บทคัดย่อ
โครงการศึกษาประเมินผลศูนย์บริการสาธารณสุข กรุงเทพมหานครการศึกษาประเมินผลศูนย์บริการสาธารณสุข กรุงเทพมหานครนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อหาแนวทางการพัฒนาศูนย์บริการสาธารณสุขในระยะต่อไป โดยมีวัตถุประสงค์เฉพาะเพื่อประเมินกระบวนการ คุณภาพ และประสิทธิภาพการบริการสาธารณสุขของศูนย์บริการสาธารณสุข 5 แห่ง และโรงพยาบาลชุมชน 2 แห่ง ศึกษาปัจจัยที่มีผลกระทบต่อการปฏิบัติงาน ประเมินสภาพการเงิน ต้นทุนการให้บริการและประเมินความคิดเห็นของประชาชนต่อการให้บริการของศูนย์บริการสาธารณสุข รวมทั้งประเมินการกระจายของศูนย์ฯ ความร่วมมือและการประสานงานกับโรงพยาบาลที่ใกล้เคียง การศึกษานี้ประกอบด้วยการศึกษา ประเมินผลในมุมมองของผู้ให้บริการ มุมมองของประชาชน และต้นทุนการให้บริการ วิธีการศึกษาประกอบด้วย การศึกษาจากเอกสาร งานวิจัยที่เกี่ยวข้อง การสัมภาษณ์ การประชุมผู้บริหารที่เกี่ยวข้อง การเก็บข้อมูลผลงานและความคิดเห็นด้วยแบบสอบถามจากศูนย์ฯทั้ง 61 แห่ง และการสังเกตการปฏิบัติงานจริงที่ศูนย์บริการสาธารณสุข 7 แห่ง และโรงพยาบาลชุมชน 1 แห่ง ร่วมกับการสัมภาษณ์แบบลึก และการสนทนากลุ่ม (Focus Group) ช่วงระยะเวลาที่ศึกษา คือ ตุลาคม 2537-กันยายน 2538 ผลการศึกษา พบว่า ศูนย์บริการสาธารณสุขเป็นสถานพยาบาลขนาดเล็กที่กระจายอย่างกว้างขวาง ช่วยให้ประชาชนกลุ่มผู้ด้อยโอกาสเข้าถึงบริการ และใช้บริการได้สะดวก มีบริการที่ค่อนข้างครบถ้วน มีบุคลากรระดับวิชาชีพหลากหลายและจำนวนมากพอที่จะให้บริการที่มีคุณภาพดี ไม่มีปัญหาด้านความขาดแคลนงบประมาณ ผลงานให้บริการของศูนย์บริการสาธารณสุขเป็นที่ยอมรับต้องการ และเป็นที่พึ่งของประชาชนกลุ่มผู้ด้อยโอกาสอย่างมาก บริการที่มีการใช้บริการมาก คือ บริการรักษาพยาบาล และการให้วัคซีนแก่เด็ก แต่ยังให้บริการได้ความครอบคลุมไม่สูง ทั้งนี้เพราะประชากรในขอบเขตการดูแลของศูนย์ฯกว้างขวางมาก และวิธีการวางแผน การบริหารงานของศูนย์ฯ ปัจจุบันยังไม่มีประสิทธิภาพพอ กระบวนการบริหารจัดการไม่คล่องตัว ไม่เอื้อต่อการเสริมให้บุคลากรมีแรงจูงใจในการพัฒนางานของศูนย์ฯให้ ตอบสนองต่อความต้องการของประชาชน มาตรฐานงานและกระบวนการให้บริการประเภทต่าง ๆ เป็นลักษณะที่เน้นให้บริการแก่ผู้มารับบริการจำนวนมากพร้อม ๆ กันมากกว่าประเด็นคุณภาพงาน เน้นที่ระเบียบรายงาน และขั้นตอนกิจกรรมค่อนข้างมาก ต้นทุนการให้บริการประเภทต่าง ๆ ค่อนข้างสูง โดยที่มีค่าใช้จ่ายหลักเป็นค่าแรง (ร้อยละ 70) ในขณะที่ผลงานบริการถูกจำกัดด้วยระยะเวลาและวิธีการจัดบริการ ศูนย์บริการบางกลุ่มมีผลงานต่ำมาก เพราะตั้งในสถานที่ไม่เหมาะสม เดินทางไม่สะดวก เวลาเปิดบริการไม่สอดคล้องกับเวลาสะดวกของประชาชน และประชาชนมีทางเลือกสถานพยาบาลอื่นมาก พื้นที่ที่ยังขาดสถานพยาบาลมาก คือ เขตคลองเตย ดอนเมือง จตุจักร บางซื่อ และเขตรอบนอก คือ ลาดกระบัง หนองจอก บางขุนเทียน มีนบุรี ภาษีเจริญ ในด้านการประสานการส่งต่อกับโรงพยาบาลใกล้เคียงส่วนใหญ่ยังไม่ราบรื่น แม้มีการจัดระบบเครือข่ายการส่งต่อ แต่ศูนย์ที่ใช้เครือข่ายการส่งต่อได้ตามกำหนดมีเพียง 9 แห่ง ข้อเสนอต่อการพัฒนาบริการสาธารณสุขพื้นฐานในเขตกรุงเทพมหานคร คือ การโยกย้ายบุคลากรจากศูนย์ที่มีผลงานต่ำไปยังศูนย์ที่มีผลงานมาก ย้ายสถานที่ตั้งศูนย์ให้เหมาะสม ยกระดับศูนย์สาขาบางแห่งที่มีผลงานมาก ขยายศูนย์ในพื้นที่รอบนอก และเขตที่มีสถานพยาบาลน้อย พัฒนาบริการต่าง ๆ ของศูนย์ฯให้สอดคล้องกับเงื่อนไขความต้องการของประชาชนมากขึ้น และจัดระบบบริหารจัดการบุคลากรเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการบริการ เสริมระบบการสร้างขวัญ กำลังใจในการปฏิบัติงาน รวมทั้งสร้างรูปแบบการบริการแบบใหม่ที่อาศัยการบริหารจัดการที่ยืดหยุ่น และการประสานความร่วมมือกับภาคเอกชน หรือองค์กรรัฐในหน่วยงานอื่นที่มีความพร้อม เพื่อขยายบริการให้ครอบคลุมประชากรกลุ่มต่าง ๆ เพิ่มมากขึ้นโดยไม่ต้องเพิ่มกำลังคนของสำนักอนามัย กรุงเทพมหานคร โครงสร้างของศูนย์ภาคควรได้รับการสนับสนุนปรับให้เป็นโครงสร้างการบริหาร ที่ชัดเจน มีกรอบอัตรากำลัง และงบประมาณรองรับที่แน่นอนระบบข้อมูลและการติดตามนิเทศงานควรได้รับการพัฒนาให้เป็นระบบประเมินผลงานภายในองค์กร และนำไปสู่การแก้ปัญหากระบวนการให้บริการอย่างจริงจัง ประเด็นที่เสนอนี้เป็นเพียงประเด็นหลักและแนวทางการพัฒนา บางประเด็นต้องมีการศึกษาและหาข้อมูลในรายละเอียดเพื่อการวางแผน การปฏิบัติงานจริงต่อไป
