การจัดชุดบริการสุขภาพช่องปากที่เหมาะสมในนโยบายประกันสุขภาพถ้วนของประเทศไทย

Abstract

การจัดชุดบริการสุขภาพช่องปากที่เหมาะสมในนโยบายประกันสุขภาพถ้วนหน้าของประเทศไทย มีวัตถุประสงค์เพื่อรวบรวมองค์ความรู้ แนวคิดและประสบการณ์การจัดชุดสิทธิประโยชน์ทางสุขภาพช่องปากและเสนอแนะการจัดสิทธิประโยชน์ทางทันตกรรมที่เหมาะสมเป็นไปได้สำหรับบริบทสังคมไทยและสอดคล้องกับความต้องการสุขภาพช่องปาก วิธีการศึกษาประกอบด้วยการทบทวนวรรณกรรมร่วมกับการประเมินผลการจัดชุดสิทธิประโยชน์ทันตกรรมที่จังหวัดปทุมธานี ซึ่งเก็บข้อมูลเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพโดยการจัดสนทนากลุ่มทั้งฝ่ายผู้จัดบริการและผู้รับบริการในพื้นที่จังหวัดปทุมธานี และท้ายสุดเป็นกระบวนการจัดลำดับความสำคัญของประเภทการบริการ การร่วมจ่ายและเงื่อนไขอื่นๆ ได้จากการจัดอภิปรายแสดงความคิดเห็นร่วมกันของผู้ทรงคุณวุฒิ กลุ่มวิชาชีพ และตัวแทนประชาชน ผลการศึกษาพบว่า หลังการดำเนินโครงการนโยบายประกันสุขภาพถ้วนหน้า จังหวัดปทุมธานี มีผู้มารับบริการทันตกรรมเพิ่มขึ้น โดยงานบริการหลัก คือ อุดฟันเพิ่มร้อยละ 25.3 ขูดหินปูนเพิ่มร้อยละ 25.1 และถอนฟันเพิ่มร้อยละ 16.2 การสะสมของคิวที่รอรับบริการทันตกรรม ณ เดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2545 มีคิวใส่ฟันปลอม 164 ราย รักษารากฟัน 136 ราย การจัดสนทนากลุ่มในส่วนผู้จัดบริการจะมีปัญหาเรื่องการตีความ การเพิ่มจำนวนของผู้รับบริการ และงบประมาณที่ล่าช้าในส่วนการเบิกค่าทำฟันปลอม ในส่วนของผู้รับบริการส่วนใหญ่ต้องการรับบริการรักษาโรคที่มีความเจ็บปวดและปัญหาการบดเคี้ยว การจัดประชุมแสดงความคิดเห็นจากผู้ทรงคุณวุฒิ กลุ่มวิชาชีพ ตัวแทนประชาชน ได้จัดลำดับความสำคัญของประเภทงานบริการ จะแบ่งเป็น 3 ระดับ ดังนี้ 1) กลุ่มที่ความสำคัญระดับต้น (คะแนนระหว่าง 4.8-5.0) ประกอบด้วย ฟลูออไรด์ชนิดใช้เฉพาะที่ ฟลูออไรด์ชนิดรับประทาน การรักษาโรคปริทันต์ ผู้ป่วยปากแหว่งเพดานโหว่ มะเร็งในช่องปาก ขากรรไกรหัก การติดเชื้อในช่องปากและใบหน้า และการอุดฟันด้วยอมัลกัม ตามลำดับ 2) กลุ่มที่มีความสำคัญระดับกลาง (คะแนนระหว่าง 4.0-4.7) ประกอบด้วยการขูดหินปูน การเคลือบหลุมร่องฟัน แผลหรือพยาธิสภาพในช่องปาก การใส่ฟันทั้งปาก การรักษาประสาทฟันแท้ การผ่าฟันคุด การตรวจสุขภาพช่องปาก การให้คำปรึกษา การถอนฟัน การรักษาประสาทฟันน้ำนม และการอุดฟันด้วยวัสดุสีเหมือนฟัน 3) กลุ่มที่มีความสำคัญระดับท้าย (คะแนนน้อยกว่า 4.0 ประกอบด้วยการใส่ฟันบางส่วนถอดได้ฐานพลาสติก การใส่ฟันบางส่วนถอดได้ฐานโลหะ ผู้ป่วยฟันซ้อนเก และท้ายสุดคือการใส่ฟันปลอมติดแน่น โดยมีข้อเสนอแนะในการจัดชุดบริการสุขภาพช่องปากมีทางเลือก 3 รูปแบบ คือ ทางเลือกที่หนึ่งจัดชุดสิทธิประโยชน์ตามความจำเป็นเต็มรูปแบบ ทางเลือกที่สองจัดชุดบริการตามความจำเป็นแบบมีเงื่อนไข และทางเลือกที่สามจัดชุดบริการตามกลุ่มอายุและความจำเป็นแบบมีเงื่อนไข การจะเลือกใช้ทางเลือกใดต้องขึ้นกับทรัพยากร บุคลากร และศักยภาพการจัดบริการ ข้อเสนอของชุดสิทธิประโยชน์หากจัดชุดบริการแตกต่างกันไปในแต่ละกลุ่มอายุ ซึ่งน่าจะประกอบด้วยกลุ่มอายุ 0-13 ปี ประกอบด้วย การให้ฟลูออไรด์ การเคลือบหลุมร่องฟัน การตรวจสุขภาพช่องปากและให้คำปรึกษา อุดฟันหลังด้วยอมัลกัม การรักษาประสาทฟันแท้ การถอนฟัน การรักษาประสาทฟันน้ำนม พยาธิสภาพในช่องปาก การอุดฟันด้วยวัสดุสีเหมือนฟัน การทำเพดานเทียมในผู้ป่วยปากแหว่งเพดานโหว่กลุ่มอายุ 14-59 ปี ประกอบด้วย การให้ฟลูออไรด์เฉพาะที่ (กลุ่มเสี่ยง) ตรวจสุขภาพช่องปากและให้คำปรึกษา การรักษาโรคปริทันต์และการขูดหินปูน การอุดฟันหลังด้วยอมัลกัม การรักษาประสาทฟันแท้ การผ่าฟันคุด การถอนฟัน พยาธิสภาพในช่องปาก การอุดฟันด้วยวัสดุสีเหมือนฟัน การใส่ฟันปลอมบางส่วนถอดได้ฐานพลาสติกกลุ่มอายุ 60 ปีขึ้นไป ประกอบด้วย การให้ฟลูออไรด์เฉพาะที่ (กลุ่มเสี่ยง) ตรวจสุขภาพช่องปากและให้คำปรึกษา การรักษาโรคปริทันต์และการขูดหินปูน การอุดฟันหลังด้วยอมัลกัม การถอนฟัน พยาธิสภาพในช่องปาก การอุดฟันด้วยวัสดุสีเหมือนฟัน การใส่ฟันปลอมทั้งปาก การใส่ฟันปลอมบางส่วนถอดได้ฐานพลาสติกโดยน่าจะให้ความสำคัญในกลุ่มเด็กและผู้สูงอายุ และควรให้ความสำคัญกับงานส่งเสริมสุขภาพก่อนงานบำบัดรักษาและงานฟื้นฟูสภาพ ด้วยเหตุผลนโยบายแนวคิดการสร้างสุขภาพนำซ่อมสุขภาพ ส่วนทางเลือกระหว่างงานบำบัดรักษาและงานฟื้นฟูสภาพอาจต้องมีการพิจารณาขึ้นกับงบประมาณ ศักยภาพและกำลังบุคลากรที่มี ข้อสรุปงานวิจัยที่สำคัญที่ต้องคำนึงถึงเมื่อจะกำหนดนโยบายชุดสิทธิประโยชน์สุขภาพช่องปาก คือ 1) ทางเลือกที่สามน่าจะเป็นทางเลือกที่ดีเพราะมีข้อจำกัดทรัพยากร 2) กลไกการร่วมจ่ายจะลดความต้องการในการรับบริการเกินความจำเป็น โดยเฉพาะอย่างยิ่งโรคหรืออาการที่ต้องใช้เวลาและต้นทุนในการรักษาสูง 3) กำหนดเงื่อนไขการรับริการแต่ละรายการเพื่อให้ประชาชนตระหนักถึงความสำคัญในการดูแลตนเอง และลดการบริการที่เกินความจำเป็น 4) ในสถานการณ์ปัจจุบันการรักษาบางรายการอาจจะยังไม่เหมาะสมกับการพิจารณาให้อยู่ในชุดสิทธิประโยชน์ เช่น การใส่ฟันปลอมติดแน่น การใส่ฟันบางส่วนถอดได้ฐานโลหะ ผู้ป่วยฟันซ้อนเก เป็นต้น แม้ว่าจะกำหนดการจ่ายร่วมให้มากขึ้นก็ตาม แต่นั่นหมายถึงมีค่าเสียโอกาสของการใช้ทรัพยากร 5) ต้องมีมาตรการและระบบการบริหารดำเนินการที่ดีรองรับระบบ เช่น การจัดการระบบคิว มาตรการดูแลคุณภาพและการส่งต่อหากไม่สามารถทำให้บริการภายในระยะเวลาที่กำหนด ตลอดจนมาตรการการร่วมจ่ายและการเบิกเงินค่าใช้จ่ายราคาแพง เช่น การเบิกค่าทำฟันปลอม ให้รวดเร็วและสะดวกขึ้น เป็นต้น