บทคัดย่อ
ปัญหามลพิษทางอากาศส่งผลกระทบต่อสุขภาพของประชาชน โดยเฉพาะเด็กและกลุ่มเปราะบาง การศึกษานี้มุ่งเน้นการตรวจวิเคราะห์สารมลพิษ พัฒนาฐานข้อมูลคุณภาพอากาศ และดำเนินกิจกรรมสื่อสารความเสี่ยงเพื่อเพิ่มความตระหนักรู้ของประชาชนในปี พ.ศ. 2567 การตรวจวัดฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) และขนาดไม่เกิน 10 ไมครอน (PM10) โดยใช้เซนเซอร์ราคาประหยัดในโรงเรียน โรงพยาบาล และจุดตรวจวัดของกรมควบคุมมลพิษ พบว่าค่าฝุ่นสูงสุดในช่วงเดือนมกราคม-เมษายน พ.ศ. 2567 โดยบางจุดมีค่าฝุ่นเกิน 300 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร ซึ่งเป็นระดับอันตรายต่อสุขภาพ โดยเฉพาะในโรงเรียนและโรงพยาบาลใกล้ชายแดนลาว หลังจากเดือนเมษายน พ.ศ. 2567 ค่าฝุ่นลดลงอย่างมีนัยสำคัญ ทั้งนี้ ค่าฝุ่นในพื้นที่ลาวสูงกว่าประเทศไทย ซึ่งอาจมีสาเหตุจากการเผาไหม้ทางการเกษตรและอุตสาหกรรม การเก็บตัวอย่างฝุ่น PM2.5 จากโรงเรียน 3 แห่ง พบว่าค่าฝุ่นสูงในช่วงเดือนมีนาคม-พฤษภาคม พ.ศ. 2567 โดยบางวันสูงเกิน 100 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร การวิเคราะห์ทางเคมีพบว่าสาร Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (PAHs) ซึ่งเป็นสารก่อมะเร็งมีความสัมพันธ์กับค่าฝุ่น PM2.5 โดยโรงเรียนบางแห่งมีค่าความเข้มข้นของ PAHs และ Carcinogenic PAHs (cPAHs) สูงที่สุด ในช่วงฤดูหมอกควัน ค่าของ Oxidative Potential (OP) มีความสัมพันธ์กับ PM2.5 สูง โดยเฉพาะในโรงเรียนที่ฝุ่นสูง เช่น โรงเรียนบ้านน้ำเลียง ขณะที่ในช่วงนอกฤดูหมอกควัน OP ต่ำกว่า ค่า Hazard Quotient (HQ) ของเด็กอายุ 6-12 ปี ในฤดูหมอกควันสูงกว่าค่าความปลอดภัยในหลายโรงเรียน โดยเฉพาะโรงเรียนบ้านน้ำเลียง ขณะที่ในช่วงนอกฤดูหมอกควันค่า HQ ลดลงใกล้เคียงค่าปลอดภัย แต่ยังคงมีความเสี่ยงจากมลพิษทางอากาศ การวิเคราะห์องค์ประกอบฝุ่น PM2.5 ด้วยเทคนิค Scanning Electron Microscopy with Energy Dispersive X-ray Spectroscopy (SEM-EDS) พบว่าแหล่งกำเนิดฝุ่นแตกต่างกันตามพื้นที่ โดยมีความเชื่อมโยงกับกิจกรรมท้องถิ่นและลักษณะภูมิประเทศ นอกจากนี้ การศึกษาระดับ 1-Hydroxy pyrene (1-OHP) ในปัสสาวะของนักเรียนพบว่าค่าระดับ 1-OHP สูงขึ้นในพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบจากมลพิษทางอากาศ โดยเฉพาะบริเวณใกล้โรงไฟฟ้าถ่านหิน อย่างไรก็ตาม ค่าดังกล่าวไม่มีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญระหว่างฤดูหมอกควันและนอกฤดูหมอกควัน บ่งชี้ว่ามลพิษมีแหล่งกำเนิดที่ต่อเนื่องตลอดปี ทิศทางและแหล่งที่มาของมวลอากาศเปลี่ยนแปลงตามฤดูกาล ช่วงฤดูหมอกควัน มวลอากาศจากทิศตะวันตกและตะวันตกเฉียงเหนือพัดพาฝุ่นจากการเผาไหม้เข้าสู่พื้นที่ศึกษา ทำให้ระดับ PM2.5 สูง ช่วงนอกฤดูหมอกควัน มวลอากาศมาจากทิศตะวันออกเฉียงใต้ ตะวันออก และทิศใต้ ซึ่งพัดผ่านประเทศลาว ทำให้มลพิษทางอากาศมาจากประเทศลาวเป็นหลัก การศึกษาไลเคนเป็นดัชนีชีวภาพของคุณภาพอากาศ พบว่าไลเคนที่ไวต่อมลพิษมีจำนวนมากในพื้นที่สูงที่มีอากาศบริสุทธิ์ ขณะที่พื้นที่ชุมชนพบไลเคนที่ทนมลพิษมากกว่า สะท้อนถึงระดับมลพิษที่แตกต่างกัน ในด้านการสื่อสารความเสี่ยง กิจกรรมต่าง ๆ เช่น ค่ายวิทยาศาสตร์พลเมืองและงานมหกรรมวิทยาศาสตร์ภาคพลเมือง มีบทบาทสำคัญในการเพิ่มความตระหนักรู้ของประชาชน อย่างไรก็ตาม ควรขยายกิจกรรมไปยังกลุ่มเป้าหมายที่หลากหลาย และใช้สื่อดิจิทัลเพื่อการสื่อสารที่เข้าถึงได้มากขึ้น ควรมีการเฝ้าระวังคุณภาพอากาศอย่างต่อเนื่อง การควบคุมแหล่งกำเนิดมลพิษ การใช้เทคโนโลยีและดัชนีชีวภาพในการติดตามคุณภาพอากาศ และการเสริมสร้างความร่วมมือระหว่างภาคส่วนต่าง ๆ เพื่อจัดการปัญหามลพิษทางอากาศอย่างยั่งยืน
บทคัดย่อ
