การศึกษาความหมายและคุณค่าชีวิตของคนพิการในพระพุทธศาสนากรณีความเข้าใจของพระสงฆ์ในจังหวัดขอนแก่น

Abstract

การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) โดยอาศัยข้อมูลเชิงปริมาณจากการวิจัยเชิงสำรวจ (Survey Research) ประกอบ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความหมายและคุณค่าชีวิตของคนพิการในพระพุทธศาสนา เพื่อศึกษาความเข้าใจของพระสงฆ์เรื่องความหมายและคุณค่าชีวิตของคนพิการ ในเขตจังหวัดขอนแก่น และเพื่อทราบปัญหาหรืออุปสรรคและข้อเสนอแนะเกี่ยวกับการปฏิบัติตามคำสอนในพระพุทธศาสนาเรื่องความหมายและคุณค่าชีวิตของคนพิการ ผลการศึกษาพบว่า ตามหลักพุทธศาสนาเห็นว่าผู้พิการเป็นผู้สามารถฝึกฝนตนเองได้ด้วยวิธีที่พิเศษจากคนปกติทั่วไป ขึ้นอยู่กับระดับความพิการของคนนั้นๆ การฝึกฝนตนเองนั้น นอกจากจะสามารถฝึกฝนในด้านสัมมาอาชีพ ซึ่งเป็นคุณค่าชีวิตระดับโลกิยะแล้ว ยังหมายถึงการฝึกฝนตนเองด้วยการปฏิบัติธรรมเพื่อฝึกหัดขัดเกลาจิตใจของตนเอง ซึ่งเป็นคุณค่าทางธรรมอันจะนำไปสู่คุณค่าระดับโลกุตตระด้วย ชีวิตคนพิการมีคุณค่าเพราะ 1) ผู้พิการมาพร้อมกับสิทธิทางจริยธรรม (Moral Rights) จึงมีคุณค่าในตัวเอง (Intrinsic value) 2) ชีวิตผู้พิการเป็นแหล่งบ่มเพาะคุณธรรมหรือเป็นผู้สร้างคุณธรรมให้ปรากฎชัดเจนขึ้นในโลกได้เหมือนคนปกติ (Virtue Making) และ 3) ผู้พิการมีศักยภาพที่จะฝึกฝนตนเองได้ตามคำสอนของพุทธศาสนา ความพิการนั้นไม่ว่าจะเป็นความพิการแต่กำเนิดหรือความพิการที่เกิดขึ้นภายหลัง ในมุมมองของพุทธศาสนาถือได้ว่า 1) เป็นสิ่งบอกเล่าอดีต เพื่อให้เข้าใจความจริงของชีวิตและรู้เท่าทันกรรมและผลของกรรม ทำให้ดำเนินชีวิตอย่างรู้คุณค่าโดยไม่ประมาท 2) เป็นสิ่งบอกเล่าอนาคต หมายถึงการสร้างอนาคตบนพื้นฐานที่แตกต่างจากคนทั่วไปทางกายภาพ และ 3) เป็นสิ่งบอกเล่าในสังคม หมายถึงสังคมจะต้องเรียนรู้เรื่องราวของคนพิการเหมือนกับเรื่องของตนเอง เพื่อทำให้ความเป็นคนอื่น (Otherness) ของคนพิการหายไป เมื่อสังคมเข้าใจผู้พิการตามความเป็นจริงก็จะสามารถสร้างสิ่งที่จำเป็นและเหมาะสมแก่คนพิการ ซึ่งเป็นการสร้างพื้นฐานแห่งสังคมกัลยาณมิตร พุทธศาสนามีคำสอนที่สนับสนุนให้เกิดแหล่งสนับสนุนทางสังคมที่เอื้อต่อผู้พิการและมีหลักธรรมที่สามารถนำมาปฎิบัติต่อผู้พิการเพื่อยืนยันและสนับสนุนคุณค่าชีวิตของผู้พิการ หลักธรรมดังกล่าว ได้แก่ กัลยาณมิตร พรหมวิหาร สังคหวัตถุ สาราณียธรรม และโพชฌงค์ ในส่วนของความเข้าใจเรื่องความหมายและคุณค่าชีวิตคนพิการของพระสงฆ์ในจังหวัดขอนแก่นพบว่า พระสงฆ์มีความเข้าใจความหมายและคุณค่าของผู้พิการอยู่ระดับปานกลาง ในส่วนของปัญหาในการเข้าถึงศาสนาของคนพิการ พบว่า พระสงฆ์ยังขาดข้อมูลด้านศาสนากับคนพิการและวัดส่วนใหญ่ไม่มีอุปกรณ์และไม่มีสถานที่เอื้อต่อการปฏิบัติศาสนกิจสำหรับคนพิการ ในการวิจัยครั้งนี้มีข้อเสนอแนะเชิงนโยบายคือ ควรให้ความรู้เรื่องความหมายและคุณค่าชีวิตของคนพิการในพระพุทธศาสนาแก่พระสงฆ์และพุทธศาสนิกชนทั่วไปมากขึ้น ควรส่งเสริมโอกาสให้ผู้พิการได้รับศึกษา การเรียนรู้ การมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางศาสนาตามความเหมาะสมกับสภาพความพิการของแต่ละคน สำหรับข้อเสนอแนะในการวิจัยต่อไป คือ ควรศึกษาประเด็นเรื่องการปฏิบัติธรรมของผู้พิการประเภทต่างๆ ทั้งผู้พิการที่เป็นพระสงฆ์และคฤหัสถ์ และควรศึกษาประเด็นทางชีวจริยศาสตร์เกี่ยวกับคนพิการประเภทต่างๆ