ศึกษาการใช้สมุนไพรจากหมอสมุนไพรพื้นบ้าน ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ฉบับเปิดเผยผลการศึกษาวิจัยปี พ.ศ.2541

Abstract

การศึกษาการใช้สมุนไพรของหมอพื้นบ้านในภาคตะวันออกเฉียงเหนือได้เสร็จสิ้นลงในต้นปี 2541 เนื้อหาสาระที่สำคัญของผลการศึกษาวิจัยยังไม่เคยเปิดเผยต่อสาธารณะ ด้วยสถานการณ์การแพทย์แผนไทยด้านสมุนไพรที่ผ่านมา 12 ปี บางช่วงยังตกอยู่ในสภาพที่ถูกครอบงำ สับสน วุ่นวายและเบี่ยงเบน สิ่งต่างๆที่เกิดขึ้นน่าจะบ่งบอกได้ว่ามีอะไรขาดหรือเกินเกิดขึ้นในกระบวนการพัฒนา คณะผู้ทำการศึกษาวิจัยเชื่อว่าการเปิดเผยผลการศึกษาวิจัยนี้น่าจะเป็นผลดีต่อการพัฒนาการแพทย์แผนไทยและหมอพื้นบ้าน รูปแบบการศึกษาวิจัย :การศึกษาวิจัยนี้ได้ศึกษากับหมอพื้นบ้านด้านสมุนไพรที่มีประสบการณ์การใช้สมุนไพรต่อเนื่องกันมาเกินกว่า 10 ปี เป็นการศึกษาวิจัยแบบสำรวจแบบมีส่วนร่วมที่สมบูรณ์แบบกับหมอพื้นบ้าน เก็บข้อมูลด้วยวิธีการสังเกต การจดบันทึก การบันทึกภาพ และการสัมภาษณ์เชิงลึก ณ. ชมรมหมอพื้นบ้านอำเภอภูเขียว จ.ชัยภูมิ ชุมชนที่อยู่ของหมอพื้นบ้านและสมุนไพร ได้รับทุนศึกษาวิจัยจาก สวรส ผลการศึกษาวิจัย :พบว่า จากรายได้และลักษณะสมุนไพรที่หมอพื้นบ้านใช้แบ่งหมอหมอพื้นบ้านออกได้เป็น 4 ประเภท ได้แก่ ประเภท ชาวบ้าน, กึ่งอาชีพ (17 คน), อาชีพ (23 คน), และผู้เชียวชาญในอาชีพ (3 คน), หมอพื้นบ้าน จำนวน 43 คน มีแนวคิดในการใช้สมุนไพรอยู่ 2 ประการ ประการแรก เป็นแนวคิดในการอาศัยกลไกที่มีอยู่ในร่างกายตอบสนองต่อสมุนไพร ได้แก่การอาเจียน การสำรอก การระบายถ่ายท้อง การขับเหงื่อ ขับปัสสาวะ การชะล้าง การดูดซับ การเกิดเป็นแผลฝีหนองโดยมีความเชื่อว่าปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นนั้นเป็นการล้างพิษ กระทุ้งพิษ หรือดูดพิษ ประการ ที่ 2 เป็นแนวคิดในการนำการออกฤทธิ์ของสมุนไพรไปรักษาที่สาเหตุของโรคหรืออาการของโรคโดยตรง หากมีการตอบสนองของกลไกในร่างกายเกิดขึ้นถือว่าเป็นภาวะแทรกซ้อนที่ต้องให้การรักษา แบ่งประเภทสมุนไพรที่ใช้ออกเป็น 4 กลุ่ม กลุ่ม ที่ 1 ได้แก่ตำรับสมุนไพรรักษา ริดสีดวงทวารและจมูก กลุ่ม ที่ 2 ได้แก่ ตำรับสมุนไพรกำจัดไฝ หูด ขี้แมลงวัน ตาปลา ติ่งเนื้อขนาดเล็ก กลุ่มที่ 3 ได้แก่ ตำรับสมุนไพรรวมโรค มีสมุนไพรหลักที่ใช้ได้แก่ สมุนไพร รหัส Pharm. 001 (โปแตสเซียม ไอโอไดด์) กลุ่มที่ 4 ตำรับสมุนไพรท้องถิ่นดั้งเดิม : สรุป :จำนวนตำรับสมุนไพรที่ได้จากการศึกษาวิจัยครั้งนี้ ไม่สามารถใช้เป็นตัวแทนตำรับสมุนไพรที่มีอยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือได้ แต่การค้นพบแนวคิดเกี่ยวกับการใช้สมุนไพรรักษาโรคและสมุนไพรหลักที่หมอพื้นบ้านระดับอาชีพและผู้เชี่ยวชาญในอาชีพใช้น่าจะให้ภาพรวมกระบวนการการใช้สมุนไพรของหมอพื้นบ้านในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