บทคัดย่อ
ปัจจุบันประเทศไทยได้ดำเนินโครงการลดความแออัดของหน่วยบริการในระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ โดยร้านยาแผนปัจจุบันประเภท 1 โดยผลักดันให้เกิดรูปแบบการบริหารจัดการด้านยาที่ร้านยาเป็นผู้ดำเนินการเอง ซึ่งมีความคล่องตัว ลดภาระงานของโรงพยาบาลและสอดคล้องกับบทบาทของร้านยา จากการทบทวนวรรณกรรมที่เกี่ยวข้องในต่างประเทศ ได้แก่ สหราชอาณาจักร ออสเตรเลีย สหรัฐอเมริกา เกาหลีใต้และเยอรมนี พบว่าทั้ง 5 ประเทศ จัดทำบัญชีรายการยาเพื่อจ่ายชดเชยค่ายาให้แก่ร้านยา ร้านยาเป็นผู้จัดซื้อยาภายใต้ราคาชดเชยดังกล่าว มีการจ่ายค่าตอบแทนวิชาชีพให้แก่เภสัชกรร้านยาตามจำนวนรายการยาที่จ่ายและมีการร่วมจ่ายจากผู้ป่วยโดยมีวิธีการเหมาจ่ายหรือกำหนดเพดานร่วมจ่ายสูงสุด เพื่อจำกัดค่าใช้จ่ายของผู้ป่วย ผู้วิจัยได้พัฒนารูปแบบที่เป็นไปได้ของการบริหารจัดการด้านยาที่ร้านยาเป็นผู้ดำเนินการ ได้จำนวนทั้งสิ้น 3 รูปแบบ ได้แก่ รูปแบบที่ 1 กำหนดราคาชดเชย โดยประกาศเป็นราคาสำหรับจ่ายชดเชยค่ายาคืนให้แก่ร้านยาและร้านยาเป็นผู้ซื้อยาเองภายใต้ราคาดังกล่าว ร้านยาสามารถเลือกซื้อกับผู้ขายแต่ละรายได้โดยอิสระ รูปแบบที่ 2 หน่วยงานกลาง ใช้การกำหนดราคาสำหรับจ่ายชดเชยค่ายาคืน แต่ให้มีหน่วยงานกลางทำหน้าที่รวบรวมคำสั่งซื้อ จัดซื้อยาภายใต้ราคาชดเชยและจัดส่งยาให้แก่ร้านยาในประเทศ และรูปแบบที่ 3 โรงพยาบาลแม่ข่าย โรงพยาบาลแต่ละแห่งกำหนดร้านยาเป็นหน่วยบริการในเครือข่าย ร้านยาเป็นผู้ซื้อยาในรายการยาเดียวกัน ผู้ขายเดียวกัน และในราคาเดียวกันกับที่โรงพยาบาลแม่ข่ายจัดซื้อได้ การสัมภาษณ์เชิงลึกกับผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง 4 กลุ่ม ได้แก่ ผู้กำหนดนโยบาย ผู้แทนวิชาชีพเภสัชกรรม ผู้ปฏิบัติงานในโรงพยาบาลและผู้ปฏิบัติงานในร้านยา ได้ความเห็นว่ารูปแบบที่เหมาะสมที่สุดในบริบทปัจจุบัน คือรูปแบบที่ 2 หน่วยงานกลาง เนื่องจากการมีหน่วยงานกลางเข้ามาช่วยให้ไม่เป็นภาระต่อทั้งโรงพยาบาลและร้านยา จึงเหมาะกับการเริ่มต้นโครงการเพื่อพัฒนาไปสู่รูปแบบอื่นต่อไปในอนาคต ทั้งนี้ปัจจัยสำคัญคือการคัดเลือกหน่วยงานกลางที่มีประสิทธิภาพในการจัดซื้อและจัดส่งยาและมีความโปร่งใส ไม่ขัดแย้งทางผลประโยชน์กับบริษัทยาอื่น กรณีที่มีการจ่ายชดเชยค่ายาคืนให้แก่ร้านยาโดยตรงนั้นควรบวกส่วนเพิ่มค่าบริหารและมีช่องทางให้ร้านยาสามารถต่อราคาเพื่อทำกำไรได้ ค่าตอบแทนวิชาชีพต้องเหมาะสมกับภาระงานของเภสัชกรในร้านยาที่เพิ่มขึ้น ค่าตอบแทนโรงพยาบาลต้องสะท้อนถึงผลลัพธ์ของการกระจายผู้ป่วยออกจากโรงพยาบาลไปยังร้านยา ในขณะที่การเรียกเก็บค่าร่วมจ่ายจากผู้ป่วยยังไม่เหมาะสมในปัจจุบันที่ผู้ป่วยยังไม่รับรู้ถึงประโยชน์ที่ได้
