ปูมประวัติศาสตร์มหิดลเพื่อประชาธิปไตย : ภาคที่ 1 (พ.ศ. 2510-2516)

Abstract

การได้รับชัยชนะของประเทศจีนในต้นทศวรรษ 2490 ทำให้ภูมิภาคเอเชียและกลุ่มประเทศอินโดจีนเป็นจุดยุทศาสตร์สำคัญจุดหนึ่งของโลกในยุคสงครามเย็น ประเทศไทยถูกกำหนดโดยประเทศมหาอำนาจตะวันตกให้เป็นด่านหน้าสำคัญ เพื่อต่อสู้ปิดล้อมระบอบสังคมนิยมที่กำลังแผ่ขยายและเพื่อเอาชนะระบอบสังคมนิยม สหรัฐอเมริกาทำการสนับสนุนรัฐบาลเผด็จการทหารที่สนองตอบผลประโยชน์ของสหรัฐฯ ต่อนโยบายดังกล่าวเข้าปกครองประเทศแถบนี้รวมทั้งไทยด้วย รัฐบาลจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ซึ่งได้อำนาจจากการทำการรัฐประหารและเพื่อตอบสนองต่อนโยบายดังกล่าว รัฐบาลได้ควบคุมปราบปรามขบวนการนักศึกษาประชาชน รวมทั้งควบคุมสื่อมวลชนด้วยความเฉียบขาด รุนแรง จนสามารถสยบการเคลื่อนไหวขบวนการต่างๆ อย่างได้ผล ในมหาวิทยาลัยต่างๆ องค์กรนักศึกษาและกิจกรรมต่างๆ ถูกควบคุมตรวจสอบอย่างเข้มงวด มีเพียงแต่กิจกรรมเชิงกีฬาบันเทิงและกิจกรรมเพื่อเชิดชูสถาบันชาติ ศาสน์ กษัตริย์เท่านั้นที่ได้รับอนุญาต นอกจากผลกระทบจากนโยบายปิดกั้นทางการเมืองจากรัฐบาลแล้ว ยังมีปัจจัยภายในของมหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์เองที่เกิดจากคณะต่างๆ อยู่อย่างกระจัดกระจาย ระบบการคัดเลือกนักศึกษาแพทย์ที่สับสนและหลักสูตรการเรียนที่หนักหน่วง อันเป็นปัจจัยทับซ้อนที่ทำให้นักศึกษาไม่สนใจการทำกิจกรรมทางการเมือง ทั้งไม่ก่อให้เกิดสำนึกร่วมของความเป็นสถาบันเดียวกัน คงมีแต่กิจกรรมกีฬา บันเทิง ดนตรี ที่ก่อให้เกิดความฟุ้งเฟ้อในหมู่นักศึกษา สภาพดังกล่าวก็ยังดำเนินเรื่อยมาในยุครัฐบาล จอมพลถนอม กิตติขจร ขณะเดียวกันมีแต่เหตุการณ์ระหว่างประเทศที่สำคัญเกิดขึ้น จากการที่สหรัฐฯ ได้เข้าไปทำสงครามในเวียดนามอย่างเต็มตัวในปี 2508 ด้วยการส่งทหารหลายแสนนายเข้าไปและได้ดึงไทยเข้าร่วมรบด้วยอย่างไม่มีทางหลีกเลี่ยง ก่อให้เกิดปัญหาทางด้านอธิปไตยของชาติ สังคมและวัฒนธรรมตามมา การที่สหรัฐส่งทหารจำนวนมากไปสมรภูมิรบดังกล่าว ก่อให้เกิดผลกระทบที่สำคัญคือ แพทย์ในสหรัฐฯขาดแคลน สหรัฐจึงใช้วิธีการดึงดูดแพทย์จากประเทศกำลังพัฒนาทั่วโลก เพื่อแก้ไขปัญหาดังกล่าว มาตรการดังกล่าวที่ส่งผลกระทบต่อเนื่องมาสู่วงการแพทย์ไทย ทำให้ปัญหาการขาดแคลนแพทย์ในไทยเห็นเด่นชัด จนเกิดมาตรการบังคับการใช้ทุนและโครงการแพทย์ทหารในเวลาต่อมา จากความไม่พอใจในสภาพการณ์หลายๆ อย่างที่เกิดขึ้นในขณะนั้น กลุ่มอาจารย์และนักศึกษากลุ่มหนึ่งได้จัดสัมมนานักศึกษาสถาบันต่างๆ ขึ้นที่สำนักกลางนักเรียนคริสเตียนเป็นครั้งแรกหลังจากรัฐบาลทหารปกครองประเทศในปี 2509 และใช้สถานที่นี้เป็นเวทีในการแลกเปลี่ยนความคิดจนเกิดกลุ่มกิจกรรมอื่นๆ ตามมา เช่น กลุ่มทำหนังสือสังคมศาสตร์ปริทัศน์ฉบับนิสิตนักศึกษาและฉบับบัณฑิต ชมรมปริทัศน์เสวนาและกลุ่มนิสิตนักศึกษาบูรณะชนบท อันเป็นจุดเริ่มต้นของกลุ่มอิสระที่มีแนวคิดเชิงระบบต่างจากรัฐบาลในมหาวิทยาลัยต่างๆรวมทั้งมหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์ การขัดแย้งและประนีประนอมภายในกลุ่มอำนาจของฝ่ายทหาร ทำให้จอมพลถนอม ยอมผ่อนคลายบรรยากาศทางการเมือง ยอมประกาศรัฐธรรมนูญฉบับที่มีการร่างยาวนานที่สุด และจัดการให้มีการเลือกตั้งในปี 2512 ปัจจัยเช่นนี้ก่อผลถึงขบวนการนักศึกษาประชาชนทั้งหมดรวมทั้งมหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์ ทำให้นักศึกษากล้าใช้สิทธิแสดงออก ชุมนุมในที่สาธารณะอย่างเปิดเผย รวมทั้งจัดตั้งองค์กรนักศึกษาขึ้นใหม่เพื่อต่อรองกับทางการ เช่น เกิดการประท้วงเกิดขึ้นเป็นครั้งแรกที่ฝั่งศิริราชของคณะเทคนิคการแพทย์ การจัดตั้ง ศ.น.พ.ท. (ศูนย์นิสิตนักศึกษาแพทย์แห่งประเทศไทย) ขึ้นของนักศึกษาแพทย์ทั้ง 4 คณะ จากสาเหตุมาตรการการใช้ทุนนักศึกษาแพทย์ของมหาวิทยาลัย ซึ่งต่อมาศูนย์นี้ได้มีบทบาทอย่างมากในเชิงวิชาชีพ จนได้รับการชมเชยในการประชุมอบรมแพทยศาสตร์ศึกษาของไทยครั้งที่ 3 และเกิดความสัมพันธ์ร่วมมือกับกลุ่มอาจารย์และแพทย์สถาบันต่างๆ ในการคิดหาทางและเสนอแนะการแก้ปัญหาสาธารณสุขของประเทศ ขณะเดียวกันได้มีการจัดตั้งคณะวิทยาศาสตร์การแพทย์แห่งใหม่ขึ้น (คณะวิทยาศาสตร์ในปัจจุบัน) และสถาปนามหาวิทยาลัยมหิดลขึ้นแทนมหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์ แยกรับนักศึกษาจากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยอย่างเด็ดขาด รวมทั้งมีส่วนช่วยส่งเสริมความเป็นสถาบันนิยมให้เกิดขึ้น โดยที่นักศึกษาชั้นปีที่ 1,2 ทุกคณะต้องมาเรียนรวมที่นี่และนักศึกษาปรีคลินิคชั้นปีที่ 3 ,4 ของคณะแพทยศาสตร์รามาธิบดีก็เรียนอยู่ที่เดียวกัน เกิดสโมสรนักศึกษามหาวิทยาลัยมหิดลและเกิดชมรมใหม่ๆ ขึ้นนอกเหนือจากชมรมกีฬา ทำให้เกิดศูนย์รวมกิจกรรมแห่งใหม่ขึ้นมาเคียงคู่กับกิจกรรมที่คณะแพทยศาสตร์ศิริราชที่เคยมีมาแต่เดิม ลักษณะดังกล่าวได้สร้างกลุ่มนักกิจกรรมให้กระจายออกไปอยู่ในคณะต่างๆ ที่อีก 4 ปีต่อมา ได้กลายเป็นกำลังสำคัญของการเลือกตั้งระบบพรรคที่นายกสโมสรนักศึกษามหาวิทยาลัยมหิดลมาจากคณะแพทยศาสตร์รามาธิบดีในเวลาต่อมา กลุ่มอิสระที่เริ่มจากปัจเจกบุคคลที่ต้องออกไปแสวงหากิจกรรมจากภายนอกเริ่มขยายแนวคิดมาสู่รุ่นน้องที่มาจากโรงเรียนเดียวกัน , สายวิชาชีพเดียวกัน ก่อตั้งกลุ่มห้องสมุดในคณะวิทยาศาสตร์และได้เข้าไปทำกิจกรรมหนังสือ 2 ฉบับคือ “วารสารนักศึกษาแพทยสัมพันธ์” ของ ศ.