ็บป่วยเรื้อรัง การพัฒนาการดำเนินงานสร้างเสริมสุขภาพภายใต้การมีส่วนร่วมของชุมชน การพัฒนาบริการสร้างเสริมสุขภาพของหน่วยบริการให้เป็นบริการที่มีคุณภาพ มีความต่อเนื่องในการบริการการประยุกต์ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นและแพทย์พื้นบ้านในการบริการของหน่วยบริการปฐมภูมิผลการศึกษาพบว่า กลไกสนับสนุนการพัฒนาดังกล่าวสามารถพัฒนาศักยภาพและความสามารถในการดำเนินงานสร้างเสริมสุขภาพของหน่วยบริการปฐมภูมิในเครือข่ายให้มีคุณภาพได้ โดยเริ่มจากการพัฒนาแนวคิด–มุมมอง ต่อการดำเนินงานสร้างเสริมสุขภาพของบุคลากร การพัฒนาแบบแผนการดำเนินงานสร้างเสริมสุขภาพของหน่วยบริการซึ่งครอบคลุมการดำเนินงานสร้างเสริมสุขภาพระดับตำบล ครอบครัว และชุมชนตามแนวคิด “ประชาชนเป็นศูนย์กลาง” มากกว่าการดำเนินงานที่มีลักษณะ “กิจกรรม (สร้างเสริมสุขภาพ) เป็นศูนย์กลาง” นอกจากนี้ยังพบว่าเงื่อนไขสำคัญของการพัฒนาคุณภาพการดำเนินงานสร้างเสริมสุขภาพคือการปรับแบบแผนการทำงานของหน่วยบริการให้มีลักษณะเป็นการ “ประสานและการจัดการ (Co-Ordinate)” มากกว่าเป็นการ “ให้บริการ (Provide)” ทางสุขภาพเพียงอย่างเดียวสำหรับข้อเสนอเพื่อให้กระบวนการขับเคลื่อนการพัฒนามีความต่อเนื่อง คือ การพัฒนากลไกการประสารและการจัดการให้เกิดการเชื่อมต่อระหว่างภาระงานประจำ (ซึ่งเน้นการทำงานตามกิจกรรมบริการด้านสุขภาพ) ซึ่งมีฐานะภาระงาน (KPI) ของหน่วยงานกำกับ กับการดำเนินงานสร้างเสริมสุขภาพซึ่งมีลักษณะเป็นการ “พัฒนาต่อเนื่องระยะยาว” ทั้งนี้อาจเริ่มต้นที่สร้างการยอมรับและการสนับสนุนของหน่วยงานที่เหนือกว่า ซึ่งพบว่าเป็นกระบวนการเสริมสร้างกำลังใจสำหรับผู้ปฏิบัติงานในหน่วยบริการสุขภาพปฐมภูมิที่ดีนอกจากนี้ผลจากการทำงานยังพบว่า กระบวนการเรียนรู้ที่มีลักษณะเป็นการเรียนรู้ที่มีลักษณะเปิดพื้นที่ให้โอกาสเจ้าหน้าที่ สามารถพัฒนาพื้นที่เรียนรู้ด้วยตนเอง (กำหนดเนื้อหาและวิธีการเรียนรู้ด้วยตนเอง) และมีการแลกเปลี่ยนเรียนรู้อย่างอิสระ เป็นกระบวนการกระตุ้นและพัฒนาการเรียนรู้ของคนทำงานที่มีประสิทธิภาพ
