การประเมินผลระบบบริการจัดส่งยาทางไปรษณีย์สำหรับผู้ป่วยโรคเบาหวานในสถานการณ์การระบาดของโรคโควิด-19 ในประเทศไทย

Abstract

จากสถานการณ์การระบาดของโรคโควิด-19 ตลอดระยะเวลาสองปีที่ผ่านมา กระทรวงสาธารณสุขได้กำหนดมาตรการและนโยบายในด้านต่างๆ เพื่อลดความเสี่ยงจากการติดเชื้อไวรัสโคโรนา เพิ่มความปลอดภัยแก่ผู้ป่วยและผู้ให้บริการด้านสุขภาพ โดยหนึ่งในนโยบายที่มีความสำคัญ คือ นโยบายลดความแออัดในสถานพยาบาล ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของแนวคิดเรื่องการส่งยาทางไปรษณีย์ถึงบ้านผู้ป่วย เพื่อให้ผู้ป่วยเข้าถึงบริการด้านสุขภาพอย่างต่อเนื่อง การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสถานการณ์ จุดแข็ง จุดอ่อน โอกาส อุปสรรคและคุณภาพของการจัดส่งยาทางไปรษณีย์ของผู้ป่วยโรคเบาหวาน ก่อนและขณะเกิดสถานการณ์การระบาดของโรคโควิด-19 และเพื่อจัดทำข้อเสนอเชิงนโยบายสำหรับแนวทางการส่งยาทางไปรษณีย์ให้กับผู้ป่วยโรคเบาหวาน การวิจัยนี้ใช้วิธีการแบบผสมวิธี (Mixed Method) โดยใช้กรอบแนวคิด Six Building Blocks ขององค์การอนามัยโลกเพื่อประเมินผลระบบบริการการจัดส่งยาทางไปรษณีย์ในผู้ป่วยโรคเบาหวาน ก่อนและขณะเกิดสถานการณ์การระบาดของโรคโควิด-19 ในโรงพยาบาลของรัฐทั้ง 6 แห่งในประเทศไทย การเก็บข้อมูลดำเนินการระหว่างเดือนมกราคมถึงเดือนธันวาคม พ.ศ. 2564 โดยใช้แบบสัมภาษณ์กึ่งโครงสร้าง สัมภาษณ์กลุ่มผู้บริหารกระทรวงสาธารณสุข สภาวิชาชีพ ผู้ปฏิบัติงานส่งยาทางไปรษณีย์ ผู้ป่วยเบาหวานที่ได้รับการส่งยาทางไปรษณีย์และกลุ่มผู้ให้บริการจัดส่งพัสดุ ตรวจสอบความตรงเชิงเนื้อหารายข้อจากผู้ทรงคุณวุฒิ 5 ท่าน ทุกข้อได้ค่า IOC ระหว่าง 0.60-1.00 ข้อคำถามที่ได้คะแนนต่ำกว่า 0.5 ได้ปรับตามข้อเสนอแนะของผู้ทรงคุณวุฒิในส่วนของผู้รับบริการ เก็บข้อมูลโดยใช้แบบสอบถามด้านความพึงพอใจจากผู้ป่วยโรคเบาหวานต่อวิธีการส่งยาทางไปรษณีย์ ได้ค่าความเชื่อมั่น 0.91 และเก็บข้อมูลสถิติต่างๆ จากผู้ปฏิบัติงานส่งยาทางไปรษณีย์ในโรงพยาบาล การวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพโดยใช้การวิเคราะห์เชิงเนื้อหาและข้อมูลเชิงปริมาณวิเคราะห์โดยใช้สถิติแจกแจงความถี่และร้อยละ ผลการศึกษาพบว่า ก่อนเกิดการระบาดของสถานการณ์โควิด-19 มีโรงพยาบาล 4 แห่ง จาก 6 แห่ง ดำเนินการส่งยาทางไปรษณีย์เพื่อลดความแออัดในโรงพยาบาล แต่ในขณะเกิดสถานการณ์การระบาดของโรคโควิด-19 โรงพยาบาลทั้ง 6 แห่ง