การขับเคลื่อนแผนยุทธศาสตร์ชาติการพัฒนาภูมิปัญญาไท สุขภาพวิถีไท พ.ศ.2550-2554 : ยุทธศาสตร์ที่ 2 การพัฒนาระบบสุขภาพ การแพทย์พื้นบ้าน การแพทย์แผนไทย และการแพทย์ทางเลือก

Abstract

แม้ว่าคณะรัฐมนตรีได้ให้ความเห็นชอบต่อแผนยุทธศาสตร์ชาติ การพัฒนาภูมิปัญญาไท สุขภาพวิถีไท พ.ศ. 2550-2554 เมื่อวันที่ 12 มิถุนายน 2550 โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อใช้เป็นเครื่องมือทางการบริหารในการกำหนดทิศทางการดำเนินการเพื่อพัฒนาภูมิปัญญาไท สุขภาพวิถีไท ซึ่งครอบคลุมทั้งการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน และการแพทย์ทางเลือก โดยคณะกรรมการจัดทำยุทธศาสตร์ฯ ซึ่งมีผู้แทนจากหน่วยงานและองค์กรภาคีต่างๆ ทั้งภาครัฐ เอกชน ประชาชน และชุมชน ได้จัดให้มีกระบวนการจัดทำแผนแบบมีส่วนร่วมจากทุกภาคส่วนอย่างกว้างขวาง และมีกระทรวงสาธารณสุขและภาคีเครือข่ายให้การสนับสนุนและได้ร่วมกันผลักดันแผนยุทธศาสตร์ชาติฯ มาโดยตลอดก็ตาม แต่จากการประเมินผลการดำเนินการที่ผ่านมาพบว่า หน่วยงานต่างๆ ที่เกี่ยวข้องมิได้มีการนำแผนยุทธศาสตร์ชาติฯ ไปใช้เป็นเครื่องมือกำหนดทิศทางการพัฒนาหรือเป็นแนวทางในการกำกับ ติดตาม และผลักดันนโยบายการพัฒนาการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน และการแพทย์ทางเลือกของประเทศมากเท่าที่ควร จากการทบทวนเอกสารและการสัมภาษณ์เจาะลึกผู้บริหารในหน่วยงานที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับการขับเคลื่อนผลักดันแผนยุทธศาสตร์ชาติฯ พบว่ายังมีปัญหาขาดความเป็นเอกภาพของการผลักดันการดำเนินงาน และความต้องการเข้าไปมีส่วนร่วมในการขับเคลื่อนผลักดันแผนยุทธศาสตร์ชาติฯ ที่แตกต่างกันออกไป โดยมีข้อค้นพบที่สำคัญดังนี้ 1. ยุทธศาสตร์ชาติพัฒนาขึ้นโดยคณะทำงานที่เป็นตัวแทนหน่วยงาน ยังขาดการจัดกระบวนการเรียนรู้อย่างมีส่วนร่วมจากหน่วยงาน องค์กร ภาคีเครือข่ายที่เกี่ยวข้องอย่างแท้จริง 2. ยุทธศาสตร์ชาติฯ เป็นการกำหนดทิศทาง และองค์ประกอบมาตรการสำคัญ ตลอดจนแนวทางการดำเนินการไว้อย่างกว้างๆ มีการระบุวงเงินงบประมาณไว้โดยการนำแผนงาน โครงการที่มีอยู่เดิมของแต่ละหน่วยงานมามัดรวมกันอย่างหลวมๆ โดยมิได้มีกลไกในการบูรณาการแผนอย่างแท้จริง และขาดการสนับสนุนงบประมาณเพิ่มเติม ทำให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องยังคงดำเนินการไปตามแผนงานโครงการตามลำดับความสำคัญของแต่ละหน่วยงาน 3. ยังขาดกลไกหน่วยประสาน ขับเคลื่อน ผลักดันยุทธศาสตร์ชาติที่ชัดเจน บทบาทของกรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยฯ และหน่วยงานอื่นๆ ในการขับเคลื่อนแผนยุทธศาสตร์ชาติฯ ไม่ชัดเจน เพื่อให้แผนยุทธศาสตร์ชาติฯ เป็นแผนยุทธศาสตร์ที่มีการนำไปใช้ปฏิบัติได้และเกิดผลสัมฤทธิ์ขึ้นจริง เป็นแผนที่มีชีวิตและมีความยั่งยืน ควรมีการดำเนินการเพื่อให้เกิดการขับเคลื่อนแผนยุทธศาสตร์ชาติฯ อย่างเป็นรูปธรรม ก่อให้เกิดการพัฒนางานอย่างต่อเนื่องเป็นพลวัตร จึงมีข้อเสนอการดำเนินการที่สำคัญ สรุปได้ 4 ประการ คือ 1. จัดกระบวนการเรียนรู้แบบมีส่วนร่วมจากหน่วยงาน ภาคีที่เกี่ยวข้องอย่างกว้างขวางและสร้างสรรค์ 2. กำหนดหน่วยงานเจ้าภาพหลักและพัฒนาหน่วยประสานยุทธศาสตร์ 3. จัดทำฐานข้อมูลและพัฒนาระบบข้อมูลสารสนเทศเพื่อการตัดสินใจเชิงยุทธศาสตร์ 4. สนับสนุนงบประมาณแบบบูรณาการและบริหารจัดการแบบการบริหารโครงการ (Project Management) จากผลของการประชุมปรึกษาหารือ และการสัมภาษณ์เจาะลึกผู้บริหารในหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ได้รวบรวมความคิดเห็นจัดทำเป็นแผนบูรณาการเพื่อพัฒนาระบบการบริการการแพทย์พื้นบ้าน การแพทย์แผนไทย และการแพทย์ทางเลือก ตามแผนยุทธศาสตร์ชาติฯ โดยสรุปสาระสำคัญได้ดังนี้ ควรมีการจัดทำแผนงานบูรณาการตามมาตรการ/ แนวทางการพัฒนาระบบการบริการการแพทย์พื้นบ้าน การแพทย์แผนไทย และการแพทย์ทางเลือกที่กำหนดไว้ 4 มาตรการ คือ การพัฒนาระบบข้อมูลสารสนเทศ การเสริมสร้างความเข้มแข็งระบบสุขภาพภาคประชาชน การส่งเสริมการใช้การแพทย์พื้นบ้าน การแพทย์แผนไทย และการแพทย์ทางเลือกในระบบสุขภาพของประเทศ และการพัฒนามาตรฐานการบริการการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก มีแผนงานที่เป็นลักษณะการบูรณาการ รวมจำนวน 10 โครงการ ใช้ระยะเวลาดำเนินการ 3 ปี รวมงบประมาณทั้งสิ้น 1,390 ล้านบาท ทั้งนี้ยังไม่ได้รวมแผนงานโครงการปกติที่หน่วยงานต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง ได้มีการตั้งงบประมาณเพื่อดำเนินการเอง ซึ่งควรได้มีการรวบรวมเพื่อใช้ประโยชน์ในการวิเคราะห์ ประเมินความครอบคลุมครบถ้วน ความเหมาะสมสอดคล้องของแผนงาน รวมทั้งลดทอนความซ้ำซ้อนลงด้วย โดยมีผลผลิตและผลสัมฤทธิ์ที่คาดหวัง ภายใต้แผนงานบูรณาการเพื่อพัฒนาระบบการบริการการแพทย์พื้นบ้าน การแพทย์แผนไทย และการแพทย์ทางเลือก ตามแผนยุทธศาสตร์ชาติฯ พอสรุปได้ดังนี้ 1. จัดตั้งโรงพยาบาลแพทย์แผนไทยต้นแบบ จำนวนใน 4 ภูมิภาค และคลินิกแพทย์แผนไทยต้นแบบทั่วประเทศ ปีละ 50 แห่ง รวม 150 แห่ง 2. วิจัยและจัดทำชุดบัญชีรายการการบริการการแพทย์แผนไทยฯ มาตรฐาน 90 รายการ 3. ถ่ายทอดรูปแบบการบริการต้นแบบสู่หน่วยบริการในส่วนภูมิภาค สำหรับระดับโรงพยาบาล 120 แห่ง ระดับคลินิกแพทย์แผนไทย 720 แห่ง 4. พัฒนาเครือข่ายหมอพื้นบ้าน 4 ภาค เพื่อรวบรวมภูมิปัญญา การเผยแพร่ถ่ายทอดความรู้ การให้บริการในชุมชน 120 โครงการ 5. พัฒนาเครือข่าย