บทคัดย่อ
บทนำ ปัญหาฟันผุในฟันถาวรยังมีความชุกที่สูงในทุกกลุ่มอายุ และเมื่อฟันผุลุกลามจนถึงโพรงประสาทฟัน และสภาพฟันยังสามารถบูรณะได้ สามารถเก็บฟันซี่นั้นโดยการรักษาคลองรากฟันถาวรร่วมกับการบูรณะด้วยวิธีต่าง ๆ และได้มีการเสนอหัวข้อชุดสิทธิประโยชน์ของการรักษาคลองรากฟันถาวรร่วมกับครอบฟันถาวรในประชากรทุกกลุ่มอายุ โดยกลุ่มเครือข่ายผู้ป่วย ประชาชนทั่วไป และภาคประชาสังคม การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา 1) ประเมินต้นทุน-อรรถประโยชน์ของการรักษาคลองรากฟันถาวรร่วมกับการบูรณะแบบต่าง ๆ 2) ผลกระทบด้านงบประมาณเปรียบเทียบชุดสิทธิประโยชน์ใหม่และชุดสิทธิประโยชน์เดิม และ 3) ความพร้อมของระบบบริการถ้ามีการเพิ่มชุดสิทธิประโยชน์การรักษาคลองรากฟันถาวรร่วมกับการบูรณะแบบต่าง ๆ การศึกษานี้ใช้วิธีการประเมินด้านเศรษฐศาสตร์ ด้วยวิธีการเก็บข้อมูลที่หลากหลาย ได้แก่ ข้อมูลต้นทุนและอรรถประโยชน์จากผู้ให้บริการในโรงพยาบาล 5 แห่ง จากผู้ป่วยที่ได้รับบริการทั้งสิทธิประโยชน์ใหม่และสิทธิประโยชน์เดิมที่ระยะเวลา 10 ปี ทั้งการประเมินทางคลินิก การสัมภาษณ์ การทบทวนวรรณกรรมและเอกสารจากแหล่งข้อมูลที่เชื่อถือได้ ในการศึกษาผลกระทบด้านงบประมาณ ใช้ผลการศึกษาจากวัตถุประสงค์ข้อที่ 1 ร่วมกับข้อมูลจากฐานข้อมูลทะเบียนราษฎร์ ข้อมูลการสำรวจสภาวะทันตสุขภาพแห่งชาติ ครั้งที่ 9 (พ.ศ. 2565-2566) และในการศึกษาความพร้อมของระบบบริการ ใช้ข้อมูลจากการสำรวจความพร้อมด้านเครื่องมือ กำลังคน และระยะเวลารอคอย ด้วยแบบสอบถามออนไลน์จากทันตแพทย์ทั่วไปในภาครัฐและภาคเอกชน มีการตรวจสอบคุณภาพของเครื่องมือในการเก็บข้อมูล การปรับมาตรฐานผู้ตรวจและผู้สัมภาษณ์ การวิเคราะห์ข้อมูลใช้โปรแกรม GEAR4Health ของโครงการประเมินเทคโนโลยีและนโยบายด้านสุขภาพ (HITAP), โปรแกรม Excel และ SPSS Version 29.0.0.0. (241) ผลการศึกษา ผลการประเมินต้นทุนอรรถประโยชน์ พบว่าชุดสิทธิประโยชน์ใหม่คือการรักษาคลองรากฟันถาวรร่วมกับการบูรณะแบบต่าง ๆ (อุด, ครอบ และเดือยฟันร่วมกับครอบฟัน) มีต้นทุนและอรรถประโยชน์ซึ่งวัดด้วยแบบสอบถามคุณภาพชีวิตในมิติสุขภาพช่องปาก (OHIP-14) และปรับเป็นค่าอรรถประโยชน์ด้วยสมการที่ได้จากการทบทวนวรรณกรรมมีค่าสูงกว่าทั้งต้นทุนและอรรถประโยชน์ เมื่อเปรียบเทียบกับชุดสิทธิประโยชน์เดิม โดยมีค่าต้นทุนประสิทธิผลส่วนเพิ่มสำหรับการรักษาคลองรากฟันถาวรร่วมกับการบูรณะแบบดั้งเดิม 14,717.45 บาท เมื่อเปรียบเทียบกับชุดสิทธิประโยชน์เดิม จากการประชุมผู้มีส่วนได้ส่วนเสียได้ให้ข้อเสนอแนะให้ใช้ค่าต้นทุนประสิทธิผลส่วนเพิ่มที่ได้จาก OHIP-14 แทน EQ-5D-5L ด้วยเหตุผลความเหมาะสมของเครื่องมือที่ใช้วัด อย่างไรก็ตามผู้วิจัยได้นำเสนอผลของการวิเคราะห์ทั้งสองแบบ ภาระงบประมาณถ้าให้ชุดสิทธิประโยชน์นี้ในทุกกลุ่มอายุ พบว่ามีภาระงบประมาณโดยใช้ต้นทุนรวมทางการแพทย์ (ที่ไม่รวมค่าแรง) เพิ่มขึ้นในปีที่ 1 (พ.ศ. 2568) 149,140,035 บาท และในปีที่ 5 (พ.ศ. 2572) มีภาระงบประมาณเพิ่มขึ้น 148,822,612 บาท ที่ความครอบคลุมร้อยละ 3 และภาระงบประมาณเพิ่มขึ้นในปีที่ 1 (พ.ศ. 2568) 248,566,726 บาท และในปีที่ 5 (พ.