การศึกษาเชิงนโยบายใน 10 ปีข้างหน้าต่อการเข้าถึงการบริการสุขภาพของผู้สูงอายุ จังหวัดปทุมธานี ในสถานการณ์ระบาดของโควิด-19 ระลอก 5

Abstract

ผลกระทบจากการแพร่ระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโควิด-19 ส่งผลกับการให้บริการของสถานพยาบาลทุกระดับ มีการปรับเปลี่ยนรูปแบบในการบริการ ผู้สูงอายุมีการรับรู้ที่จำกัดเกี่ยวกับระบบริการสุขภาพ และเมื่อเกิดสถานการณ์การระบาดของโรคโควิด-19 ทำให้การเข้าถึงบริการสุขภาพมีข้อจำกัดมากขึ้น การศึกษาครั้งนี้เป็นการวิจัยแบบผสานวิธี (Mixed Method) มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) เพื่อศึกษาสถานการณ์การเข้าถึงบริการสุขภาพของผู้สูงอายุ 2) เพื่อศึกษาปัจจัยทำนายการเข้าถึงบริการสุขภาพของผู้สูงอายุ โดยมีปัจจัยภายในตัวบุคคล ปัจจัยระหว่างบุคคลและปัจจัยองค์กรเป็นตัวทำนายร่วม โดยวิธีเชิงปริมาณเก็บข้อมูลจากกลุ่มผู้สูงอายุ อายุ 60 ปีขึ้นไป ที่อาศัยในพื้นที่จังหวัดปทุมธานี จำนวน 422 คน เก็บข้อมูลระหว่างเดือนมิถุนายน – กรกฎาคม พ.ศ. 2565 โดยแบบสัมภาษณ์ วิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณโดยใช้สถิติเชิงพรรณนาและการถดถอยพหุคุณ Stepwise multiple regression 3) เพื่อศึกษาแนวทางพัฒนาการเข้าถึงบริการสุขภาพของผู้สูงอายุในบริบทสถานการณ์ระบาดของโรคโควิด-19 และในอนาคต 10 ปีข้างหน้า เพื่อรองรับการเกิดโรคอุบัติใหม่ และ 4) เพื่อเสนอแนะเชิงนโยบายในการพัฒนาการเข้าถึงบริการสุขภาพของผู้สูงอายุในบริบทสถานการณ์ระบาดของโรคโควิด-19 และในอนาคต 10 ปีข้างหน้า เพื่อรองรับการเกิดโรคอุบัติใหม่ โดยวิธีเชิงคุณภาพเก็บข้อมูลจากบุคลากรสาธารณสุขที่ให้บริการในโรงพยาบาลในจังหวัดปทุมธานี และผู้เกี่ยวข้องในการเข้าถึงบริการสุขภาพของผู้สูงอายุ จำนวน 45 คน ระหว่างเดือนสิงหาคม - กันยายน พ.ศ. 2565 วิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพด้วยวิธีการวิเคราะห์เชิงเนื้อหา (Content analysis) ผลการศึกษาเชิงปริมาณ พบว่า กลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่เป็นเพศหญิง ร้อยละ 73.7 มีอายุระว่าง 60-69 ปี มากที่สุดร้อยละ 58.3 อายุเฉลี่ย 68.94+6.51 ปี สถานบริการที่ผู้สูงอายุใช้เมื่อมีอาการเจ็บป่วยหรือรู้สึกไม่สบาย มากที่สุดคือ ร้านขายยา คิดเป็นร้อยละ 55.9 รองลงมาคือ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล ร้อยละ 23.7 ส่วนสถานบริการที่ผู้สูงอายุใช้บริการมากที่สุดเพื่อพบแพทย์ หรือรับยาตามนัด พบว่า ใช้บริการที่โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล มากที่สุด คือ ร้อยละ 33.2 รองลงมาคือ โรงพยาบาลอำเภอ ร้อยละ 28.2 การเข้าถึงบริการสุขภาพโดยรวมของผู้สูงอายุอยู่ในระดับปานกลาง ร้อยละ 19.4 รองลงมาคือ ระดับมาก ร้อยละ 17.8 (โดยมีกลุ่มตัวอย่างเกินครึ่งที่ไม่ได้เข้ารับบริการบางหัวข้อ) ผลวิเคราะห์จากสถิติ Stepwise Multiple Regression พบว่า ปัจจัยที่ร่วมกันทำนายการเข้าถึงบริการสุขภาพของผู้สูงอายุอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p-value<0.05) ได้แก่ ความพึงพอใจต่อการใช้บริการ การรับรู้สุขภาพของผู้สูงอายุ อายุและรายได้ ซึ่งตัวแปรทั้งสี่ตัวแปรสามารถอธิบายการผันแปรการเข้าถึงบริการสุขภาพของผู้สูงอายุได้ร้อยละ 34 (R2=0.34) ผลการศึกษาเชิงคุณภาพถึงแนวทางพัฒนาการเข้าถึงบริการสุขภาพของผู้สูงอายุในบริบทสถานการณ์ระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโควิด-19 และในอนาคต 10 ปีข้างหน้า เพื่อรองรับการเกิดโรคอุบัติใหม่/อุบัติซ้ำ พบว่า จะต้องมีการเตรียมความพร้อมและเพียงพอในด้านระบบริการ ซึ่งประกอบด้วย บุคลากรที่มีศักยภาพด้านความรู้และทักษะในการดูแลผู้สูงอายุ สถานที่สะดวกต่อการเข้าถึงบริการและรองรับผู้รับบริการได้เพียงพอ เครื่องมือ อุปกรณ์และเวชภัณฑ์ เพียงพออยู่เสมอ และการจัดระบบบริการทางไกล (Telemedicine) นอกจากนี้ยังต้องเตรียมด้านผู้รับบริการที่เป็นผู้สูงอายุให้มีความรอบรู้ด้านสุขภาพในการดูแลตนเองและความรอบรู้ด้านเทคโนโลยีเพื่อให้เข้าถึงข้อมูลด้านสุขภาพ รวมถึงการพัฒนาระบบบริการที่มีการประสานการดำเนินงานร่วมกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายจากการศึกษา ประกอบด้วย 4 ด้าน คือ 1) ด้านบริการ โดยการพัฒนาระบบบริการสุขภาพทางไกล พัฒนาระบบบริการเชิงรุก นำเทคโนโลยีมาใช้ในการบริการ พัฒนาหน่วยบริการเฉพาะผู้สูงอายุ พัฒนาศักยภาพบุคลากรในการจัดการสุขภาพผู้สูงอายุรายกรณี พัฒนาเตียงผู้ป่วยที่บ้านและประสานความร่วมมือในการดำเนินงานกับ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) 2) ด้านวิชาการ โดยการพัฒนาหลักสูตร จัดบริการวิชาการ กำหนดมาตรการเรียนรู้ตามกรอบมาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษาแห่งชาติ พัฒนาอัตลักษณ์ของหลักสูตรและพัฒนาเครือข่ายในการจัดการศึกษา 3) ด้านการวิจัย โดยวิจัยด้านการพัฒนายาและวัคซีน วิจัยและพัฒนานวัตกรรม และวิจัยด้านการสร้างเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพและเทคโนโลยี และ 4) นโยบายด้านการบริหารของหน่วยงานสาธารณสุขและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ในการจัดสรรงบประมาณเพื่อผลิตและพัฒนาบุคลากร การจัดหาเครื่องมือ เวชภัณฑ์ การสร้างและขยายหน่วยบริการเพื่อดูแลผู้สูงอายุโดยเฉพาะ