อสม. เพื่อสุขภาพพอเพียงและแพทย์พื้นบ้าน 4 ภาค เพื่อรวบรวมภูมิปัญญา การเผยแพร่ถ่ายทอดความรู้ การให้บริการในชุมชน 120 โครงการ 6 พัฒนาเครือข่ายส่งเสริมการใช้บริการ และการบริโภคผลิตภัณฑ์สุขภาพด้านแพทย์พื้นบ้าน แพทย์แผนไทยและแพทย์ทางเลือก เพื่อให้มีคัดเลือก กลั่นกรองและจัดทำบัญชีรายการการบริการและผลิตภัณฑ์ที่เหมาะสม ดำเนินการเผยแพร่ กำหนดมาตรการส่งเสริม และดำเนินการ รวม 172 รายการ 7. พัฒนาเครือข่ายการคุ้มครองผู้บริโภคด้านการแพทย์พื้นบ้าน การแพทย์แผนไทย และการแพทย์ทางเลือก เพื่อจัดให้มีระบบบริหารเรื่องร้องเรียน ระบบติดตามเฝ้าระวัง รวมทั้งจัดทำรายการความรู้เพื่อการคุ้มครองผู้บริโภคผ่านทางสื่อช่องทางต่างๆ รวม 172 เรื่อง 8. พัฒนาการสื่อสารสาธารณะเพื่อเผยแพร่งานสุขภาพแพทย์พื้นบ้าน โดยจัดทำรายการเผยแพร่ความรู้ภูมิปัญญาการแพทย์พื้นบ้านผ่านช่องทางสื่อที่หลากหลาย รวม 172 เรื่อง 9. วิจัยข้อมูลต้นทุนต่อหน่วยการบริการการแพทย์พื้นบ้าน การแพทย์แผนไทย และการแพทย์ทางเลือก เพื่อใช้กำหนดเป็นราคาอ้างอิงในการเบิกจ่ายค่ารักษาพยาบาลและการบริการการแพทย์แผนไทยฯ 10. พัฒนาฐานข้อมูลทรัพยากร ฐานข้อมูลการใช้บริการ และระบบการบริหารจัดการข้อมูล รวมทั้งจัดตั้งหน่วยบริหารข้อมูลยุทธศาสตร์ เพื่อสนับสนุนการพัฒนาระบบบริการการแพทย์พื้นบ้าน การแพทย์แผนไทย และการแพทย์ทางเลือก จำนวน 1 ระบบ อนึ่งการจัดทำข้อเสนอร่างแผนงานบูรณาการจำนวน 10 โครงการดังกล่าว ยังควรได้มีการนำไปเสนอต่อคณะกรรมการบริหารแผนยุทธศาสตร์ชาติฯ เพื่อให้หน่วยงาน และเครือข่ายภาคีต่างๆ ที่เกี่ยวข้องได้มีส่วนร่วมในการพิจารณาร่างแผนฯ ดังกล่าวอย่างกว้างขวาง และลึกซึ้งมากที่สุด หากได้มีการดำเนินงานตามข้อเสนอเพื่อการขับเคลื่อนแผนยุทธศาสตร์ชาติฯ ทั้ง 4 ประการ ทั้งการสร้างกระบวนการเรียนรู้แบบมีส่วนร่วมและสร้างสรรค์ โดยใช้เครือข่ายภาคีต่างๆ ทั้งที่มีอยู่เดิม และที่อาจพัฒนาเพิ่มขึ้นใหม่ การกำหนดหน่วยงานเจ้าภาพหลักและหน่วยประสานยุทธศาสตร์ การพัฒนาฐานข้อมูลและระบบข้อมูลสารสนเทศเพื่อการตัดสินใจเชิงยุทธศาสตร์ และการจัดทำแผนงบประมาณแบบบูรณาการและใช้รูปแบบการบริหารจัดการโครงการ โดยมีงบประมาณเพิ่มเติมสำหรับโครงการที่บูรณาการ ก็เชื่อมั่นได้ว่าแผนยุทธศาสตร์ชาติจะเป็นเครื่องมือการบริหารที่มีประสิทธิผล ประสิทธิภาพ และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องมีการนำแผนยุทธศาสตร์ชาติฯ ไปขับเคลื่อนอย่างมีชีวิต ทำให้มีการพัฒนาการบริการการแพทย์พื้นบ้าน การแพทย์แผนไทย และการแพทย์ทางเลือกในสังคมไทย มีการเติบโต เรียนรู้ ก้าวไปข้างหน้าร่วมกันได้อย่างยั่งยืน และส่งผลดีต่อการพัฒนาสุขภาพอนามัยของประชาชนไทยต่อไป