การพึ่งตนเองด้านสุขภาพของชุมชน : โครงการวิจัยเชิงปฏิบัติการ

Abstract

โครงการวิจัยเชิงปฏิบัติการการพึ่งตนเองด้านสุขภาพชุมชน ดำเนินการในพื้นที่ 10 ชุมชนของเครือข่ายภูมิปัญญาไท เพื่อศึกษาระบบการจัดการสุขภาพ อันจะนำไปสู่การพึ่งตนเองด้านสุขภาพของชุมชน การศึกษาวิจัยครั้งนี้ใช้เครื่องมือที่เรียกว่า กระบวนการวิจัยและพัฒนาโดยประชาชน หรือ PR&D กระบวนการเรียนรู้ที่ใช้ในการวิจัยประกอบด้วย การค้นหาตนเอง เป็นการศึกษาข้อมูลพื้นฐานของชุมชนหรือเครือข่าย การค้นหาทุนทั้งด้านทรัพยากร ภูมิปัญญาและการจัดการของชุมชน การศึกษาลักษณะอาชีพ ที่มาของรายได้ รายจ่าย หนี้สิน ความเจ็บป่วยและวิถีที่เคยปฏิบัติมาแต่อดีต จากการศึกษาพบว่า แต่ละชุมชนมีทรัพยากร มีองค์ความรู้ มีภูมิปัญญาที่สามารถนำมาจัดระบบเพื่อให้เกิดการพึ่งตนเองด้านสุขภาพได้ บางชุมชนจัดการได้ดี บางชุมชนสามารถให้บริการรักษาแบบพื้นบ้าน ทั้งการตรวจรักษาโรค การนวดแผนไทย การผลิตและจำหน่ายยาสมุนไพร การวิเคราะห์ชุมชน เป็นการศึกษากระบวนการที่ก่อให้เกิดปัญหาสุขภาพและแนวทางการจัดการในอนาคตของชุมชน ดำเนินการทดลองกระบวนการเสริมสภาวะสุขภาพชุมชน ภายหลังการจัดเวทีการเรียนรู้ เกิดกิจกรรมเสริมสร้างสุขภาพที่แต่ละชุมชนให้ความสนใจแตกต่างกันไป เช่น การจัดระบบอาหาร การอบรมการนวดแผนไทย การใช้สมุนไพรเพื่อดูแลสุขภาพตนเอง ดูแลครอบครัวและชุมชน การจัดตั้งกองทุนสุขภาพชุมชนเพื่อการส่งเสริมอาชีพที่เอื้อต่อการมีสุขภาพที่ดี กิจกรรมดังกล่าวบางกิจกรรมจัดเวทีการเรียนรู้ร่วมกัน หลังจากนั้นจึงแยกกันไปทดลองปฏิบัติตามความเหมาะสมของแต่ละชุมชน บางกิจกรรมจัดเวทีการเรียนรู้เพิ่มเติมตามความจำเป็นและศักยภาพของชุมชนนั้นๆ การทดลองดังกล่าวมีการรวบรวมบันทึกผลที่เกิดขึ้น ทั้งในด้านผลกระทบต่อสภาวะสุขภาพของชุมชนและองค์ความรู้ที่ค้นพบ แผนแม่บทสุขภาพชุมชน เป็นแนวทางการจัดการระบบสุขภาพของชุมชนที่สมาชิกในชุมชนช่วยกันระดมความคิด โดยอยู่บนพื้นฐานของข้อมูลด้านความเป็นอยู่ ทรัพยากร องค์ความรู้และความสามารถในการจัดการ ความสำคัญของแผนแม่บทสุขภาพชุมชน คือ เป็นแผนที่สามารถเชื่อมโยงเข้ากับกิจกรรมหรือแผนงานอื่นทุกๆ ด้าน ที่เกี่ยวข้องกับวิถีชีวิตของชุมชน ภายหลังการศึกษาวิจัยชุมชนได้ข้อสรุปว่า เนื้อหาของกระบวนการเรียนรู้ทั้งที่ทำอยู่แต่เดิมและที่กำลังริเริ่มจัดทำขึ้นใหม่ แท้จริงคือการสร้างภูมิคุ้มกันชุมชน ทำให้ฐานรากของชุมชนเข้มแข็ง มีศักยภาพ มีความสามารถที่จะเลือกกำหนดแนวทางการจัดการ การพัฒนาชุมชนด้วยตนเอง รวมทั้งสามารถเลือกที่จะจัดระบบความสัมพันธ์กับหน่วยงานภายนอกที่จะเข้ามาต่อยอดได้อย่างมีศักดิ์ศรี มีอิสรภาพอย่างแท้จริง