บทคัดย่อ
การศึกษานี้เป็นการศึกษาเชิงพรรณนาแบบภาคตัดขวางด้วยวิธีแบบผสมผสาน (crosssectional mixed method descriptive study) มีวัตถุประสงค์เพื่อสังเคราะห์ข้อเสนอเชิงนโยบายในการพัฒนาทางเลือกการจัดบริการด้านสุขภาพช่องปากสำหรับหญิงตั้งครรภ์ในกรุงเทพมหานคร และการดำเนินงานตามหลักประกันสุขภาพและกองทุนที่เกี่ยวข้อง มีกลุ่มตัวอย่างเป็นตัวแทนผู้กำหนดนโยบาย ตัวแทนผู้ให้บริการทั้งบริการฝากครรภ์และบริการทันตกรรม และตัวแทนหญิงตั้งครรภ์ในฐานะผู้รับบริการ โดยวิธีการสัมภาษณ์เชิงลึก สนทนากลุ่ม รวม 46 คน ในประเด็นแนวคิดของนโยบายเพื่อลดความเหลื่อมล้ำด้านสุขภาพช่องปาก การจัดบริการรับฝากครรภ์และบริการทันตกรรมสำหรับหญิงตั้งครรภ์ และประสบการณ์การได้รับบริการฝากครรภ์และทันตกรรมที่ผ่านมา รวมถึงความคาดหวังของการให้บริการทันตกรรม นอกจากนี้ยังเก็บข้อมูลด้วยแบบสอบถามในหญิงตั้งครรภ์คนไทยเขตกรุงเทพมหานคร จำนวน 388 คน ประกอบด้วยข้อมูลทั่วไป สภาวะสุขภาพช่องปาก พฤติกรรมการดูแลสุขภาพช่องปาก การเข้ารับบริการทันตกรรม และข้อคิดเห็นต่อทางเลือกการจัดบริการด้านสุขภาพช่องปาก ผลการศึกษาพบว่า ผู้กำหนดนโยบายมีแนวคิดในการลดความเหลื่อมล้ำบริการด้านสุขภาพช่องปาก ทั้งการขยายหน่วยบริการให้มีสิทธิเข้าใช้บริการที่หน่วยบริการเอกชน ขยายสิทธิประโยชน์ เพิ่มค่าชดเชยบริการ ผู้ให้บริการได้มีการจัดให้บริการทันตกรรมเฉพาะแก่หญิงตั้งครรภ์ แต่อย่างไรก็ตามหญิงตั้งครรภ์ในกรุงเทพมหานครได้มีความคิดเห็นต่อนโยบายและการจัดบริการทันตกรรมในปัจจุบันว่า หน่วยบริการค่อนข้างน้อย การประชาสัมพันธ์ยังไม่ทั่วถึง ไม่ทราบสิทธิประโยชน์ระหว่างการตั้งครรภ์ แม้จะทราบแต่ก็ไม่สามารถเข้ารับบริการได้เนื่องจากข้อจำกัดทั้งเวลา ความสะดวกในการเข้ารับบริการ และสิทธิประโยชน์ที่ไม่ครอบคลุม นอกจากนี้การติดตามผลการให้บริการหญิงตั้งครรภ์ในเขตกรุงเทพมหานครยังไม่สมบูรณ์ ขาดการเชื่อมต่อข้อมูล จากการสำรวจด้วยแบบสอบถาม พบว่า หญิงตั้งครรภ์ร้อยละ 61.3 ได้เข้ารับบริการตรวจสุขภาพช่องปาก ร้อยละ 24.2 ได้รับบริการขัดและทำความสะอาดฟัน มีฟันผุร้อยละ 61.0 มีหินน้ำลายร้อยละ 75.2 ซึ่งมีเพียงร้อยละ 59.8 ที่ทราบสิทธิทันตกรรมระหว่างการตั้งครรภ์ ดังนั้น ผู้กำหนดนโยบายควรมีการกำหนดนโยบายให้หญิงตั้งครรภ์รับทราบสิทธิทันตกรรม และสามารถเข้ารับบริการทันตกรรมได้สะดวกยิ่งขึ้น โดยอาศัยความคิดเห็นของผู้ให้บริการและผู้รับบริการเป็นพื้นฐานร่วมกับแนวคิดทางวิชาการที่เกี่ยวข้อง
บทคัดย่อ
This study was a cross-sectional mixed-method descriptive study aimed at
synthesizing policy recommendations for developing alternative oral health service
delivery options for pregnant women in Bangkok, with implementation based on health
security schemes and related funds. The sample comprised 46 representatives of
policymakers, service providers for both antenatal care and dental services, and pregnant
women through in-depth interviews and focus group discussions, exploring policies to
reduce oral health inequalities, service organization, past experiences, and service
expectations. Additionally, questionnaire data were collected from 388 Thai pregnant
women in Bangkok, encompassing general information, oral health status, behaviors,
service utilization, and opinions on alternative service delivery options. Findings revealed
that policymakers conceptualized reducing oral health service inequalities through
expanding service units to provide private healthcare access, extending benefit coverage,
and increasing service compensation. Service providers had established specific dental
services for pregnant women. However, pregnant women reported that current policies
and services were characterized by limited-service units, insufficient public awareness,
lack of knowledge about pregnancy benefits, and access barriers due to time constraints,
inconvenient access, and inadequate benefit coverage. Furthermore, service monitoring
for pregnant women in Bangkok remained incomplete with lack of data integration. The
questionnaire survey revealed that 61.3% of pregnant women received oral health
examinations, 24.2% received dental cleaning services, 61.0% had dental caries, and
75.2% had dental calculus. Only 59.8% were aware of dental benefits during pregnancy.
Therefore, policymakers should establish policies ensuring pregnant women are informed
about dental benefits and can access dental services more conveniently, based on
service provider and recipient opinions combined with relevant academic concepts.
