การเปลี่ยนแปลงปัจจัยทางด้านการจัดการกับการสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันโรค ในโครงการสร้างหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า : กรณีศึกษา จังหวัดในเขต 6

Abstract

การวิจัยแบบภาคตัดขวางครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาผลของการเปลี่ยนแปลงปัจจัยทางด้านการจัดการ ได้แก่ การจัดการงบประมาณ บุคลากร วัสดุอุปกรณ์ ครุภัณฑ์ เวชภัณฑ์ และด้านการมีส่วนร่วมของประชาชนต่อการให้บริการสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันโรคของหน่วยคู่สัญญาของบริการระดับปฐมภูมิ (CUP) และของหน่วยบริการปฐมภูมิ (PCU) ภายใต้ระบบหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า โดยทำการศึกษาทั้ง 7 จังหวัดในเขต 6 ได้แก่ ขอนแก่น อุดรธานี สกลนคร หนองบัวลำภู กาฬสินธุ์ เลย และหนองคาย จำนวน 61 CUP จากทั้งหมด 118 CUP โดยการเก็บและวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพ ผลการศึกษาพบว่า ปีงบประมาณ 2545 ทุกจังหวัดในเขต 6 ยึดนโยบายของกระทรวงสาธารณสุขภายใต้โครงการประกันสุขภาพถ้วนหน้า มีบางจังหวัดปรับโครงสร้างหน่วยงานที่รับผิดชอบงานนี้ แต่บางแห่งก็เพียงเพิ่มฝ่ายหรือตั้งคณะกรรมการเพิ่มเติม จังหวัดต่างๆ จัดตั้งหน่วยบริการปฐมภูมิและให้มีบริการงานรักษาพยาบาล งานส่งเสริมสุขภาพ งานป้องกันโรค งานฟื้นฟูสภาพ และงานทันตสาธารณสุข โดยมุ่งให้ทำงานเชิงรุกและใช้หลักการเวชปฏิบัติครอบครัวในการทำงาน อย่างไรก็ตามในแต่ละจังหวัดก็จะมีจุดเน้นของนโยบายแตกต่างกันไปบ้างขึ้นกับแนวคิดพื้นฐานของผู้บริหารและงานส่งเสริมสุขภาพเดิมที่ทำอยู่ก่อนเริ่มโครงการหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า มีการปรับแนวคิดให้ทำงานแบบใกล้ตัวใกล้ใจมากขึ้น งานสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันโรคยึดชุดสิทธิประโยชน์เป็นหลัก งานที่เพิ่มขึ้นชัดเจนคือการทำแฟ้มครอบครัว การเยี่ยมบ้าน การออกกำลังกาย มีการกระจายบุคลากรจากระดับจังหวัดมายัง CUP รวมทั้งมีการจัดให้พยาบาลวิชาชีพจบใหม่ไปประจำใน PCU ในบางจังหวัดมีการพัฒนาบุคลากรในการปฏิบัติงาน การจัดสรรงบประมาณการสร้างเสริมสุขภาพป้องกันโรคของจังหวัดไม่ว่าจะให้รายบัตรหรือจัดเป็นสัดส่วนงบประมาณ มีผลทำให้งบประมาณในการดำเนินการมากขึ้นทั้งระดับ CUP และ PCU รวมทั้งการได้รับวัสดุอุปกรณ์อย่างพอเพียงของทั้ง PCU หรือสถานีอนามัยเมื่อเทียบกับก่อนมีโครงการ แต่ระเบียบการเบิกจ่ายที่ซับซ้อนเป็นอุปสรรค การมีส่วนร่วมของประชาชนยังไม่มากนัก ผู้บริหารระดับจังหวัดมีนโยบายเรื่องการส่งเสริมสุขภาพ แต่การสื่อนโยบายไปให้ถึงผู้ปฏิบัติยังมีปัญหา องค์กรที่รับผิดชอบในระดับจังหวัดบางแห่งยังไม่เป็นเอกภาพ และไม่สามารถส่งต่อนโยบายหรือแนะแนวทางปฏิบัติได้เต็มที่ ผู้ปฏิบัติเกิดความสับสนต่อคำว่าสร้างเสริมสุขภาพว่าคืออะไร งานเก่าที่เคยทำไม่แน่ใจว่าเป็นงานสร้างสุขภาพหรือไม่ งานใหม่ที่เห็นชัดเจนคือการออกกำลังกาย ผลงานขึ้นกับแนวคิดและการสนับสนุนของประธานคณะกรรมการบริหารเครือข่ายบริการปฐมภูมิ ซึ่งส่วนใหญ่ให้ความสำคัญกับงานรักษาพยาบาลมากกว่างานสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันโรค การจัดสรรงบประมาณ PCU ปัญหาที่สำคัญคือความขัดแย้งของผู้อำนวยการโรงพยาบาลและสาธารณสุขอำเภอ ซึ่งมีผลต่อการจัดการใน CUP และ PCU แต่โดยรวมมีการดำเนินการสร้างเสริมสุขภาพป้องกันโรคเพิ่มขึ้น และบาง CUP มีการทำโครงการบนพื้นฐานของการวิเคราะห์และดำเนินการ เพื่อตอบสนองการแก้ไขปัญหาของชุมชน ในปีงบประมาณ 2546 การจ่ายงบประมาณแบบ Fix cost ตรงจากจังหวัดช่วยลดปัญหาความขัดแย้งของ PCU กับผู้อำนวยการโรงพยาบาล และมีความคล่องตัวในการดำเนินงาน แต่ก็ลดแรงจูงใจในการริเริ่มในการเขียนโครงการเพื่อดำเนินงานให้เหมาะสมของพื้นที่จากการที่กระทรวงสาธารณสุขกำหนดนโยบายในการรณรงค์งานสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันโรค โดยกำหนดกิจกรรมและช่วงเวลาให้ดำเนินการเป็นเรื่องๆ อาจไม่เหมาะสมกับพื้นที่ การลดงบประมาณที่จัดสรรให้จังหวัดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีผลกระทบต่อการดำเนินการสร้างเสริมสุขภาพมีปัญหา มีเพียงงานออกกำลังกายที่ชัดเจน