Air pollution poses severe health risks, particularly for children and vulnerable populations. This study investigates ambient particulate matter (PM) pollution, analyzes hazardous air pollutants, develops an air quality database, and implements risk communication strategies to enhance public awareness in 2024. Low-cost sensors were deployed to measure Fine Particulate Matter (PM2.5) and Coarse Particulate Matter (PM10) levels in schools, hospitals, and monitoring stations operated by the Pollution Control Department (PCD). The highest PM levels were recorded between January and April in 2024, with some locations exceeding 300 μg/m³—posing critical health risks, particularly in schools and hospitals near the Laos border. After April 2024, PM concentrations significantly declined. Notably, air pollution levels in Laos were higher than in Thailand, likely due to biomass burning and industrial emissions. PM2.5 samples collected from three schools revealed elevated pollution levels from March to May 2024, with daily concentrations exceeding 100 μg/m³ on certain days. Chemical analysis identified a strong correlation between PM2.5 levels and Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (PAHs). Schools with the highest PAH and Carcinogenic PAHs (cPAH) concentrations exhibited increased potential health risks. During smoke haze season (SH), Oxidative Potential (OP) was strongly correlated with PM2.5, particularly in schools with high PM2.5 levels, such as Ban Namliang School. In contrast, OP levels were lower during the non-smoke haze season (NSH). The Hazard Quotient (HQ) for children aged 6-12 years was higher than the safety threshold in several schools during SH season, particularly in Ban Namliang School. However, during NSH season, HQ levels approached the safety threshold but still posed a risk due to air pollution. The analysis of PM2.5 composition using Scanning Electron Microscopy with Energy Dispersive X-ray Spectroscopy (SEM-EDS) revealed that the sources of PM2.5 vary by location, linked to local activities and geographical features. Additionally, urinary biomonitoring of 1-hydroxypyrene (1-OHP) in students indicated higher exposure levels in areas affected by air pollution, particularly near coal-fired power plants. However, no statistically significant differences were observed between SH and NSH seasons, suggesting persistent exposure sources throughout the year. The direction and origin of air masses vary by season. During the haze season, air masses from the west and northwest carry pollution from open burning in northern Thailand, Myanmar, and northern Laos, leading to elevated PM2.5 levels. In the non-haze season, air masses shift to come from the southeast, east, and south (primarily passing through Laos), causing air pollutants in the study area to originate mainly from Laos. Lichen bioindicators were assessed to evaluate air quality, revealing that pollution-sensitive species were prevalent in high-altitude areas with cleaner air, whereas pollution-tolerant species dominated urban environments, reflecting spatial variations in air pollution levels. Risk communication initiatives, including citizen science programs and science fairs, played a crucial role in increasing public awareness. However, further efforts should expand outreach to diverse demographic groups and leverage digital platforms for broader engagement. Key recommendations from this study include continuous air quality monitoring, stringent pollution source mitigation, integration of advanced monitoring technologies and bioindicators, and strengthened cross-border collaboration to ensure sustainable air quality management.
