บทคัดย่อ
การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษารูปแบบการจัดบริการสุขภาพปฐมภูมิตามหลักเวชศาสตร์ครอบครัว (Family Medicine) และแนวคิดการสร้างและบริหารจัดการเครือข่าย (Network Building and Management) ของโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) ที่ได้รับการถ่ายโอนให้แก่องค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.) และศึกษาการอภิบาลระบบสุขภาพปฐมภูมิโดยเครือข่ายหน่วยบริการในระบบสาธารณสุขในแต่ละจังหวัดและการบูรณาการยุทธศาสตร์ด้านสาธารณสุขระหว่าง อบจ. และสำนักงานสาธารณสุขจังหวัด (สสจ.) คณะวิจัยใช้รูปแบบการวิจัยแบบกึ่งทดลองใน 11 จังหวัด ซึ่งสามารถแบ่งออกเป็น 4 กลุ่ม คือ กลุ่มจังหวัดที่ศึกษาวิจัยและขับเคลื่อนการบูรณาการความร่วมมือทั้งพื้นที่จังหวัด กลุ่มจังหวัดที่ศึกษาวิจัยและขับเคลื่อนการบูรณาการความร่วมมือในอำเภอที่ รพ.สต. ทุกแห่งได้รับการถ่ายโอนให้แก่ อบจ. กลุ่มจังหวัดที่ศึกษาวิจัยและขับเคลื่อนการบูรณาการความร่วมมือในอำเภอที่ รพ.สต. บางแห่งได้รับการถ่ายโอนให้แก่ อบจ. และจังหวัดที่ อบจ. ตั้งหน่วยบริการประจำและเครือข่ายหน่วยบริการปฐมภูมิ (Contracting Units for Primary Care: CUPs) ของ อบจ. การเก็บรวบรวมข้อมูลผสมผสานข้อมูลเชิงปริมาณและข้อมูลเชิงคุณภาพ สำหรับข้อมูลเชิงปริมาณ คณะวิจัยใช้แบบสอบถาม 2 ชุดซึ่งได้รับการปรับปรุงจาก Primary Care Assessment Tool (PCAT) ของมหาวิทยาลัย Johns Hopkins ในการสํารวจความคิดเห็นบุคลากรในระบบสุขภาพปฐมภูมิในแต่ละจังหวัดและตัวแทนประชาชนผู้รับบริการ “ก่อน” และ “หลัง” การศึกษาวิจัย ทั้งนี้ บุคลากร จำนวน 934 คน ตอบแบบสอบถามก่อนการศึกษาวิจัย และ 930 คน ตอบแบบสอบถามหลังการศึกษาวิจัย ประชาชน จำนวน 1,757 คน ตอบแบบสอบถามก่อนการศึกษาวิจัย และ 1,682 คน ตอบแบบสอบถามหลังการศึกษาวิจัย นอกจากนี้ข้อมูลทุติยภูมิผลงาน 11 ตัวชี้วัดได้รับการสกัดจากระบบคลังข้อมูลด้านการแพทย์และสุขภาพ (Health Data Center: HDC) ของกระทรวงสาธารณสุขเพื่อประเมินผลก่อน-หลังการศึกษาวิจัย รวมทั้งตัวแทนบุคลากรในแต่ละจังหวัดได้รับเชิญให้เข้าร่วมการประชุมเชิงปฏิบัติการระหว่างเดือนมิถุนายน - กันยายน พ.ศ. 2567 มากกว่า 1 ครั้ง เพื่อออกแบบกิจกรรมการบูรณาการความร่วมมือและประเมินผลเพื่อถอดบทเรียน การศึกษานี้พบว่า องค์ประกอบ (Factor) หรือกลุ่มตัวแปรที่มีแนวโน้มเพิ่มขึ้นอย่างชัดเจนในทุกพื้นที่ภายหลังการศึกษาวิจัย ได้แก่ องค์ประกอบที่ 1 ระบบสุขภาพปฐมภูมิเป็นบริการเบื้องต้นที่ประชาชนใช้บริการโดยไม่ต้องเดินทางไปรับบริการที่โรงพยาบาลก่อน และองค์ประกอบที่ 3 การประสานบริการระหว่าง รพ.สต. ถ่ายโอนกับโรงพยาบาล โดยเฉพาะระบบรับ-ส่งต่อผู้ป่วย นอกจากนี้ยังแสดงให้เห็นว่า แนวคิดการบริหารจัดการภาครัฐแบบเครือข่าย (Network Governance) และหลักเวชศาสตร์ครอบครัว (Family Medicine) ส่งผลกระทบเชิงบวกอย่างชัดเจนต่อการบูรณาการความร่วมมือในพื้นที่ที่มีลักษณะเป็นการขับเคลื่อนภารกิจบริการสุขภาพปฐมภูมิภายใต้สังกัด อบจ. ทั้งจังหวัด (ระยองและปราจีนบุรี) และพื้นที่เครือข่ายหน่วยบริการปฐมภูมิ (CUP) ที่ รพ.สต. บางแห่งถ่ายโอนไปยัง อบจ. หรือพื้นที่ CUP อกแตก (สุโขทัย น่าน กําแพงเพชร เพชรบูรณ์) คณะวิจัยมีข้อเสนอแนะที่สำคัญ ได้แก่ หน่วยงานราชการบริหารส่วนกลางควรพิจารณาลดการสื่อสารต่อสื่อสาธารณะที่จะก่อให้เกิดความขัดแย้งในระดับพื้นที่หรือการตีความนโยบายการกระจายอำนาจที่สับสนและไม่สอดคล้องกับข้อเท็จจริง และเน้นการขับเคลื่อนผลักดันกฎหมายและนโยบายให้มีผลในทางปฏิบัติ และกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นและสำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุขควรเร่งรัดพัฒนาศักยภาพบุคลากรในราชการบริหารส่วนภูมิภาคให้มีภาวะผู้นําเชิงบูรณาการและเครือข่าย (Collaborative Leadership) และสามารถเป็นพี่เลี้ยงให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นได้อย่างมีประสิทธิภาพ