ศ. 2572) มีภาระงบประมาณเพิ่มขึ้น 248,037,686 บาท ที่ความครอบคลุมร้อยละ 5 ความพร้อมระบบบริการ พบว่าในภาครัฐมีความพร้อมของเครื่องมือสำหรับการรักษาคลองรากฟันถาวรในทุกขั้นตอนที่ร้อยละ 78 และความพร้อมของการทำเดือยฟันและครอบฟันที่ร้อยละ 85 ระยะเวลารอคอยโดยเฉลี่ยของภาครัฐสำหรับงานรักษาคลองรากฟันถาวรอยู่ที่ 104 วัน และการทำเดือยฟันและครอบฟันอยู่ที่ 114 วัน ทันตแพทย์ภาคเอกชนประเมินความพร้อมของเครื่องมือสูงกว่าโดยที่ความพร้อมของเครื่องมือในทุกขั้นตอนรักษาคลองรากฟันถาวรอยู่ที่ ร้อยละ 87.6 และความพร้อมของเครื่องมือในการทำเดือยฟันและครอบฟัน ร้อยละ 91.2 ค่าเฉลี่ยระยะเวลารอคอยรักษาคลองรากฟันถาวรที่ 8 วัน และระยะเวลารอคอยทำเดือยฟันและครอบฟันที่ 11 วัน ความเต็มใจในการเข้าร่วมบริการโดยใช้อัตรารักษาพยาบาลของกระทรวงสาธารณสุข ซึ่งค่ารักษาคลองรากฟันถาวรในฟันหน้า, ฟันกรามน้อยและฟันกราม มีค่า 3,400, 5,000 และ 7,000 บาท ตามลำดับ ราคาทำเดือยฟัน 2,000 บาท และราคาทำครอบฟัน 6,000 บาท พบว่าร้อยละ 69 - 77 คิดว่าไม่เหมาะสม และเสนอราคาของการรักษาคลองรากฟันหน้า, ฟันกรามน้อย, ฟันกราม เดือยฟันและครอบฟันที่ราคา (มัธยฐานหรือ median) 5,000, 7,000, 9,500, 3,500 และ 9,000 บาท ตามลำดับ ข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย 1. ชุดสิทธิประโยชน์ใหม่ มีการเพิ่มขึ้นทั้งต้นทุนและคุณภาพชีวิต และชุดสิทธิประโยชน์ใหม่มีต้นทุนที่สูง ข้อควรพิจารณาคือ ความคุ้มค่าของการเพิ่มขึ้นของคุณภาพชีวิตกับจำนวนเงินที่ต้องจ่าย อย่างไรก็ตาม เมื่อเทียบกับค่าเพดานที่กำหนด (Threshold per QALY) พบว่า มีค่าต่ำกว่า 160,000 บาท มาก 2. ภาระงบประมาณที่เกิดขึ้นมีค่าสูง ซึ่งจากเดิมภาครัฐมีการให้บริการและเรียกเก็บจากผู้รับบริการ (เช่น สวัสดิการข้าราชการเบิกได้ หรือจ่ายเองในกรณีผู้รับบริการที่ใช้สิทธิประกันสังคม หรือหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า) ซึ่งถ้าจะให้เป็นชุดสิทธิประโยชน์ต้องพิจารณากลไกการจ่ายเงินที่สถานบริการสามารถอยู่ได้ เพราะต้นทุนการบริการสูงกว่า งบประมาณรายหัวให้มาต่อประชาชน (capitation) มาก จึงจัดเป็น High-cost care โดยภาระงบประมาณเมื่อคิดจากการให้บริการที่ความครอบคลุมร้อยละ 3-5 ในปี พ.ศ. 2568-2572 พบว่ามีค่า 149,140,035 – 148,822,612 บาท และ 248,566,726 – 248,037,686 ตามลำดับ ซึ่งมีค่าสูงมากและถ้าไม่มีการจัดกลไกการจ่ายเงินเพิ่มเติมในระบบ ภาระ 2 ส่วนนี้จะตกกับสถานบริการ 3. ความพร้อมในระบบบริการ การให้เอกชนมีส่วนร่วมในการบริการเป็นทางเลือกที่น่าสนใจ และทำให้ความพร้อมของระบบในภาพรวมสูงขึ้น โดยพิจารณากำหนดค่าบริการที่รับได้ทั้งจากสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) และภาคเอกชน 4. ภาระงบประมาณใน 3 ฉากทัศน์ คือ ให้ประชากรทุกกลุ่มอายุ, ประชากร 6-15 ปี และประชากรที่มีอุบัติเหตุหรือรอยโรคมีค่าเรียงตามลำดับน้อยสุดไปมากสุดคือ ประชากรที่มีอุบัติเหตุหรือรอยโรค ประชากร 6-15 ปี และประชากรทุกกลุ่มอายุ
บทคัดย่อ
Introduction
Dental caries in permanent teeth remains highly prevalent across all age groups. When
caries progresses to involve the dental pulp but the tooth is still restorable, the tooth can be
retained through root canal treatment combined with appropriate restorations. This benefit
was proposed by patient networks, the general public, and civil society. This study aims to:
(1) evaluate the cost-utility of root canal treatment combined with various restoration options;
(2) assess the budget impact of the proposed new benefits package compared to the existing
one; and (3) evaluate the readiness of the healthcare system to implement the new benefits
package for root canal treatment and restoration.
