แนวทางการจัดระบบบริการสุขภาพของแรงงานนอกระบบ : หาบเร่ แผงลอย และซาเล้ง

Abstract

แนวทางการจัดระบบบริการสุขภาพของแรงงานนอกระบบ : หาบเร่ แผงลอยและซาเล้ง การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาสภาพการทำงาน ปัจจัยเสี่ยงสุขภาพและปัญหาสุขภาพ และการดูแลสุขภาพของหาบเร่ แผงลอยและซาเล้ง 2) ศึกษาการรับรู้และความเข้าใจ รวมทั้งการเข้าถึงและความคุ้มครองของระบบบริการสุขภาพ การเลือกใช้บริการและสิทธิประโยชน์ ตลอดจนความพึงพอใจและปัญหาในการใช้ระบบบริการสุขภาพ อีกทั้งความคาดหวังต่อระบบบริการสุขภาพและความสามารถในการจ่ายสมทบเข้ากองทุนสุขภาพ 3) เสนอและพัฒนาแนวทางการจัดระบบบริการสุขภาพของแรงงานนอกระบบกลุ่มหาบเร่แผงลอย และซาเล้ง การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ เก็บรวบรวมข้อมูล 3 ลักษณะคือ 1) การสัมภาษณ์แบบเจาะลึกผู้ประกอบอาชีพหาบเร่แผงลอยและซาเล้ง ในเขตกรุงเทพฯและปริมณฑล จำนวน 165 ราย และคัดเลือกเสนอเป็นกรณีศึกษา 4 ราย 2) การสัมภาษณ์เจ้าหน้าที่ผู้ปฏิบัติงานโดยตรงเกี่ยวกับการให้บริการสุขภาพ จำนวน 5 ราย และ 3) การเสวนากลุ่มย่อยทั้งผู้ใช้บริการและผู้ให้บริการสุขภาพ จำนวน 2 ครั้ง ผลการวิจัยพบว่า กลุ่มตัวอย่าง 165 ราย ส่วนใหญ่เป็นเพศหญิงมีอายุระหว่าง 31-40 ปี การศึกษาชั้นประถมศึกษา มีลักษณะครอบครัวเดี่ยว สมาชิกในครอบครัวประมาณ 4 คน ผู้ประกอบอาชีพหาบเร่แผงลอยส่วนใหญ่เป็นผู้ย้ายถิ่นชั่วคราวตามฤดูกาลหรือย้ายถิ่นมาประกอบอาชีพถาวร กว่าครึ่งหนึ่งของกลุ่มตัวอย่างมาจากภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ส่วนใหญ่พักอาศัยอยู่ในบ้านเช่าราคาประมาณเดือนละ 800 บาท ใกล้กับบริเวณแหล่งค้าขายและประกอบอาชีพนานกว่า 10 ปี มีรายได้เฉลี่ยวันละ 300-400 บาท มีรายได้เท่ากับรายจ่าย มีภาระหนี้สินระยะสั้นโดยกู้ยืมจากนายทุนดอกเบี้ยร้อยละ 7-20 บาทต่อเดือน มักกู้เพื่อเป็นทุนหมุนเวียนในการประกอบอาชีพหรือใช้จ่ายกรณีเจ็บป่วย ผู้ประกอบอาชีพหาบเร่ แผงลอย และซาเล้งต้องอาศัยขอบถนนหรือพื้นที่สาธารณะในแหล่งชุมชนมีคนพลุกพล่านประกอบอาชีพวันละ 8-10 ชั่วโมง ทั้งกลางวันหรือกลางคืนทุกวันไม่มีวันหยุดพักผ่อนคลายความเครียดหรือความเมื่อยล้าจากการทำงานที่ต้องออกแรงหรือมีท่าทางซ้ำๆ อีกทั้งต้องผจญกับมลพิษฝุ่นละออง แดดร้อน เสียงดังของการจราจรย่านชุมชน จึงเป็นอาชีพที่มีความเสี่ยงต่อการเจ็บป่วยระดับปานกลาง มีรายได้ไม่แน่นอน ขาดเงินทุนหมุนเวียนและขาดการพัฒนาส่งเสริมด้านทักษะอาชีพ ส่วนความเชื่อในการดูแลสุขภาพ กลุ่มตัวอย่างเชื่อว่าตนเองและครอบครัวยังอยู่ในวัยหนุ่มสาว แข็งแรง จึงไม่ตระหนักในพฤติกรรมการป้องกันหรือส่งเสริมสุขภาพ หากเจ็บป่วยส่วนใหญ่ซื้อยารับประทานเองเพราะสะดวก ประหยัด และเชื่อว่าหายเร็วกว่าไปพบแพทย์ ในรอบปีที่ผ่านมากลุ่มตัวอย่างและครอบครัวส่วนใหญ่ไม่มีการเจ็บป่วยร้ายแรง