บทคัดย่อ
การดูแลสุขภาพช่องปากของผู้สูงอายุเป็นเรื่องสำคัญ เพราะปากและฟันที่สะอาดจะช่วยให้ผู้สูงอายุรู้สึกสบาย ไม่เจ็บปวด ไม่มีกลิ่นปาก กินอาหารได้ตามปกติ ลดความเสี่ยงที่จะติดเชื้อ โดยเฉพาะปัญหาปอดติดเชื้อจากการสำลัก (aspiration pneumonia) ซึ่งอาจเป็นสาเหตุให้เสียชีวิตได้ มีผลสรุปจากงานวิจัยที่พบว่าหากทำความสะอาดช่องปากดีขึ้น อาจลดอัตราการเสียชีวิตจากภาวะปอดอักเสบของผู้สูงอายุในบ้านพักคนชราได้ 1 ใน 10 ดังนั้นการดูแลช่องปากอย่างดีจะช่วยให้ผู้สูงอายุใช้ชีวิตประจำวันได้อย่างมีความสุขและส่งผลดีต่อสุขภาพโดยรวมอีกด้วย ผู้สูงอายุติดเตียงที่ช่วยเหลือตัวเองไม่ได้อาจมีอาการกลืนลำบากหรือสำลักง่าย จึงต้องให้อาหารทางสายยางหรือใส่ท่อช่วยหายใจ ผู้สูงอายุอาจปากแห้งหรือมีแผลในปาก การทำความสะอาดปากและฟันจึงต้องอาศัยเทคนิค การจัดท่าทาง หรืออุปกรณ์บางอย่างเป็นพิเศษ ผู้ดูแลควรทำความสะอาดปากและฟันของผู้สูงอายุทุกวัน อย่างน้อยวันละ 1 ครั้ง ผู้สูงอายุที่ช่วยเหลือตนเองไม่ได้มักเผชิญอาการเจ็บป่วยหลายอย่างพร้อมกัน ดังนั้นการดูแลสุขอนามัยในช่องปากจึงถือเป็นองค์ประกอบหนึ่งที่ต้องบูรณาการควบคู่ไปกับการดูแลทางการแพทย์อื่นๆ ซึ่งต้องอาศัยความร่วมมือและการวางแผนร่วมกันจากหลายฝ่าย ทั้งจากทีมบุคลากรสาธารณสุขและจากคนในครอบครัวหรืออาสาสมัครซึ่งคอยดูแลผู้สูงอายุเป็นประจำ การดูแลสุขภาพช่องปากและฟันของผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิงหรือผู้สูงอายุกลุ่มติดบ้านและติดเตียง ถือเป็นส่วนหนึ่งของกิจกรรมในระบบการดูแลระยะยาว (longterm care) ซึ่งเป็นบริการสาธารณสุขและบริการทางสังคมที่จัดขึ้นเพื่อตอบสนองความต้องการของผู้ที่ประสบภาวะยากลำบากเพราะไม่สามารถช่วยเหลือตัวเองได้ในชีวิตประจำวัน โดยแบ่งเป็นรูปแบบทางการ คือดูแลโดยบุคลากรด้านสาธารณสุขและสังคม กับรูปแบบไม่เป็นทางการ คือดูแลโดยครอบครัว อาสาสมัคร เพื่อน และเพื่อนบ้านคู่มือนี้จัดทำขึ้นสำหรับผู้จัดการการดูแลผู้สูงอายุ (care manager) ระดับโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) และผู้ที่ทำหน้าที่ดูแลผู้สูงอายุที่บ้าน เพื่อให้ทราบถึงวิธีการดูแลช่องปากของผู้สูงอายุกลุ่มติดบ้านกับกลุ่มติดเตียงซึ่งต่างมีเงื่อนไขเฉพาะตัว และสามารถเลือกใช้วิธีการที่เหมาะสมในการดูแลผู้สูงอายุแต่ละกลุ่มได้
