กระบวนการส่งเสริมสุขภาพช่องปากและการป้องกันโรคในช่องปากในหน่วยคู่สัญญาบริการระดับปฐมภูมิภายใต้นโยบายหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า ระยะที่ 1 : วิเคราะห์สถานการณ์

Abstract

การศึกษาสถานการณ์และการส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรคในช่องปากในหน่วยคู่สัญญาบริการระดับปฐมภูมิภายใต้นโยบายหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้านี้ เป็นการศึกษาวิจัยแบบคุณภาพ ทั้งนี้พื้นที่เพื่อการศึกษาเป็นแบบการคัดเลือกเฉพาะ (purposive selection) จำนวน 8 จังหวัด ประกอบด้วยเชียงใหม่ น่าน ขอนแก่น บุรีรัมย์ สงขลา พัทลุง ปทุมธานี และกรุงเทพมหานคร โดยมีหน่วยคู่สัญญาหลักบริการปฐมภูมิจำนวน ๔๘ หน่วยเป็นกลุ่มตัวอย่างประชากรศึกษา กระบวนการเก็บรวบรวมข้อมูลด้วยการใช้แนวคำถามแบบกึ่งโครงสร้าง และใช้วิธีการเก็บข้อมูลด้วยการสัมภาษณ์เชิงลึกร่วมกับการสังเกตตั้งแต่ ผู้บริหารและผู้เกี่ยวข้องในการบริหารงานหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าระดับจังหวัด ทันตแพทย์ ทันตาบุคลากร และประชาชนในระหว่างเดือนกรกฎาคม 2545 ถึงเดือนมีนาคม 2546 ผลการศึกษาพบว่า สิทธิประโยชน์ด้านทันตกรรมทั้งการรักษา การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรคในช่องปากมีความสอดคล้องกับการจัดบริการทันตกรรมที่มีอยู่ในสถานบริการก่อนที่จะมีโครงการหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า กิจกรรมการส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันในช่องปากประกอบด้วยการคัดกรองกลุ่มเสี่ยงต่อโรคในช่องปาก การให้ความรู้สุขศึกษา การเคลือบหลุมร่องฟัน และการให้ฟลูออไรด์ โดยมีกลุ่มเป้าหมายหลัก ประกอบด้วย กลุ่มหญิงมีครรภ์ ในคลินิก ANC กลุ่มเด็กวัยก่อนเรียนใน WBC และในศูนย์เด็กเล็ก กลุ่มเด็กนักเรียนประถมศึกษา แต่กิจกรรมดังกล่าวมีทิศทางที่ลดลง เนื่องจาก ปริมาณผู้มารับบริการที่หน่วยคู่สัญญาหลัก หรือ (CUP) เพิ่มขึ้นโดยเฉพาะงานบริการรักษาและการใส่ฟัน โดยมีอัตราการเพิ่มขึ้นของผู้รับบริการร้อยละ 15-20 และผู้รับบริการที่ต้องการใส่ฟันมีคิวนัด 8 เดือนถึง 2 ปี ทันตแพทย์ส่วนใหญ่ยังขาดความเข้าใจในแนวคิดส่งเสริมสุขภาพแนวใหม่ที่เน้นการพัฒนาศักยภาพของคนในการดูแลสุขภาพตนเองและควบคุมภาวะแวดล้อมที่เสี่ยงต่อสุขภาพ อีกทั้งขาดทักษะการดำเนินงานพัฒนาสุขภาพช่องปากในระดับชุมชน เงื่อนไขของการจัดสรรงบประมาณสำหรับกิจกรรมการส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรคในช่องปากก็ยึดโยงอยู่กับกิจกรรมของการให้ความรู้สุขศึกษา การเคลือบหลุมร่องฟัน การให้ฟลูออไรด์ ก็เป็นปัจจัยอีกประการหนึ่งที่ทำให้ไม่สามารถพัฒนารูปแบบอื่นๆเพื่อการส่งเสริมสุขภาพช่องปาก นอกจากนี้การดำเนินงานพัฒนาการบริการเพื่อให้ได้การรองรับคุณภาพบริการจาก Hospital Accreditation (HA) ก็เป็นเงื่อนไขหนึ่งที่ส่งผลให้ทันตแพทย์ต้องลดละงานอื่น ๆ โดยเฉพาะงานส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรคในช่องปาก อย่างไรก็ตามทันตแพทย์ส่วนใหญ่มีทัศนคติที่ดีต่อหลักการของโครงการหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า แต่ไม่เห็นด้วยกับการประชาสัมพันธ์ภายใต้นโยบาย “๓๐บาทรักษาทุกโรค” เพราะยิ่งเป็นการกระตุ้นให้ประชาชนมุ่งเน้นสู่การมารับบริการเพื่อการรักษามากกว่าการสร้างเสริมสุขภาพ