ดำเนินการส่งยาทางไปรษณีย์เป็นวิธีการหลักให้กับผู้ป่วยเบาหวานครอบคลุมทุกสิทธิ์การรักษาพยาบาลและจัดส่งยาให้ผู้ป่วยทั้งในและนอกเขตพื้นที่รับผิดชอบของโรงพยาบาล การส่งยาทางไปรษณีย์ในแต่ละโรงพยาบาลจะมีการทำงานร่วมกันระหว่างสหสาขาวิชาชีพร่วมกับการใช้ฐานข้อมูลผู้ป่วยและการใช้เทคโนโลยี เพื่ออำนวยความสะดวกให้กับทั้งผู้ป่วยและบุคลากรทางการแพทย์ เช่น แอปพลิเคชันเพื่อนัดตรวจหรือวันรับยา หรือสอบถามปัญหาต่างๆ ด้านสุขภาพ การใช้ระบบเภสัชกรรมทางไกลและโทรเวชกรรมในการตรวจและอธิบายการใช้ยาแก่ผู้ป่วย โดยเฉลี่ยผู้ป่วยเบาหวานที่มีอาการคงที่ได้รับยาครั้งละ 2 ถึง 3 เดือน และกลับมาพบแพทย์ปีละ 1 ถึง 2 ครั้ง โดยจ่ายค่าบริการส่งยาทางไปรษณีย์ 50 ถึง 100 บาท ระยะเวลาส่งยาในเขตรับผิดชอบของโรงพยาบาลเฉลี่ย 1 ถึง 2 วัน นอกเขตพื้นที่ 2 ถึง 3 วัน ทำให้โรงพยาบาลสามารถลดความแออัดจากจำนวนผู้ป่วยในแผนกบริการผู้ป่วยนอกได้ร้อยละ 20 ถึง 30 ลดภาระงานของเภสัชกรและเจ้าหน้าที่ในช่วงเวลาเร่งด่วนได้ร้อยละ 10 ถึง 20 สำหรับผู้ป่วยสามารถลดระยะเวลาในการรอรับยาและลดค่าใช้จ่ายในการเดินทาง ส่วนความผิดพลาดจากการส่งยาทางไปรษณีย์มีเล็กน้อย เช่น การส่งไม่ถึงผู้รับหรือส่งผิดสถานที่ เมื่อยาถึงผู้ป่วยลักษณะทางกายภาพของยา พบว่า ยาอยู่ในสภาพดีครบตามจำนวนที่ส่ง ส่วนใหญ่ถูกบรรจุในแผงฟอยด์บรรจุภัณฑ์ไม่เสียหาย โดยภาพรวม พบว่า ผู้ป่วยเบาหวานมีความพึงพอใจเฉลี่ยในระดับสูงในระดับที่มากกว่าร้อยละ 95 ข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย คือ การส่งยาทางไปรษณีย์แม้จะเป็นวิธีการที่เพิ่มการเข้าถึงและความครอบคลุมบริการด้านสุขภาพให้แก่ประชาชนโดยเฉพาะในภาวะวิกฤต แต่ยังมีข้อจำกัดสำหรับเภสัชภัณฑ์รูปแบบอื่นนอกจากยาเม็ด ซึ่งอาจต้องมีการควบคุมอุณหภูมิและวิธีการพิเศษในขณะจัดส่ง นอกจากนี้ผู้ป่วยไม่ควรแบกรับภาระค่าใช้จ่ายในการส่งยาทางไปรษณีย์ แต่ภาครัฐควรสนับสนุนค่าใช้จ่ายดังกล่าวโดยให้แต่ละกองทุนตามสิทธิของผู้ป่วยเป็นผู้รับผิดชอบเบิกจ่ายเงินค่าส่งยาและประเด็นสุดท้าย คือ การกำหนดมาตรฐานของการส่งยาทางไปรษณีย์ให้ชัดเจนจากผู้ที่เกี่ยวข้อง เช่น สภาวิชาชีพ กระทรวงสาธารณสุข สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติและบริษัทที่ดำเนินการขนส่งยาหรือการปรับใช้เครือข่ายด้านสุขภาพในชุมชน เช่น โรงพยาบาลชุมชน โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล ร้านยา หรือเครือข่ายอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) ช่วยจัดส่งยาตามบริบทที่เหมาะสมของแต่ละพื้นที่