วิวัฒนาการของการควบคุมการบริโภคยาสูบในเมืองไทย

Abstract

วิวัฒนาการของการควบคุมการบริโภคยาสูบในเมืองไทยการศึกษาวิจัยเรื่องวิวัฒนาการของการควบคุมการบริโภคยาสูบในเมืองไทย เป็นการศึกษาวิจัยเชิงคุณภาพ เพื่อให้เห็นถึงวิวัฒนาการของการควบคุมการบริโภคยาสูบอย่างเป็นระบบ และทราบถึงเหตุปัจจัยที่นำไปสู่เหตุการณ์ที่สำคัญในการควบคุมการบริโภค ยาสูบ ตลอดจนกระบวนการและวิธีการทำงานขององค์กรหน่วยงานจากภาคีต่าง ๆ รวมทั้งผลกระทบที่เกิดจากเหตุการณ์เหล่านั้น โดยอาศัยการศึกษาจากเอกสารที่เกี่ยวกับการควบคุมการบริโภคยาสูบทั้งหมด ที่มีอยู่ในเมืองไทย อาศัยการสัมภาษณ์บุคคลที่เกี่ยวข้อง 15 ท่าน และจัดเวทีระดมความคิดเห็นจากนักวิชาการ นักบริหาร และผู้ปฏิบัติอีก 2 ครั้ง การศึกษาวิจัยครั้งนี้ได้ถือเอาเหตุการณ์ที่สำคัญ (Critical events) เป็นหน่วยของการวิเคราะห์ และเป็นตัวตั้งในการแบ่งช่วงเวลาของพัฒนาการการควบคุมการบริโภคยาสูบใน เมืองไทย ซึ่งแบ่งได้เป็น 4 ช่วงด้วยกัน คือ ก่อนปี พ.ศ.2529 : เป็นช่วงเวลาของการดำเนินการในลักษณะต่างคนต่างทำขาดความต่อเนื่อง ช่วงพ.ศ.2529 ถึง พ.ศ.2532 : เป็นช่วงเวลาที่มีการประสานงานและมีการจัดตั้งองค์กร 3)ช่วงพ.ศ.2532 ถึง พ.ศ.2534 : เป็นช่วงเวลาที่ถูกบีบบังคับให้เปิดตลาดบุหรี่ต่างประเทศ 4)ช่วงพ.ศ.2534 ถึง พ.ศ.2539 : เป็นช่วงเวลาของการใช้มาตรการทางกฎหมายและภาษี การแบ่งช่วงเวลาดังกล่าวทำให้พบว่าการควบคุมการบริโภคยาสูบในเมืองไทยได้ดำเนินการไม่น้อยกว่า 4 ทศวรรษ แต่เป็นการดำเนินงานในลักษณะต่างคนต่างทำขาดความต่อเนื่อง จนกระทั่งปี พ.ศ.2529 ได้เกิดองค์กรพัฒนาเอกชน ชื่อโครงการรณรงค์เพื่อการไม่สูบบุหรี่ขึ้น องค์กรแห่งนี้ได้กำหนดยุทธศาสตร์ กระบวนการและวิธีการทำงานร่วมกับหน่วยงานและองค์กรอื่น ๆ อย่างน่าสนใจ ต่อมาได้มีการจัดตั้งคณะกรรมการควบคุมการบริโภคยาสูบแห่งชาติ (พ.ศ.2532) และมีสำนักงานควบคุมการบริโภคยาสูบ (พ.ศ.2533) ซึ่งนำไปสู่การกำหนดนโยบายและประสานงานระหว่างหน่วยงาน องค์กรจากภาคีต่าง ๆ มากขึ้น นอกจากนี้ในช่วง ปีพ.ศ.2532-2534 ได้มีเหตุการณ์ที่สำคัญ คือ สหรัฐฯได้ใช้กฎหมายการค้ามาตรา 301 บังคับให้ไทยเปิดตลาดบุหรี่ ซึ่งในช่วงเวลา ดังกล่าวมีผลกระทบที่สำคัญ คือ ทำให้สังคมไทยได้เข้าใจถึงผลกระทบต่อสุขภาพ เศรษฐกิจ สังคม ตลอดจนสิ่งแวดล้อมที่เกิดจากการเปิดตลาดบุหรี่ ทำให้อัตราเร่งในการรณรงค์เพื่อการไม่สูบบุหรี่ในประเทศไทยเร็วขึ้น การดำเนิน-การควบคุมการบริโภคยาสูบในช่วงเวลา 10 ปีที่ผ่านมา (พ.ศ.2529-2539) มีผลให้เกิด คุณค่า ในสังคมไทยที่ไม่ยอมรับการสูบบุหรี่ในที่สาธารณะ ทำให้สิทธิของผู้ไม่สูบบุหรี่ได้รับการคุ้มครองมากขึ้น รวมทั้งมีผลให้อัตราการสูบบุหรี่ของคนไทยลดลง โดยเฉพาะในกลุ่มอายุตั้งแต่ 40 ปีขึ้นไป การศึกษาครั้งนี้ได้วิเคราะห์ให้เห็นถึงกระบวนการและวิธีการทำงานในเหตุการณ์ที่สำคัญ ๆ ของบุคคล หน่วยงาน องค์กร จากภาคีต่าง ๆ ตลอดจนการวิเคราะห์ให้เห็นถึงปัจจัยที่นำไปสู่ความสำเร็จและปัจจัยที่ไม่เอื้ออำนวยต่อการควบคุมการบริโภคยาสูบที่ผ่านมา รวมทั้งได้จัดทำข้อเสนอแนะที่อาจเป็นประโยชน์ต่อการควบคุมการบริโภค ยาสูบ ต่อไปในอนาคต