มีเพียงปวดศีรษะ ปวดเมื่อยแขน ขา หลัง ไหล่ เป็นไข้หวัด อ่อนเพลีย และเครียด เฉลี่ยค่าใช้จ่ายในการรักษาสุขภาพประมาณ 200-300 บาทต่อปีต่อครอบครัว กว่าครึ่งหนึ่งของกลุ่มตัวอย่างมีหลักประกันสุขภาพระบบใดระบบหนึ่ง ส่วนที่เหลืออีกร้อยละ 48 ไม่มีหลักประกันสุขภาพ เนื่องจากไม่ได้รับทราบข่าวสารการประชาสัมพันธ์เกี่ยวกับโครงการหลักประกันสุขภาพ แต่บางส่วนรับรู้ข่าวสารแต่คิดว่าไม่คุ้มค่าเพราะไม่เคยเจ็บป่วยหรือคิดว่าการจ่ายเป็นเงินสดจะได้รับบริการสะดวกกว่าการใช้บัตรหลักประกันสุขภาพ ปัญหาด้านการรับบริการสุขภาพ กลุ่มที่ไม่มีหลักประกันสุขภาพต้องเสียค่ารักษาพยาบาลเองหากเจ็บป่วยหนักอาจต้องกู้ยืมเงินเพื่อจ่ายค่ารักษา สถานบริการของรัฐให้บริการจำกัดเฉพาะเวลาราชการ การประชาสัมพันธ์โครงการมักเป็นประกาศหรือแผ่นพับซึ่งกลุ่มตัวอย่างไม่ชอบอ่านหรืออ่านหนังสือไม่ได้ สำหรับกลุ่มที่มีหลักประกันสุขภาพมักพบปัญหาการกำหนดสถานพยาบาลไม่เหมาะสมกับความสะดวกในการเดินทางเพราะยึดตามพื้นที่เขตการปกครอง ดังนั้นส่วนใหญ่จึงเสนอความคิดเห็นว่าควรให้ผู้ใช้บริการสามารถเลือกสถานบริการได้ตามความเหมาะสมเช่นเดียวกับโครงการประกันสังคม แต่มีความสามารถจ่ายสมทบได้ประมาณ 500-600 บาทต่อปีต่อครอบครัวเท่ากับโครงการประกันสุขภาพโดยสมัครใจ สำหรับแนวทางการจัดระบบบริการสุขภาพสำหรับแรงงานนอกระบบกลุ่มหาบเร่ แผงลอย และซาเล้ง มีดังนี้ 1. เร่งสร้างค่านิยมความตระหนักและความสำคัญของการส่งเสริมและป้องกันสุขภาพมากกว่าการรักษาพยาบาลที่เป็นปลายเหตุและเสียค่าใช้จ่ายสูง 2. หลักประกันสุขภาพที่เหมาะสมควรเป็นระบบสุขภาพพื้นฐานให้แก่แรงงานนอกระบบที่ไม่มีหลักประกันสุขภาพโดยมีสิทธิประโยชน์คล้ายคลึงกับโครงการสวัสดิการประชาชนด้านการรักษาพยาบาล (สปร.) โดยรัฐเป็นผู้ดูแลรับผิดชอบค่าใช้จ่ายหลักประกันสุขภาพเบื้องต้นส่วนนี้ หากมีผู้ประสงค์ได้รับสิทธิประโยชน์เพิ่มขึ้น เช่น การเลือกสถานพยาบาล การรักษาโรคเรื้อรัง การใช้ยานอกบัญชียาหลัก ฯลฯ ควรมีชุดสิทธิประโยชน์ตามที่ต้องการให้เลือกใช้บริการและผู้ประกันตนจ่ายสมทบตามราคาชุดของสิทธิประโยชน์นั้นๆ อีกทั้งควรมีการลดราคาการจ่ายสมทบให้แก่ผู้ประกันตนที่ดูแลสุขภาพดี มิเคยใช้บริการสุขภาพด้านการซ่อมสุขภาพซึ่งเป็นการจูงใจให้ประกันตนต่อเนื่อง ตลอดจนจะต้องมีการประชาสัมพันธ์ระบบบริการหลักประกันสุขภาพอย่างทั่วถึง โดยใช้สื่อบุคคล และวิทยุ โทรทัศน์ เพื่อสร้างความเข้าใจที่ถูกต้องเกี่ยวกับการประกันสุขภาพ มิให้เกิดความรู้สึกว่าไม่คุ้มค่าเมื่อยังไม่ได้ใช้บริการ ทั้งนี้เพราะกลุ่มเป้าหมายมีวิถีชีวิตเฉพาะหน้ามากกว่าการคิดถึงโอกาสความคุ้มค่าในอนาคต และไม่เข้าใจว่าระบบประกันเป็นระบบการช่วยเหลือแบบเฉลี่ยทุกข์เฉลี่ยสุขซึ่งกันและกันของผู้เข้าร่วมโครงการ ทั้งหมดมิได้มุ่งเน้นที่บุคคลใดบุคคลหนึ่งเท่านั้น