ผลกระทบและการปรับตัวในสถานการณ์แพร่ระบาดของโควิด-19 กรณีทัณฑสถานและชุมชนในกรุงเทพมหานคร

Abstract

การศึกษาเชิงคุณภาพแบบบรรยายครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ประเมินผลกระทบและกลไกการปรับตัวของทัณฑสถานและชุมชนในกรุงเทพมหานคร ในสถานการณ์ระบาดของโควิด-19 รวมถึงหน่วยงานรัฐที่เกี่ยวข้อง 2) สังเคราะห์บทเรียนที่จำเป็นต่อการปรับตัวของชุมชนสู่การแก้ไขปัญหาในสถานการณ์ระบาดของโควิด-19 และ 3) สังเคราะห์ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายการปรับตัวในสถานการณ์แพร่ระบาดของโควิด-19 กรณีทัณฑสถานและชุมชนอย่างมีส่วนร่วมกับผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย วิธีการวิจัยเป็นการศึกษาเอกสารและการศึกษาเชิงคุณภาพโดยการสนทนากลุ่ม การสังเกตและการสัมภาษณ์เชิงลึก เลือกตัวอย่างแบบเจาะจง ตามเกณฑ์คัดเข้าจากชุมชนในเขตกรุงเทพมหานครที่ได้รับผลกระทบในสถานการณ์ระบาดของโควิด-19 เก็บรวบรวมข้อมูลโดยแบ่งเป็น 3 ระยะ คือ 1) การศึกษาเอกสาร 2) การระดมสมอง (n=100) และ 3) การสนทนากลุ่ม 6 กลุ่ม (n=55) และการสัมภาษณ์เชิงลึก (n=60) ผู้ให้ข้อมูลเป็นผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในชุมชนเปิด 3 แห่ง ได้แก่ ชุมชนคลองเตย ทวีวัฒนา และย่านนวัตกรรมการแพทย์โยธี และชุมชนปิด 3 แห่ง ได้แก่ แคมป์ก่อสร้างเขตหลักสี่ เรือนจำพิเศษกรุงเทพ และศูนย์คุ้มครองคนไร้ที่พึ่ง เก็บรวบรวมข้อมูลทั้งในชุมชนและรูปแบบออนไลน์ วิเคราะห์ข้อมูลโดยการวิเคราะห์เนื้อหา จากนั้นได้จัดการประชุมวิพากษ์และให้ข้อเสนอแนะโดยผู้เกี่ยวข้องทุกภาคส่วน (n=100) ผลการศึกษาพบว่า ชุมชนได้รับผลกระทบทั้งด้านบวกและลบเกี่ยวกับสุขภาพทุกมิติ การเฝ้าระวังโรค การส่งต่อและกักตัว รวมถึงการเข้ารับการรักษา การติดต่อสื่อสารและการตีตราทางสังคม การเดินทาง ความมั่นคงทางอาหาร การประกอบอาชีพ และการเรียนการสอน รวมทั้งด้านเศรษฐกิจและการสนับสนุนทางสังคม ชุมชนมีกลไกการตอบสนองต่อผลกระทบและการปรับตัวฟื้นสภาพ ประกอบด้วย การยอมรับสถานการณ์ที่เผชิญรวมถึงการยอมรับผู้ติดเชื้อที่กลับสู่ชุมชนและยอมรับความหลากหลาย ความยืดหยุ่นและการปรับตัวที่เร็วทั้งการคิดการปฏิบัติตัวเพื่อรับมือและตอบสนองต่อผลกระทบที่ได้เผชิญ โดยเชื่อว่าชุมชนมีศักยภาพ มีใจและมีจิตอาสาที่ให้การดูแลกัน มีการเรียนรู้และปรับเปลี่ยนในหลากหลายมิติ สู่การพัฒนาทักษะใหม่เพื่อก้าวข้ามปัญหาอุปสรรคและมุ่งไปข้างหน้าโดยการให้และได้รับการสนับสนุนของภาคีและเครือข่ายทางสังคม ในการส่งเสริมการปรับตัวฟื้นสภาพของชุมชน มีองค์ประกอบที่เกี่ยวข้องกับทีมสุขภาพและหน่วยงาน ได้แก่ การแลกเปลี่ยนประสบการณ์และทรัพยากร การติดต่อสื่อสาร การเชื่อมโยงการส่งต่อและบูรณาการการทำงาน การพัฒนานวัตกรรมการดูแลรูปแบบใหม่ ระบบเทคโนโลยีสารสนเทศ ความเห็นอกเห็นใจ สร้างพลังบวกและขยายเครือข่ายความร่วมมือ ตลอดจนการดูแลสุขภาพและการทำงานร่วมกันโดยชุมชนเป็นศูนย์กลาง บทเรียนที่จำเป็นในการปรับตัวฟื้นสภาพของชุมชน ประกอบด้วย 