การเรียนรู้สู่สุขภาพในกระบวนทัศน์ใหม่

Abstract

โครงการนี้เริ่มจากความคิดที่ระบบดูแลสุขภาพปัจจุบันมักเน้นที่การดูแลร่างกายเมื่อป่วยหรือมีปัญหาแล้ว กระบวนการถ่ายทอดความคิด ความรู้เกี่ยวกับการดูแลสุขภาพก็เป็นไปแบบแนวดิ่ง คือ จาก”ผู้รู้” สู่ “ผู้ไม่รู้” และถ่ายทอดกันต่อๆ มาว่า เมื่อป่วยต้องหาหมอ ดังนั้นชีวิตและสุขภาพจึงเน้นไปที่ร่างกาย การเจ็บป่วยและการพึ่งพาเพื่อรักษาให้หาย โดยไม่ได้คำนึงถึงวิถีชีวิตด้านอื่นๆ ว่ามีผลต่อสุขภาพเช่นไร ในปัจจุบันพบว่ามีโรคภัยไข้เจ็บหลายโรคที่รักษาไม่หายด้วยการแพทย์ปัจจุบันเพียงอย่างเดียว การให้ความสำคัญกับมิติอื่นๆ ของสุขภาพและชีวิตคนในทุกด้าน น่าจะเป็นทางออก แต่ด้วยระบบการให้ความรู้ การศึกษาแบบเดิมก็เป็นข้อจำกัดอันหนึ่งที่จะทำให้คนคิดนอกกรอบไม่ได้ เมื่อมีปัญหาเพิ่มเติมขึ้น จึงเกิดการเรียนรู้นอกระบบกระแสหลัก เพื่อแก้ปัญหาทั้งด้านสุขภาพ การศึกษา การแพทย์ การใช้ชีวิต มีทั้งแบบปัจเจกและการรวมกลุ่ม ด้วยวิธีการต่างๆ เช่น ใช้สื่อ เช่น วิทยุ หนังสือ Internet ตลอดจนการลงมือทำแล้วสรุปผลเอง วิธีการเรียนรู้ของคนในสถานที่ต่างๆ ที่ไปพ้นกรอบความคิดเดิมๆ จึงน่าสนใจว่า มีกระบวนการใดหรือเกิดอะไรขึ้นบ้างที่จะทำให้คนเปลี่ยนวิธีคิดในการดูแลสุขภาพ การใช้ชีวิต โดยมองทุกสิ่งอย่างเชื่อมโยงสัมพันธ์กัน มีวิธีในการดูแลตนเองหรือหาความรู้อย่างหลากหลายไม่ยึดติดกับวิธีใดวิธีหนึ่งและเน้นการพึ่งตนเองเป็นสำคัญ โครงการฯ นี้จึงจัดเวทีให้คนที่มีลักษณะงานและการใช้ชีวิตคล้ายกัน มาถ่ายทอดแลกเปลี่ยนประสบการณ์ซึ่งกันและกัน แล้วทีมงานค้นคว้าเพิ่มเติมและรวบรวมเป็นการเรียนรู้ของแต่ละกรณีศึกษา รายงานนี้แบ่งออกเป็น 2 ส่วน ส่วนแรก คือกรอบแนวคิดซึ่งกล่าวถึงความหมายของคำว่ากระบวนทัศน์ สุขภาพ และการเรียนรู้ ว่ามีความเชื่อมโยงกันอย่างไร และกระบวนทัศน์สุขภาพเก่ากับใหม่เป็นอย่างไร ตลอดจนวิธีการทำงาน ข้อสังเกตเชิงวิเคราะห์เป็นบทสรุปที่ได้จากการประมวลจากเรื่องราวของกรณีศึกษาว่า การเรียนรู้นั้นมีลักษณะเฉพาะและพอเหมาะพอดีกับวิถีชีวิตของแต่ละคน ไม่มีรูปแบบการเรียนรู้ที่ชัดเจนนัก ส่วนที่สองเป็นจดหมายถึงเพื่อน บอกเล่ารายละเอียดของเรื่องราวชีวิตของแต่ละกรณีศึกษา โดยเรียงร้อยตามลักษณะร่วมของการศึกษา รวม 11 ฉบับ โดยที่ ฉบับที่ 1 เล่าถึงความเป็นมาของโครงการ วัตถุประสงค์และวิธีการทำงานของโครงการนี้ ฉบับที่ 2 เริ่มเล่าเรื่องกรณีศึกษา โดยเริ่มจากกรณีของแก้วไดอารี่ และเอ๋ ซึ่งเป็นผู้ติดเชื้อ HIV ทั้งคู่มีตัวชี้วัดทางการแพทย์ที่ต่างกัน มีพื้นฐานครอบครัวแตกต่างกันมาก แต่ทั้งสองมีชีวิตที่มีสุขภาวะ คือ มีความสุขพอสมควร แก้วมีกระบวนการเรียนรู้ที่เกิดขึ้นในโลกไซเบอร์ ขณะที่เอ๋ เกิดการเรียนรู้จากชีวิตจริงที่ต้องเผชิญทุกข์อย่างสาหัส ฉบับที่ 3 กล่าวถึงกลุ่มที่ใช้การเรียนรู้นอกระบบเพื่อแก้ปัญหาการศึกษาให้ลูก และนำมาสู่การเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตและวิธีคิดเกี่ยวกับสุขภาพด้วย เช่นเดียวกับกรณีของผู้ทำสื่อ คือคุณรัศมี ดีเจที่เป็นสื่อกลางระหว่างแพทย์กับคนไข้ จึงได้เรียนรู้จนเปลี่ยนวิธีคิดไป