ทุกข์และการเผชิญทุกข์คนไทยในระบบสุขภาพ

Abstract

การศึกษานี้มุ่งเจาะลึกถึงความทุกข์ มิติของความทุกข์ซึ่งเป็นมุมมองที่มาจากหลายๆ ส่วน ทั้งทางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง วัฒนธรรม และทางชีววิทยาหรือกายภาพ การเผชิญและแก้ไขปัญหาความทุกข์ในมิติต่างๆ ที่เป็นผลมาจากระบบสุขภาพในปัจจุบันทั้งระดับปัจเจกและโครงสร้าง รวมถึงระบบการสนับสนุนทางสังคม ระบบบริการทางสังคม และผลที่ได้รับจากบริการดังกล่าว เหตุที่คณะวิจัยเลือกทำการศึกษาในกลุ่มคนชายขอบเหล่านี้เนื่องจากจะเป็นกลุ่มคนที่สะท้อนความทุกข์และระบบการจัดบริการที่ทำให้วิเคราะห์ให้เห็นถึงปัญหาเชิงระบบทั้งกลไกทางสังคม บริการต่างๆ ที่เกี่ยวข้องและระบบการคุ้มครองป้องกันต่างๆ ได้เด่นชัดเป็นรูปธรรมที่สุด ผลการศึกษาพบว่าลักษณะของความทุกข์ ประกอบด้วย ความทุกข์ทางกาย เป็นทุกข์ที่เกิดจากอาการป่วยไข้ และโรคแทรกซ้อนต่างๆ ซึ่งพบว่ารุนแรงกว่าคนชั้นกลาง ส่วนหนึ่งเนื่องจากคนเหล่านี้มีโอกาสในการแสวงหาและเข้าถึงการรักษาพยาบาลหรือทางเลือกในแสวงหาบริการที่มีคุณภาพน้อยมาก ความทุกข์ทางใจ เป็นทุกข์ที่เกิดทั้งจากการไม่เหลียวแลของครอบครัว จากการที่ต้องเผชิญปัญหาที่หนักหน่วงเกินกว่าจะรับมือ หรือเป็นการเผชิญปัญหาอย่างโดดเดี่ยวตามลำพัง ขาดที่พึ่ง และมีบางส่วนที่เกิดความทุกข์ทางใจเนื่องจากความรู้สึกว่าตนเองเป็นภาระต่อผู้อื่น อีกส่วนหนึ่งคือ ความทุกข์ทางสังคม เป็นทุกข์ที่มีพื้นฐานมาจากโครงสร้างทางสังคม ค่านิยม วัฒนธรรมที่หล่อหลอมมาเป็นเวลานาน ไม่ว่าจะเป็นความไม่เท่าเทียมทางเพศ การไม่ตระหนักในคุณค่าความเป็นมนุษย์ หรือค่านิยมที่ดูถูกศักดิ์ศรีผู้อื่น การตีตราทางสังคมกับคนบางกลุ่ม เช่น ผู้ป่วยเอดส์ และการถูกเอารัดเอาเปรียบโดยผู้มีอำนาจเหนือกว่า (ไร้อำนาจการต่อรอง) ทุกข์ทางสังคมนี้นับวันจะทวีความรุนแรงขึ้น ทั้งยังเป็นตัวกระตุ้นหรือตอกย้ำให้อาการเจ็บป่วยทางร่างกายหรือจิตใจเพิ่มขึ้นและทำร้ายผู้ป่วยมากขึ้น การจัดการความทุกข์ กรณีศึกษาล้วนต้องจัดการปัญหาความทุกข์ของตนไปตามยถากรรม ซึ่งส่วนใหญ่มักไม่สามารถช่วยอะไรได้เนื่องจากความขาดแคลนโดยเฉพาะทุนทางสังคม ไม่ว่าจะเป็นความเป็นอยู่ในครอบครัวที่เป็น”ครอบครัวล่มสลาย “ ความห่างเหินของคนในชุมชน สังคม การขาดแคลนด้านการศึกษา ความรู้ในการดูแลตนเอง ฐานะที่ยากจน หาเช้ากินค่ำ ไม่มีทางเลือกในการประกอบอาชีพ ฯลฯ ทำให้แต่ละชีวิตต้องดิ้นรนเอาตัวรอดไปในแต่ละวัน ซึ่งเป็นปัจจัยผลักดันให้ผู้คนเหล่านี้เข้าไปใกล้กับภาวะเจ็บป่วยมากยิ่งขึ้น ไม่ว่าจะโดยภาวะจำยอม หรือความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ก็ตาม คนเหล่านี้จะมีรูปแบบหรือวิธีการจัดการกับปัญหาที่หลากหลาย ตามแต่ความสามารถที่แต่ละคนจะพอนึกออก ซึ่งมีทั้งการพึ่งพิงระบบบริการสาธารณสุข และสวัสดิการสังคม ทั้งจากของภาครัฐและเอกชน การดูแลตนเอง การซื้อยากินเอง การแสวงหาการรักษาแบบอื่นๆ มาช่วย “เสริม” การรักษาแผนปัจจุบัน โดยที่ไม่เจาะจงว่าวิธีหรือไม่มีการรับรองผล เช่น การกินยาหม้อ ยาจีน การหาหมอพระ การทรงเจ้าเข้าผี ฯลฯ ขณะที่มีหลายๆ คนเลือกปฏิบัติเพื่อลดหรือบรรเทาความทุกข์ ท้อแท้ หรือความสิ้นหวังในใจ โดยการฟังธรรมะ การบวช และการบอกตัวเองว่าสิ่งที่เกิดขึ้นเป็นเรื่องของบุญทำกรรมแต่ง และเลือกใช้วิธีการปลงหรือทำใจเพื่อยอมรับสิ่งที่เกิดขึ้น