บทคัดย่อ
This research attempts to analyze the effects of collaborative
efforts between the Ministry of Public Health (MPH) agencies
and the provincial administrative organizations (PAOs) on the
quality of primary healthcare services provided by the subdistrict
health-promoting hospitals (SHHs), which have been devolved to
the PAOs since 2022. A quasi-experimental research design was
used to compare and contrast four distinct groups of provinces:
(1) provinces with the province-wide experimentation of the
MPH-PAO collaboration, (2) provinces with the district-level
experimentation of the MPH-PAO collaboration in a district
where all SHHs were transferred to the PAOs, (3) provinces with
the district-level experimentation of the MPH-PAO collaboration
in a district where not all SHHs were devolved, and (4) a province
with a PAO that created its own contracting units for primary
care (CUPs). Eleven PAOs were selected: Chiang Mai, Nan,
Lampang, Sakon Nakhon, Ubonratchathani, Kamphaeng Phet,
Phetchabun, Sukhothai, Prachinburi, Rayong, and Pattani. These
PAOs were instructed to collaborate with the MPH agencies in
their respective provinces to improve the quality of primary care
services through innovative programs and projects.
Data were collected in these provinces, using a combination of
qualitative and quantitative methods. Two sets of survey
questionnaires developed based on the Johns Hopkins University
Primary Care Assessment (PCAT) tools were used to collect from
1,864 primary healthcare personnel (934 personnel in the pretesting stage and 930 in the post-testing stage) and 3,439
patients (1,757 patients in the pre-testing stage and 1,682
patients in the post-testing stage). Secondary data on ten
population health indicators were retrieved from the MPH health
data center (HDC). Additionally, the primary healthcare
personnel in each province were recruited to participate in a
series of workshops between June and September 2024 to
provide qualitative assessment of the collaborative primary care
services.
The study results show improved quality of primary care services
in all four groups of PAOs. However, improvements were more
pronounced in the provinces with the province-wide
experimentation of the MPH-PAO collaboration and provinces
with the district-level experimentation of the MPH-PAO
collaboration in a district where not all SHHs were devolved.
The most pronounced improvements were in the “gatekeeping
role” of SHHs and the quality of referrals from SHHs to the
MPH hospitals.
This study suggests that the MPH and PAOs can and should
work together to ensure the quality and continuity of devolved
primary care services. High-echelon bureaucratic officials in
Bangkok should stop their press releases and interviews with
the media in order to avoid any misunderstanding by frontline
healthcare workers. Further, in addition to attempting to fill
up vacancies in devolved SHHs, the Ministry of Interior (MOI)
should concentrate on the capacity-building efforts for the
PAO and SHH officials, while the MPH should enhance the
collaborative leadership and interorganizational
communication skills for their frontline officials.
