สภาวะของปริมณฑลสาธารณะในกรุงเทพมหานคร

Abstract

โครงการวิจัยเรื่อง “สภาวะของปริมณฑลสาธารณะในกรุงเทพมหานคร” เป็นโครงการภายใต้ชุดโครงการศึกษาประชาสังคมและปริมณฑลสาธารณะในสังคมไทย มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาคุณลักษณะของปริมณฑลสาธารณะในสังคมไทย ศึกษาเงื่อนไขและสภาวะปัจจุบันของปริมณฑลในกรุงเทพ ฯ และศึกษาปฏิสัมพันธ์และกลไกของสังคม ตลาดและรัฐ ต่อการดำรงอยู่ของปริมณฑลสาธารณะ โดยศึกษากรณีศึกษา 4 กลุ่ม คือ ศูนย์พัฒนาชุมชนกรุงเทพมหานคร ภาคประชาชน , ศูนย์ส่งเสริมโอกาสผู้หญิง , กลุ่มกรุงเทพเรนโบว์ และ กลุ่มเครือข่ายแมสเซ็นเตอร์ ผลของการศึกษา พบว่า กรณีศึกษาทั้ง 4 กลุ่มมีความแตกต่างในการเปิดพื้นที่สาธารณะและสร้างความชอบธรรมของกลุ่มโดยเฉพาะรูปแบบและลักษณะความสัมพันธ์ที่มีต่อชุมชน รัฐ และตลาดที่แตกต่างกัน ทำให้แต่ละกลุ่มมีเทคนิควิธีการของการสร้างอัตลักษณ์และนำจุดเด่นของแต่อัตลักษณ์มาใช้เป็นภาพตัวแทน ในการนำเสนอและต่อรองกับอำนาจต่าง ๆ ในสังคม โดยเฉพาะ“การแสดงออกอย่างมีเหตุมีผล” ที่แต่ละกลุ่มต้องการสื่อให้เห็นถึงความสำคัญและความชอบธรรมที่กลุ่มของตนควรจะได้รับโอกาสและสิทธิที่เท่าเทียมกันในสังคม อย่างไรก็ตามพบว่า กรณีศึกษาทั้ง 4 มีลักษณะที่เหมือนกันที่บ่งบอกถึงคุณลักษณะของปริมณฑลสาธารณะในสังคมไทยอย่างชัดเจนจากกรณีศึกษา คือ วิถีการสมาคม (Mode of Association) ที่อิงความสัมพันธ์แบบเครือญาติ ครอบครัว พี่น้อง รุ่นพี่รุ่นน้องและเพื่อนฝูง ซึ่งความสัมพันธ์เหล่านี้ทั้งดึงและสร้างส่วนที่เป็นชีวิตส่วนตัวออกมา ทำให้ปริมณฑลสาธารณะเหล่านี้สามารถขับเคลื่อนและสร้างพลังเคลื่อนสู่สาธารณะได้ จึงอาจกล่าวได้ว่า สภาวะปริมณฑลสาธารณะเกิดขึ้นได้นั้น มิอาจแบ่งแยกระหว่างมิติของความเป็นส่วนตัวและความเป็นสาธารณะออกจากกันได้ เพราะความเป็นส่วนตัวในชีวิตประจำวัน เกี่ยวพันกับความสัมพันธ์แบบเครือญาติ การพูดคุยหรือการถกเถียงปรับทุกข์กัน และอื่นๆ ดูเหมือนเป็นเรื่องธรรมดา แต่เรื่องราวเหล่านี้มีพลังและมีความหมายต่อการสร้างอำนาจของผู้คนในสังคม และรวมความหมายถึง “การเมืองในชีวิตประจำวัน” ด้วยขณะเดียวกันการเปิดพื้นที่สาธารณะของกลุ่มเหล่านี้ไม่มีกิจกรรมที่มีนัยยะทางการเมืองที่เด่นชัด แต่ปรากฏเบื้องหลังการขับเคลื่อนหรืออำนาจที่แฝงและครอบงำกลุ่มต่าง ๆ เหล่านี้ รูปแบบของตลาด รัฐและบริบทของสังคม เพียงแต่รูปแบบและกลวิธี (tatics) ของการสร้างปฏิสัมพันธ์กับอำนาจต่าง ๆ ต้องอาศัยกลวิธีที่แตกต่างกัน ทั้งนี้เพื่อสามารถขยับและสร้างพลังอำนาจในการต่อสู้บนพื้นที่สาธารณะได้ จึงทำให้สิ่งที่มิอาจเลี่ยงได้คือ การเกิดปฏิสัมพันธ์ของขบวนการเคลื่อนไหวแบบใหม่กับอำนาจรัฐ ตลาดและสังคมมีผลต่อการสร้างวัฒนธรรมการเมืองที่ดำรงอยู่ในชีวิตประจำวัน (ปริมณฑลส่วนตัว) ไม่ว่าจะเป็นการแลกเปลี่ยน การต่อรอง รวมถึงความขัดแย้ง มีความสำคัญต่อการที่เราจะเข้าใจการเปลี่ยนแปลงของการเมืองทางวัฒนธรรมกับโครงสร้างทางสังคมในปัจจุบัน ด้วยเหตุนี้ ปริมณฑลสาธารณะที่ปรากฏเหล่านี้สืบเนื่องจากขบวนการการเคลื่อนไหวใหม่ทางสังคมของกลุ่มเหล่านี้มีมิติอันหลากหลายซับซ้อนมากขึ้น ที่เรียกว่า “ขบวนการเคลื่อนไหวทางด้านการเมืองวัฒนธรรม” ที่ให้ความสำคัญกับอัตวิสัยใหม่ๆ แต่เน้นที่การสร้างและแสวงหาพื้นที่ทางสังคมใหม่ให้กับกลุ่มของตนเอง โดยการสร้างหรือการต่อรองในเชิงการสร้างภาพตัวแทน (representation) ซึ่งมีชุดของความหมายที่ลื่นไหลมากขึ้น แต่การสร้างภาพตัวแทนนี้ก็ไม่ได้ปลอดจากอำนาจที่ครอบงำเสียทีเดียว การเคลื่อนไหวแบบดังกล่าวก็จะสร้างหลักประกันต่อการเมืองทางวัฒนธรรมของกลุ่มอัตลักษณ์ใหม่ได้นี้ ความจำเป็นต่อการเข้าไปสู่การเปลี่ยนแปลงทางนโยบายก็ยังคงมีความสำคัญ เพื่อเป็นหลักประกันต่อสิทธิในการดำเนินชีวิตของพวกเขา