1) การมีโครงสร้างพื้นฐานรองรับการปรับตัว และการเพิ่มขีดความสามารถของระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิที่พร้อมรับมือในการควบคุมป้องกันโควิด-19 รวมทั้งการดูแลรักษาและฟื้นฟูสภาพ และเชื่อมประสานกับระบบบริการสุขภาพและเทคโนโลยีสารสนเทศ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการมีศูนย์พักคอยในชุมชน 2) ความรับผิดชอบต่อสังคมและกลไกจิตอาสาที่ยกระดับการเข้าถึงทั้งในด้านการดูแลและความรอบรู้การดูแลที่จำเป็นของชุมชน บุคลากรทีมสุขภาพและผู้เกี่ยวข้อง 3) ความเสมอภาคในการเข้าถึงด้านการศึกษา ด้านเศรษฐกิจสังคมและสิทธิต่างๆ และ 4) การมีภาวะผู้นำ การบริหารจัดการที่ยืดหยุ่นคล่องตัว การสื่อสารที่มีประสิทธิภาพ การทำงานร่วมกับภาคีเครือข่ายสู่การพัฒนานวัตกรรมเพื่อแก้ไขปัญหาในสถานการณ์ระบาดของโควิด-19 แบบรวมศูนย์โดยมีชุมชนเป็นฐาน ผลการศึกษาครั้งนี้มีข้อเสนอแนะการบูรณาการเชิงรุกต่อผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย โดยกรุงเทพมหานครร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในพื้นที่และกระทรวงสาธารณสุขพิจารณาปรับระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิที่มุ่งเน้นการควบคุมป้องกันระยะต้นนํ้า เพื่อลดเวลาและทรัพยากรในดูแลรักษาและฟื้นฟูสภาพจากผลกระทบโควิด-19 มีผู้รับผิดชอบหลักที่ชัดเจนในแต่ละเรื่อง รวมทั้งการบริหารจัดการวัคซีนอย่างคุ้มค่า พิจารณาปรับสิ่งแวดล้อมที่อยู่อาศัยในชุมชนเพื่อลดความหนาแน่นและเสริมสร้างชุมชนเข้มแข็ง ร่วมกับกระทรวงศึกษาธิการพิจารณาจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานอย่างเป็นระบบครบวงจรรวมทั้งการศึกษาตามอัธยาศัย ร่วมกับกระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคมควบคุมกำกับความน่าเชื่อถือของข้อมูลข่าวสารและเชื่อมโยงเครือข่ายระบบเทคโนโลยีสารสนเทศ ร่วมกับกระทรวงแรงงานกำกับดูแลมาตรฐานแรงงานในการประกอบการก่อสร้างและกระทรวงอุตสาหกรรมกำกับดูแลพื้นที่สถานประกอบการอย่างต่อเนื่อง ร่วมกับกระทรวงคมนาคมกำกับดูแลมาตรฐานรถสาธารณะ ร่วมกับกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์และภาคีเครือข่ายพัฒนาคุณภาพชีวิตของชุมชน ร่วมกับกระทรวงเกษตรและสหกรณ์สนับสนุนการปลูกพืชผักสวนครัวพื้นฐานในระยะยาวและกระทรวงพาณิชย์จัดสินค้าอุปโภคบริโภคราคาถูกอย่างทั่วถึงให้กับประชาชน กระทรวงยุติธรรมปรับโครงสร้างพื้นฐานของทัณฑสถานเพื่อลดความหนาแน่น รวมทั้งเสริมสร้างความรอบรู้โควิด-19 กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัย และนวัตกรรมสร้างรูปแบบการหาความรู้ให้ได้เป็นบทเรียน ชุมชนควรร่วมกันสร้างจิตสำนึกและความรับผิดชอบของประชาชนต่อสังคม ร่วมกับหน่วยงานในพื้นที่และภาคีเครือข่ายในการปรับปรุงสิ่งแวดล้อม เตรียมความพร้อมจิตอาสาชุมชนในการคัดกรองติดตามเฝ้าระวังตามหลักวิทยาการระบาด รวมทั้งความรอบรู้การดูแลที่จำเป็นของชุมชน ทั้งนี้เพื่อการเตรียมพร้อมรับมือโควิด-19 ระลอกใหม่และโรคอุบัติใหม่ในอนาคต