ส่วนคุณกนิษฐาผู้เปลี่ยนวิถีชีวิตจากผู้หญิงทำงานมาเป็นแม่ก็ได้เรียนรู้จากสื่อต่างๆ ว่าควรทำอย่างไรชีวิตจึงมีสุขภาวะ ทั้งกลุ่มนี้มีลักษณะเป็นชีวิตของคนชั้นกลางที่หาทางแก้ไขปัญหาของตน โดยยังดำรงชีวิตในสังคมเมือง ฉบับที่ 4 เกี่ยวกับชีวิตครอบครัวคนพิเศษ รวมทั้งบุคลากรที่ทำงานเกี่ยวกับบุคคลพิเศษทั้งแพทย์และผู้ฝึก ด้วยปัญหาที่ซับซ้อนเกี่ยวข้องกับทั้งด้านการแพทย์ การศึกษา และการใช้ชีวิตสถานภาพในสังคม การดิ้นรนเพื่ออยู่รอดในสังคมอย่างมีศักดิ์ศรีของคนกลุ่มนี้ จึงมีลักษณะเฉพาะ ต้องแสวงหาและปฏิบัติเองอย่างเชื่อมโยง จึงจะดำรงชีวิตอย่างมีสุขภาวะได้ ฉบับที่ 5 กล่าวถึงผู้เยียวยาซึ่งมีบทบาทเป็นแพทย์ในสังคม คนหนึ่งกำลังป่วยหนักด้วยโรคร้ายต้องเปลี่ยนวิธีคิดในการดูแลสุขภาพ เพื่อที่จะมีชีวิตอยู่กับโรคให้ได้ ขณะที่อีกคนแม้จะเข้มแข็ง แต่ก็ต้องปรับตัวมาก ด้วยการเรียนรู้ผ่านศาสตร์ที่ลงลึกถึงภายใน คือ นพลักษณ์ จึงสามารถดำรงชีวิตอย่างมีความสุขได้ ฉบับที่ 6 ชีวิตของคนที่ให้ความสำคัญกับการขัดเกลาจิตวิญญาณภายในเป็นเรื่องสำคัญต้องทำงานทั้งกับตนเองและจัดกระบวนการเรียนรู้ให้ผู้อื่นด้วย คือ ใช้แนวทางธรรมเป็นกระบวนการสำคัญในการเปลี่ยนวิธีคิด ฉบับที่ 7 เป็นชนชั้นกลางที่สนใจชีวิตด้านในเช่นกัน แต่เลือกวิธีที่ต่างกันออกไป เช่นโยคะ และธรรมยาตรามาเป็นแนวทางในการขัดเกลาตนเอง ฉบับที่ 8 กล่าวถึงชีวิตของผู้ทรงภูมิปัญญาในต่างจังหวัด 2 คน ที่แม้จะไม่ได้เรียนในระบบจนจบระดับสูง แต่สามารถใช้สติปัญญาพลิกวิกฤติชีวิตให้เป็นโอกาสในการเรียนรู้และสร้างกระบวนการเรียนรู้ให้ผู้อื่นด้วย ขณะที่ตนเองก็ดำรงชีวิตอย่างมีสุขภาวะในชุมชนถิ่นกำเนิด ฉบับที่ 9 ชีวิตของคนทำงานกับฐานชุมชน คือ ครูสุรินทร์ผู้ที่เรียนรู้จากถิ่นเกิดแล้วพัฒนากระบวนการเรียนรู้ให้ลูกหลาน จากวิถีชิวิตที่พลิกผันตลอดมา และชีวิตของคนชั้นกลางอีกคนหนึ่งที่รู้ตัวและกล้าที่จะเลือกเป็นเกษตรกรแบบไม่ต้องตามกระแส จนกระทั่งมีชีวิตในลักษณะที่ต้องการ ขณะเดียวกันก็ขยายการเรียนรู้สู่ชุมชนด้วย ฉบับที่ 10 ชีวิตของคน 2 คนที่ต่างกัน คนหนึ่งเป็นคนที่ “ป่วย” มีชีวิตที่ขาดไปทุกอย่างต้อง ต่อสู้กับทั้งโรคทางกายและโรคทางสังคม แต่ก็สู้จนได้รับการยอมรับ ขณะที่คุณสุชาญชนชั้นกลางผู้เพรียบพร้อม แต่อุทิศชีวิตเพื่อปฏิบัติเยียวยาให้ผู้อื่นๆ เพราะได้พบและตระหนักถึงวิถีการเยียวยาแบบชำระล้างบำบัดของ MOA ฉบับที่ 11 ชีวิตของบุคคลที่มีการเรียนรู้ไม่เหมือนใคร เกิดในสภาพแวดล้อมที่ราวกับโลกยุคโบราณที่เรียนรู้จากผู้รู้ใกล้ตัว ต้องฝากตัวเป็นศิษย์กับครูที่ละคน เรียนรู้เป็นเรื่องๆ ไป จนนำมาสู่วิถีชีวิตที่ต้องการจะช่วยเหลือผู้อื่น โดยใช้ความรู้และประสบการณ์ที่เรียนรู้มาด้วยตนเอง บทสรุป ด้วยรูปแบบการสนทนากันของเพื่อนสองคน คือ ข้อคิดที่ประมวลได้จากกรณีศึกษา ซึ่งเมื่อถึงที่สุดแล้ว กระบวนทัศน์สุขภาพที่เปลี่ยนไปของแต่ละคน เป็นไปตามเหตุปัจจัยที่พอดีของวิถีชีวิตของแต่ละคน ซึ่งต้องมีการฝึกฝนการมองจากภายในที่ถูกต้อง เที่ยงตรงต่อความเป็นจริง จึงจะนำพาไปสู่ความคิดใหม่ได้ และต่อท้ายด้วยประเด็นที่น่าจะศึกษาต่อ