รายงานการศึกษาเพื่อกำหนดขอบเขตการประเมินผลกระทบต่อสุขภาพจากการทำการเกษตรแบบมีสัญญาผูกพัน

Abstract

วัตถุประสงค์การศึกษา 1) เพื่อศึกษาขอบเขตของการประเมินผลกระทบทางสุขภาพของการทำการเกษตรแบบมีพันธะสัญญา 2) เพื่อสร้างเวทีการนำเสนอข้อคิดเห็นและส่งเสริมกระบวนการมีส่วนร่วมของฝ่ายต่างๆ ในกระบวนการประเมินผลกระทบทางสุขภาพวิธีการศึกษา ประกอบด้วย 1) การทบทวนเอกสาร 2) การสังเกตกิจกรรมในพื้นที่ 3) การสัมภาษณ์เชิงลึกบุคคลที่เกี่ยวข้อง 4) การสำรวจโดยการสัมภาษณ์เกษตรกร 5) การจัดประชุมระดมความคิดเห็นเกี่ยวกับขอบเขตการประเมินผลกระทบ โดยผู้ที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ เกษตรกร ผู้นำชุมชน เจ้าหน้าที่ของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เจ้าหน้าที่ของกระทรวงสาธารณสุข ตัวแทนบริษัทฯ นักวิชาการ สื่อมวลชนและบุคคลทั่วไป 6) การนำเสนอผลการศึกษาเบื้องต้นและการรับฟังความคิดเห็นของสาธารณชน 7) การสรุปและเขียนรายงานฉบับสมบูรณ์ผลการศึกษา พบว่า ภาคการเกษตรของไทยมีปัญหามาโดยตลอด ได้แก่ ปัญหาพืชผลราคาผันผวน ต้นทุนการผลิตสูงขึ้น การขยายพื้นที่เพาะปลูกมีขีดจำกัด การปลูกพืชเชิงเดี่ยวมีผลทำลายสิ่งแวดล้อมอย่างรุนแรง ภาวะภัยจากธรรมชาติ เช่น ฝนแล้ง น้ำท่วม ฯลฯ นอกจากนี้ ยังต้องเผชิญกับการแข่งขันและการกีดกันทางการค้าจากประเทศต่างๆ เกษตรกรจึงประสบปัญหาด้านอาชีพและคุณภาพชีวิต ทำให้ต้องอพยพเป็นแรงงานรับจ้างตามที่ต่างๆ ทั้งในและต่างประเทศ แนวทางการแก้ปัญหาอย่างหนึ่งคือ การที่รัฐบาลได้กำหนดนโยบายสนับสนุนอุตสาหกรรมแปรรูปผลผลิตการเกษตร โดยรูปแบบการเกษตรแบบมีสัญญาผูกพัน มาตั้งแต่แผนพัฒนาการเกษตรในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม ฉบับที่ 6 เป็นต้นมาจนถึงปัจจุบันระบบการผลิตแบบมีสัญญาผูกพัน (Contract farming) หมายถึง การจัดการทางความสัมพันธ์ระหว่างเกษตรกรผู้ผลิตกับผู้รับซื้อผลผลิตแบบแนวดิ่ง โดยที่ผู้ซื้อสามารถกำหนดความแน่นอนของวัตถุดิบซึ่งเป็นผลผลิตเกษตรที่ตนจะรับซื้อ โดยที่ตัวเองไม่ต้องเป็นเจ้าของหน่วยการผลิตทางการเกษตรนั้นเสียเอง เกษตรกรที่เข้าร่วมในโครงการยังเป็นอิสระโดยเป็นเจ้าของหน่วยการผลิตของตนอยู่ แต่มีการทำสัญญากับผู้รับซื้อ (ส่วนใหญ่มักจะเป็นโรงงานแปรรูปสินค้าเกษตร) ล่วงหน้า ถึงปริมาณและคุณภาพของผลผลิตทางการเกษตรที่ตนจะผลิตป้อนให้การศึกษานี้พบว่า มีผลผลิตการเกษตรหลายชนิดที่มีการใช้ระบบการผลิตแบบมีสัญญาผูกพัน เช่น การเลี้ยงไก่ การผลิตถั่วเหลืองฝักสดเพื่อผลิตอาหารกระป๋อง การปลูกมันฝรั่ง การผลิตอ้อยทำน้ำตาล การผลิตเยื่อกระดาษจากต้นยูคาลิปตัสและไม้ไผ่ การปลูกมะเขือเทศเพื่อทำอาหารกระป๋อง การผลิตเมล็ดพันธุ์ผัก เมล็ดพันธุ์มะเขือเทศ เมล็ดพันธุ์พริก เมล็ดพันธุ์แตงโม แตงแคนตาลูบ เป็นต้นจากกรณีศึกษาการผลิตแบบมีสัญญาผูกพันกรณีเมล็ดพันธุ์มะเขือเทศ เมล็ดพันธุ์พริก ที่จังหวัดขอนแก่น พบว่า บริษัทกำหนดและควบคุมกระบวนปลูกทุกขั้นตอน ต้องมีการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืชจำนวนมากและบ่อยครั้ง กำหนดระยะเวลาการปลูก การผสมเกษตรการทำลายพันธุ์แปลกปลอม ตลอดจนมาตรฐานความบริสุทธิ์ของเมล็ดพันธุ์และราคาในการรับซื้อด้วย บริษัทฯ มีจะให้สินเชื่อการผลิตแก่เกษตรกรในรูปแบบวัตถุดิบการผลิตและจะหักค่าใช้จ่ายคืน หลังจากเกษตรกรนำผลผลิตมาขาย จากการประเมินผลกระทบต่อสุขภาพเบื้องต้น พบว่า เกษตรกรส่วนใหญ่เห็นว่าการเข้าร่วมการผลิตแบบมีสัญญาผูกพัน ทำให้มีรายได้เพิ่มขึ้น เกิดการจัดระบบแรงงานเป็นกลุ่มๆ ตามที่บริษัทกำหนด แต่เกษตรกรส่วนใหญ่เห็นสุขภาพตนแย่ลง มีอาการผิดปรกติทางร่างกายที่พบบ่อย คือ อาการทางระบบประสาท เช่น ปวดศีรษะ วิงเวียนศีรษะ สายตาพร่ามัว เหนื่อยอ่อนเพลีย แขนขาอ่อนแรง จากการศึกษาในอดีตก็พบว่า เกษตรกรกลุ่มนี้มีระดับการทำงานของเอนไซม์โคลีนเอสเตอเรสลดต่ำลง จากการศึกษาเชิงคุณภาพพบว่ามีเกษตรกรบางรายที่เสียชีวิตขณะผสมเกษตรมะเขือเทศ สรุปข้อเสนอแนะเกี่ยวกับขอบเขตการประเมินผลกระทบทางสุขภาพที่ควรดำเนินการต่อไป จากการศึกษาครั้งนี้ คณะผู้วิจัยและประชาชน ตลอดจนผู้มีส่วนได้ส่วนเสียได้เสนอแนะประเด็นที่ควรมีการประเมนผลกระทบอย่างละเอียดต่อไปคือผลกระทบต่อสุขภาพทางกาย โดยควรศึกษาหรือประเมิน ผลกระทบให้ครอบคลุมทั้งเกษตรกรที่เป็นเจ้าของแปลงปลูกมะเขือเทศเองและเกษตรกรที่เป็นผู้มารับจ้างในแปลง ผลกระทบแบบสะสมและความสัมพันธ์ของการใช้สารเคมีกับการเกิดภาวะกะเทยการเป็นหมัน โรคมะเร็งเม็ดเลือดขาว โรคมะเร็งระบบประสาท การได้รับสารเคมีของสตรีตั้งครรภ์และผลกระทบต่อทารกในครรภ์ ในกลุ่มประชาชนที่ทำเกษตรแบบนี้และประชาชนในชุมชนผลกระทบต่อสุขภาพทางจิตใจ ควรศึกษาหรือประเมินผลกระทบต่อความเครียดและความสุขในชีวิตทั้งด้านบวกและด้านลบผลกระทบต่อสุขภาพทางสังคม ควรศึกษาหรือประเมินผลกระทบต่อความสัมพันธ์ของเกษตรกรกับสมาชิกในครอบครัว ผลกระทบต่อความสัมพันธ์ของเกษตรกรกับชุมชน ผลกระทบต่อสุขภาพทางจิตวิญญาณ ควรศึกษาหรือประเมินผลกระทบต่อความโลภ การเข้าใจสัจธรรมของชีวิต การเห็นแก่ส่วนรวม การรู้สึกพอ ผลกระทบทางเศรษฐกิจ ควรศึกษาหรือประเมินผลกระทบต่อรายได้ซึ่งคำนวณต้นทุนทุกอย่างและเปรียบกับทางเลือกอื่นๆ ในการหารายได้ โดยคิดเฉลี่ยตามจำนวนแรงงานทุกคนที่ช่วยกันผลิต ผลกระทบต่อพฤติกรรมการใช้จ่าย ผลกระทบทางสังคม ควรศึกษาหรือประเมินผลกระทบต่อการรวมกลุ่มของเกษตรกร การเรียนรู้ของเกษตรกรเรื่องเทคนิคการเกษตรและการจัดการ อัตราการเกิดอาชญากรรม การติดยาเสพติด การเล่นการพนันผลกระทบทางสิ่งแวดล้อม ควรศึกษาหรือประเมินผลกระทบต่อคุณภาพของแหล่งน้ำ สิ่งมีชีวิตในแหล่งน้ำ ปลา กบ สิ่งมีชีวิตอื่นๆ เช่น ผึ้ง นก งู โดยทั้งหมดนี้ควรใช้วิธีการประเมินทั้งเชิงปริมาณและคุณภาพและดำเนินการโดยบุคลากรจากสหสาขา