บทคัดย่อ
การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์ทางเลือกเชิงนโยบายสำหรับขยายการเข้าถึงบริการทดแทนไตภายใต้ระบบหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า โดยใช้กรอบแนวความคิดทั้งในด้านประสิทธิภาพของการใช้ทรัพยากร และแนวคิดความเป็นธรรมด้านสุขภาพซึ่งครอบคลุมหลักการด้านจริยธรรมและสิทธิมนุษชนในการพิจารณาทางเลือกด้านนโยบายภายใต้บริบทของประเทศไทย
วิธีการศึกษาประกอบด้วยการวิเคราะห์ข้อมูลทุติยภูมิของกระทรวงสาธารณสุข การสัมภาษณ์เชิงลึกผู้มีส่วนได้ส่วนเสียที่เกี่ยวข้องกับการขยายการบริการทดแทนไตและนักวิชาการด้านชีวจริยศาสตร์ การประชุมระดมความคิดเห็นของผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย และวิเคราะห์ทางเลือกเชิงนโยบายในการขยายบริการทดแทนไตโดยใช้กรอบแนวคิดการกระจายทรัพยากรสุขภาพในมุมมองด้านจริยธรรมซึ่งจัดทำโดยองค์กรอนามัยโลก โดยนักวิจัยของสำนักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศร่วมกับนักวิจัยจาก Harvard University ประเทศสหรัฐอเมริกา University of Bergen ประเทศนอรเวย์ และองค์กรอนามัยโลก ทำการศึกในช่วงระหว่างเดือนพฤษภาคมถึงมิถุนายน 2548
การทบทวนวรรณกรรมและการสัมภาษณ์ผู้มีส่วนได้เสียทำให้สามารถประมวลได้สี่ทางเลือกและพบว่าทางเลือกที่สองคือ ผู้ป่วยไตวายเรื้อรังทุกคนได้รับบริการทดแทนไตจนถึงอายุที่กำหนด (เช่น อายุขัยเฉลี่ยของคนไทย) โดยภายหลังจากนั้นผู้ป่วยต้องช่วยเหลือตัวเอง และทางเลือกที่สี่คือ ผู้ป่วยทุกคนได้รับบริการฯในช่วงระยะเวลาหนึ่ง (เช่น 1-2 ปี) หลังจากนั้นผู้ป่วยที่มีอายุน้อยเท่านั้นจะได้รับการช่วยเหลือจากรัฐบาล เป็นทางเลือกเชิงนโยบายที่มีความเป็นไปได้ค่อนข้างสูงและบรรลุเป้าหมายด้านจริยธรรม (เนื่องจากสามารถให้บริการฯกับผู้ป่วยทุกคนโดยไม่เลือกปฏิบัติ) รวมทั้งส่งผลกระทบด้านงบประมาณน้อยกว่าทางเลือกอื่นๆ ในขณะที่ทางเลือกที่ 1 คือ ผู้ป่วยทุกคนได้รับบริการฯ ตลอกชีวิต จะก่อให้เกิดภาระทางด้านการคลังสุขภาพกับรัฐบาลเป็นอย่างมาก และทางเลือกที่ 3 (ผู้ป่วยบางคนได้รับบริการฯตลอดชีวิตตามหลักเกณฑ์ที่กำหนดอย่างกว้างๆในระดับประเทศและผ่านการคัดเลือกจากคณะกรรมการในระดับจังหวัด) มีแนวโน้มที่จะเกิดความไม่เป็นธรรมทางสุขภาพและความแตกต่างระหว่างพื้นที่ค่อบข้างสูง
อย่างไรก็ตาม ไม่ว่ารัฐบาลจะตัดสินใจเลือกทางเลือกใด สิ่งที่จะต้องพัฒนาและดำเนินการควบคู่ไปกับการขยายบริการทดแทนไตคือ การลงทุนเพิ่มขึ้นในการป้องกันภาวะไตวายเรื้อรังทั้งในระดับปฐมภูมิและทุติยภูมิ การแสวงหาแหล่งงบประมาณที่เพียงพอและยั่งยืนสำหรับนโยบายดังกล่าว การพัฒนาระบบบริหารจัดการเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพของระบบบริการทดแทนไต การพัฒนาระบบฐานข้อมูลการลงทะเบียนทดแทนไตในประเทศไทยให้ครอบคลุมและเป็นรายงานภาคบังคับ การสนับสนุนให้มีการใช้การล้างช่องท้องอย่างต่อเนื่องมากกว่าการฟอกเลือด และการปรับปรุงประสิทธิภาพของการผ่าตัดเปลี่ยนไตเพื่อรองรับการขยายบริการทดแทนไตในอนาคต