น.พ.ท.และวารสาร “แพทยสัมพันธ์” หรือ “มหิดลสาร” ของมหาวิทยาลัยมหิดล และอาศัยเวทีนี้ส่งผ่านแนวคิดสังคมและการเมืองเชิงระบบไปสู่เพื่อนเชิงระบบไปสู่เพื่อนนักศึกษา ในเวลาเดียวกันกิจกรรมที่เป็นทางการและชมรมต่างๆ ที่ได้รับการสนับสนุนจากคณาจารย์ตามนโยบายรัฐบาลที่ต้องการเห็นนักศึกษาใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์ กระตุ้นนักศึกษาที่มีแนวคิดต่างๆ กันเข้าไปร่วมกิจกรรม อาทิชมรมปาฐกถาและโต้วาที ชมรมพุทธศาสตร์และประเพณี ชมรมผู้บำเพ็ญประโยชน์ ชมรมนิเวศวิทยา สโมสรโรตาแรคท์ เหล่านี้เป็นต้น ในช่วงเวลาเดียวกัน กระแสเคลื่อนไหวเรียกร้องสิทธิเสรีภาพ ต่อต้านสงครามเวียดนามทางสากลก็ส่งอิทธิพลส่งผลมาสู่ขบวนการนักศึกษาไทยเช่นกัน ในมหิดลก็เกิดระแสนี้เช่นเดียวกัน เริ่มเกิดมีการต่อต้านระบบซิเนียริตี้ในปี 2513 การเดินขบวนเรียกร้องความเสมอภาคในการใช้ทุนของ นักศึกษาแพทย์ชาย-หญิง การต่อต้านระบบอภิสิทธิ์ในการรับลูกอาจารย์และผู้มีอุปการคุณและมีความพยายามต่อต้านนักศึกษาเตรียมทหารมาเรียนแพทย์ซึ่งไม่ค่อยประสบผลสำเร็จ และมาประท้วงอีกครั้งในปี 2516 จนประสบผลสำเร็จและยกเลิกในปี 2517 เหตุการณ์ทั้งหมดล้วนเกิดที่ฝั่งคณะวิทยาศาสตร์ทั้งสิ้นโดยอาศัย “มหิดลสาร” เป็นเวทีที่สำคัญ การเรียกร้องผลประโยชน์ใส่ตัวเองแลกเปลี่ยนกับการยกมือสนับสนุนญัตติของสส.ฝ่ายรัฐบาลทำให้รัฐบาลจอมพลถนอมจึงตัดสินใจปฏิวัติอีกครั้ง เพื่อดำเนินระบอบเผด็จการต่อไปแต่กระแสและขบวนการประชาธิปไตยที่เติบใหญ่ยากจะหยุดยั้งได้ , บทบาทของศูนย์กลางนิสิตนักศึกษาแห่งประเทศไทยที่มี ธีรยุทธ บุญมี เป็นเลขาธิการเริ่มแสดงบทบาททางการเมืองโดยจับประเด็นทางเศรษฐกิจได้แสดงวิสัยทัศน์ของการแก้ปัญหาการขาดดุลย์กับประเทศญี่ปุ่น จัดการรณรงค์ต่อต้านการเอารัดเอาเปรียบของต่างชาติในรูปแบบที่นักเรียนนักศึกษาและประชาชนรับได้ สร้างเครดิตให้กับขบวนการ นักศึกษาที่จะเป็นขบวนนำของสังคม กรรมการสโมสรนักศึกษามหาวิทยาลัยมหิดลบางคนที่มีความสนิทสนมกับ ศ.น.ท.