This study employed an economic evaluation approach, gathering a variety of data
sources, including cost and utility data from five hospitals, collected from patients who
received both the proposed and existing benefits packages over a 10-year period. Data
collection included clinical assessments, interviews, literature reviews, and documents from
reliable sources. For the budget impact analysis, findings from objective 1 were combined with
data from the national population registry and the 9th National Oral Health Survey (2022-
2023). For assessing system readiness, information on equipment, workforce, and waiting times
was gathered through online questionnaires completed by dentists in both public and private
sectors. Quality control of data collection instruments, standardization of examiners and
interviewers, and analyses were conducted using HITAP’s GEAR4Health, Excel, and SPSS
Version 29.0.0.0 (241).
Results
The cost-utility evaluation revealed that the new benefits package—which includes root canal
treatment combined with various restorations ( fillings, crowns, and post and core with
crowns) — yields both higher costs and greater utility measured by the OHIP- 14 ( Oral Health
Impact Profile- 14) questionnaire, converted to utility values based on literature review
equations. The incremental cost- effectiveness ratio ( ICER) for the new benefits package
compared to the existing package was 14,717. 45 THB per unit of effectiveness. Stakeholders
recommended using OHIP- 14- based results over EQ- 5D- 5L for better alignment with oral
health–specific measurements. However, both analyses were presented by the researchers.
The budget impact analysis estimated that, if the new benefits package were implemented
for all age groups, the additional medical costs ( excluding labor) in Year 1 ( 2025) would be
149,140,035 THB and in Year 5 ( 2029) would be 148,822,612 THB at 3% coverage. At 5%
coverage, the additional costs would be 248,566,726 THB in Year 1 and 248,037,686 THB in
Year 5.
The system readiness assessment found that public hospitals had 78.0% readiness
for root canal treatment across all steps and 85% readiness for post and crown procedures.
The average waiting time in public hospitals was 104 days for root canal treatment and 114
days for post and crown procedures. Private dentists reported higher readiness rates, with
87.6% readiness for root canal treatment and 91. 2% for post and crown procedures, with
average waiting times of 8 and 11 days, respectively. Most dentists (69–77%) considered the
Ministry of Public Health’s current fee rates for root canal treatment in anterior, premolar, and
molar teeth (3,400, 5,000, and 7,000 THB respectively) and post (2,000 THB) and crown (6,000
THB) fees to be inadequate. They suggested median fees of 5,000, 7,000, 9,500, 3,500, and
9,000 THB, respectively.
Policy Recommendations
1. The new benefits package increases both costs and quality of life. Although costs are
higher, the incremental cost per QALY is significantly lower than the current threshold
of 160,000 THB per QALY.
2. The additional budget burden is substantial. Currently, the government provides some
root canal treatments reimbursed under civil servant welfare or out- of- pocket
payments for patients with social security or universal coverage. Expanding to a full
benefits package would require careful planning of provider payment mechanisms, as
treatment costs exceed the current per capita budget (capitation). At 3–5% coverage,
the budget impact for 2025– 2029 ranges from 149,140,035– 148,822,612 THB to
248,566,726–248,037,686 THB, which is significant and would be unsustainable without
additional payment mechanisms in place.
3. Engaging private sector providers could enhance overall system readiness. Appropriate
service fees should be considered for both NHSO and private sector providers.
4. Budget impact projections for three scenarios—(a) all age groups, (b) ages 6–15 years,
and ( c) accident/ lesion cases— show the lowest cost for accident/ lesion cases,
followed by ages 6–15, and the highest cost for all age groups.
