โครงการศึกษาและสรุปบทเรียนและติดตามผลการพัฒนาระบบการถ่ายโอนสถานีอนามัยไปยังองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น กรณีศึกษา : สถานีอนามัยบางนมโค เทศบาลบางนมโค อำเภอเสนา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

Abstract

การศึกษาและสรุปบทเรียนกรณีการทดลองการถ่ายโอนสถานีอนามัยให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นสถานีอนามัยสู่เทศบาลบางนมโค อำเภอเสนา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ของการวิจัยเพื่อ 1) เพื่อศึกษากระบวนการการจัดตั้ง กลไก และการดำเนินงานถ่ายโอนที่เกิดขึ้นจริง เทียบกับหลักการ หลักเกณฑ์และเงื่อนไขสำคัญที่มีการกำหนดไว้ 2) เพื่อติดตามผลผลิต ผลที่ได้และผลกระทบที่เกิดขึ้นจากการถ่ายโอนฯ 3) เพื่อวิเคราะห์และสรุปบทเรียนที่ได้รับจากการถ่ายโอนโดยเปรียบเทียบความคาดหวังกับความเป็นจริงที่เกิดขึ้นและ 4) จัดทำข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย กลไก โครงสร้าง เงื่อนไขและองค์ประกอบการถ่ายโอนฯ โดยศึกษากลุ่มตัวอย่างแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive sampling) ซึ่งประกอบด้วย ท้องถิ่นจังหวัด ผู้ทรงคุณวุฒิ สาธารณสุขจังหวัด สาธารณสุขอำเภอ สถานีอนามัย อสม. ผู้แทนภาคประชาชนและผู้ใช้บริการจากสถานีอนามัย ในระดับจังหวัด อำเภอ ท้องถิ่น ในส่วนขององค์การปกครองส่วนท้องถิ่น ส่วนของสาธารณสุข ภาคประชาชนในชุมชน 3 หมู่บ้าน จำนวน 377 คน ช่วง 3 ระยะเวลากล่าวคือ ระยะก่อนการถ่ายโอน ระหว่างถ่ายโอนและหลังการถ่ายโอนเครื่องมือที่ใช้ในการศึกษาประกอบด้วย แบบสัมภาษณ์ไม่มีโครงสร้าง เทคนิค AAR (After Action Review) และแบบสัมภาษณ์มีโครงสร้าง ผลการวิจัยมีสาระสำคัญดังนี้การถ่ายโอนภารกิจด้านงานส่งเสริมคุณภาพชีวิต เป็นไปตามพระราชบัญญัติกำหนดแผนและขั้นตอนการกระจายอำนาจให้แก่องค์การปกครองส่วนท้องถิ่น พ.ศ. 2542 ตามมติของคณะกรรมการการกระจายอำนาจให้แก่องค์การปกครองส่วนท้องถิ่น ปัจจัยหลัก คือ กฎหมายจำเป็นต้องไป ดัวยเหตุผลคือ 1) ความพร้อมของอบต.บางนมโค ซึ่งได้รับรางวัลดีเด่นด้านการบริหารจัดการเมื่อปี 2549 2) ถูกกำหนดให้เป็นอบต.นำร่องในการถ่ายโอนภารกิจและ 3) จากการประเมินชุมชน มีความพร้อมและผ่านมติเห็นชอบจากสภาอบต. ส่วนปัจจัยรองคือการสมัครใจไปเองของจ้าหน้าที่สถานีอนามัย กระบวนการดำเนินการถ่ายโอนฯ ก่อนถ่ายโอนคณะอนุกรรมการระดับจังหวัด ได้ร่วมกันศึกษาการถ่ายโอนตามภารกิจเพื่อสร้างความความมั่นใจให้กับเจ้าหน้าที่ที่ได้รับการถ่ายโอน หลังการถ่ายโอน เทศบาลตำบลบางนมโคได้ให้ความสำคัญต่อสุขภาพของประชาชนในเรื่องของสุขภาพของคนในชุมชนด้วย การจัดสรรงบประมาณในส่วนงานด้านการส่งเสริมคุณภาพชีวิตและให้การสนับสนุนในการจัดหาวัสดุอุปกรณ์ อาคารสถานที่และสิ่งอื่นๆ รวมทั้งปฏิบัติตามแผนงานโครงการที่ตั้งไว้ในแผนพัฒนาตำบล ในการจัดเวทีเพื่อทำการวิเคราะห์และสรุปบทเรียน(AAR)พบว่า ความคาดหวังของผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง บทบาทและมีส่วนร่วมในการถ่ายโอนสถานีอนามัยระดับจังหวัดมั่นใจว่าบางนมโคมีจุดแข็ง จุดอ่อนและสามารถดำเนินการแก้ไขให้เป็นที่ประจักษ์ในระดับประเทศได้ ระดับอำเภอเชื่อว่าวิถีชีวิตของบุคลากรจะไม่เปลี่ยนไปจากเดิม เมื่อสถานีอนามัยถ่ายโอนแล้วน่าจะมีโอกาสที่จะดูแลสุขภาพประชาชนดีกว่าเดิม เจ้าหน้าที่สถานีอนามัย มีความมั่นใจว่าไปแล้วต้องดีขึ้น ผู้รับบริการจากสถานีอนามัย คาดหวังว่าในการบริการค้านต่างๆ ต้องดีขึ้นกว่าเดิม ผลการเปลี่ยนแปลงในการให้บริการดูแลสุขภาพก่อนและหลังการถ่ายโอนกระบวนการดำเนินงานในการถ่ายโอนส่วนใหญ่แล้วประชาชนให้ความสนใจและติดตามข่าวการถ่ายโอนสถานีอนามัยไปอยู่ในความดูแลของเทศบาลและทราบผลการถ่ายโอนสถานีอนามัยบางนมโค ระดับการมีส่วนร่วมจากกรณีการถ่ายโอนฯ ทั้งก่อนและหลังการถ่ายโอนฯ พบว่า ส่วนใหญ่ประชาชนไม่มีส่วนร่วมในทุกรายด้าน ผลที่เกิดขึ้นในการให้บริการดูแลสุขภาพของประชาชน เปรียบเทียบก่อนและหลังการถ่ายโอนฯ ในภาพรวมทุกประเด็นและรายด้านมีการเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีขึ้นหลังจากที่มีการถ่ายโอนแล้วระดับการเปลี่ยนแปลงอยู่ในระดับ ดีขึ้น ข้อเสนอแนะจากการวิจัยในการถ่ายโอนสาธารณสุขอำเภอระดับนโยบายส่วนกลาง คือ 1) ผู้ที่มีอำนาจในระดับสูงควรมีการประชุม ปรึกษาหารือและกำหนดนโยบายร่วมกันทั้งกระทรวงสาธารณสุขและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในการถ่ายโอนให้ชัดเจนยิ่งขึ้นในส่วนของระยะเวลา ข้อกำหนดตามกฎหมาย มาตรการ สู่แนวปฏิบัติที่สอดคล้องกับสถานการณ์จริงและ 2) สาธารณสุขจังหวัดและท้องถิ่นจังหวัดควรมีการประชาสัมพันธ์ในระยะแรกให้กับผู้เกี่ยวข้องในการถ่ายโอนทุกภาคส่วนให้เกิดความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับนโยบาย แนวทางการปฏิบัติอย่างถ้วนทั่ว พร้อมให้ข้อมูลคำปรึกษาด้านการบริหาร บุคลากรหรืองบประมาณ 3) ข้อเสนอแนะเชิงปฏิบัติการการบริการสุขภาพในพื้นที่เทศบาลควรศึกษาเกี่ยวกับองค์ความรู้ด้านสาธารณสุข การขาดแคลนบุคลากรทางการแพทย์ที่เป็นปัญหา มีแผนยุทธศาสตร์รองรับในการสร้างบุคลากร การพัฒนาบุคลากร ส่งเสริม สนับสนุนด้านความรู้ พฤติกรรม ทัศนคติ เพื่อป้องกันการเกิดโรค การดูแลตนเอง มากกว่าการรักษา 4) ผลการวิเคราะห์ที่เกิดขึ้นในการให้บริการดูแลสุขภาพของประชาชน เปรียบเทียบก่อนและหลังการถ่ายโอนในภาพรวมทุกด้านพบว่ามีการเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีขึ้นแม้จะมีระดับไม่มากนักด้วยระยะเวลาของการศึกษาก่อนและหลังการถ่ายโอนเพียง 5 เดือนและ5) ข้อเสนอแนะต่อการมีส่วนร่วมของประชาชนมิใช่เพียงขั้นการรับรู้หรือการรับบริการเท่านั้น การมีส่วนร่วมของประชาชนในการถ่ายโอนควรมีส่วนร่วมในระดับของการวางแผน การสนับสนุนเชิงปฏิบัติการให้มากขึ้นจึงจะเป็นการพึ่งตนเองในด้านสุขภาพของชุมชน