ได้นำนักศึกษามหิดลเข้าเคลื่อนไหวร่วมเป็นจำนวนมาก ด้วยความพยายามที่จะควบคุมรวมศูนย์อำนาจรัฐ รัฐบาลจึงได้ประกาศ ปว.299 เพื่อรวมอำนาจตุลาการให้มาอยู่ใต้อำนาจบริหารอันเป็นการผิดหลักการอำนาจในระบอบประชาธิปไตย จนเกิดการคัดค้านจากประชาชน นักศึกษาในวิชาชีพอย่างกว้างขวาง ความไม่พอใจต่อระบบเผด็จการทหารของประชาชนได้สั่งสมเพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ โดยเฉพาะการต่ออายุราชการให้กับ 2 จอมพลและเกิดกรณีทุ่งใหญ่ที่มีการละเมิดกฎหมายอย่างโจ่งแจ้งที่สุด ในกรณีหลังกลุ่มอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมของชมรมนิเวศวิทยาของมหาวิทยาลัยต่างๆรวมถึงของมหิดลได้เข้าไปมีบทบาทหาข้อเท็จจริงมาเปิดเผยด้วยใจบริสุทธิ์เพื่อพิทักษ์ผลประโยชน์ของชาติ ขณะที่ท่าทีของรัฐบาลกลับมีพฤติกรรมตรงกันข้าม จนนักศึกษารามคำแหงกลุ่มชมรมคนรุ่นใหม่เขียนหนังสือเสียดสีรัฐบาล เป็นเหตุทำให้ถูกลบชื่อออกจากมหาวิทยาลัย 9 คน เหตุการณ์นี้เหมือนกับราดน้ำมันบนกองไฟ เครือข่ายของกลุ่มอิสระที่เชื่อมโยงระหว่างมหาวิทยาลัยและ ศนท. สามารถก่อการชุมนุมประท้วงของนักศึกษาประชาชนนับหลายหมื่นคนจนรัฐบาลต้องถอยและยังเพิ่มการเรียกร้องรัฐธรรมนูญที่เป็นสัญญาประชาคมร่วมกัน ต่อมาได้มีกลุ่มนักศึกษาประชาชนเคลื่อนไหวเรียกร้องรัฐธรรมนูญตามสัญญาประชาคม จนนำไปสู้การจับกุม อันนำไปสู่การเคลื่อนไหวของนักศึกษาทั่วประเทศให้ปล่อยตัวกลุ่มเรียกร้องรัฐธรรมนูญนี้ ขบวนการนักศึกษามหิดลที่เติบโตมาอย่างต่อเนื่องได้เข้ามาร่วมเกือบทุกคณะ โดยเฉพาะคณะแพทยศาสตร์ศิริราชที่มีการเข้าร่วมเคลื่อนไหวทางการเมืองครั้งนี้มากเป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์ ที่มีกลุ่มอาจารย์ให้การสนับสนุนอยู่เบื้องหลังในฐานะวิชาชีพและรักความเป็นธรรมเข้าไปช่วยเหลือดูแลคนบาดเจ็บทั้งที่ธรรมศาสตร์และศิริราชเอง ภาพของการปกป้องผู้บาดเจ็บและหลบภัยที่เข้ามาในศิริราชได้รับการช่วยเหลือเป็นอย่างดีจากคณาจารย์และลูกศิษย์ การเกิดเหตุการณ์ 14 ตุลาคม 2516 แม้เกิดการเปลี่ยนแปลงรัฐบาลและประชาชนได้รับชัยชนะ แต่ยังมีบางส่วนของประวัติศาสตร์ที่อึมครึมต่อสาเหตุที่แท้จริงที่เป็นชนวนก่อให้เกิดการเสียเลือดเนื้อและความรุนแรงที่เกิดขึ้น มีข้อมูลที่บ่งชี้ถึงสาเหตุที่ต่างกัน ข้อมูลชุดหนึ่งกล่าวว่าเกิดจากอุบัติเหตุบังเอิญ แต่ข้อมูลในอีกชุดหนึ่งกล่าวว่าเกิดจากความจงใจของผู้ที่ได้ประโยชน์จากเหตุการณ์นี้ จะอย่างไรก็ตามข้อสรุปจากหลายๆฝ่ายของนักศึกษามหิดลที่เข้าร่วมในเหตุการณ์นี้ก็คือปัญหาการขาดการติดต่อสื่อสารกันระหว่างศูนย์กลางนำของ ศนท.กับฝ่ายควบคุมฝูงชนอันเนื่องมาจากไม่มีเครื่องมือสื่อสารที่ทันสมัยและลืมที่จะเอาเครื่องปั่นไฟย้ายตามขบวนไปด้วยเพื่อช่วยในการกระจายเสียง แต่ในขณะที่ฝ่ายรัฐบาลและข้าราชการที่มีส่วนเกี่ยวข้องมีเครื่องมือติดต่อสื่อสารอันทันสมัย กลับปล่อยให้เหตุการณ์เกิดขึ้นได้