การศึกษาสถานการณ์ งานวิจัยย้อนหลัง 10 ปี ด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน การแพทย์ทางเลือก และสมุนไพร

Abstract

การศึกษาสถานการณ์งานวิจัยด้านภูมิปัญญาไท สุขภาพวิถีไท เป็นการศึกษาวิจัยเชิงเอกสาร (Documentary Research) โดยศึกษางานวิจัยด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้านไทยและการแพทย์ทางเลือก ย้อนหลังหนึ่งทศวรรษ คือตั้งแต่ พ.ศ. 2543 ถึง พ.ศ. 2552 มี วัตถุประสงค์เพื่อศึกษารวบรวมและสังเคราะห์งานวิจัยด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน และการแพทย์ทางเลือก ย้อนหลัง 10 ปี (พ.ศ. 2543 – 2552) เพื่อเป็นข้อมูลพื้นฐานในการพัฒนาโจทย์วิจัย การจัดทำแผนแม่บทการวิจัยด้านการแพทย์แผนไทย การแพทย์พื้นบ้าน และการแพทย์ทางเลือก ใช้เป็นแหล่งอ้างอิงในการศึกษาค้นคว้าของหน่วยงานต่างๆ ทั้งภาครัฐและเอกชน ทำการรวบรวมบทคัดย่องานวิจัยที่ได้รับการตีพิมพ์ในวารสารวิชาการ และวิทยานิพนธ์โดยการสืบค้นจากห้องสมุดสถาบันการศึกษาและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องและจากฐานข้อมูลทางอิเล็ทรอนิกส์ ได้ผลงานวิจัยทั้งหมด 1,476 เรื่อง นำมาวิเคราะห์ สังเคราะห์ โดยแบ่งขอบเขตการศึกษาออกเป็น 5 ด้าน คือด้านการแพทย์แผนไทย ด้านการแพทย์พื้นบ้าน ด้านการแพทย์ทางเลือก ด้านสมุนไพร และด้านงานวิจัยเชิงระบบเพื่อการพัฒนานโยบายและยุทธศาสตร์ แล้วนำมาสรุปสังเคราะห์ภาพรวมเพื่อการพัฒนาในเชิงนโยบายและยุทธศาสตร์ ผลการศึกษาพบว่า ในช่วงหนึ่งทศวรรษที่ผ่านมามีการศึกษาวิจัยด้านสมุนไพรมากที่สุด รองลงมาคือด้านการแพทย์ทางเลือก การแพทย์พื้นบ้านและการแพทย์แผนไทย ร้อยละ 53.38, 17.88, 15.98,12.73 ตามลำดับ ในด้านการแพทย์แผนไทยแบ่งงานวิจัย ออกเป็น 6 กลุ่มได้แก่ 1) การศึกษาประวัติศาสตร์และสถานภาพตำราการแพทย์แผนไทย 2)การศึกษาทฤษฎีการแพทย์แผนไทย/ภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย /ด้านเวชกรรมไทย 3) การศึกษาองค์ความรู้และประสิทธิภาพการนวดไทย 4) การบริการการแพทย์แผนไทย 5)การศึกษาวิจัยเพื่อการพัฒนาและ 6) กฏหมายและการคุ้มครองภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย ในด้านการแพทย์พื้นบ้าน แบ่งงานวิจัยเป็น 7 กลุ่ม ได้แก่ 1) องค์ความรู้การแพทย์พื้นบ้าน 2)การศึกษาการแพทย์พื้นบ้านชนเผ่าในมิติต่างๆ 3) การศึกษาด้านตำรับตำราและการถ่ายทอดการแพทย์พื้นบ้าน 4)การศึกษาเกี่ยวกับหมอพื้นบ้าน ได้แก่ สถานะบทบาท การดำรงอยู่ การสืบทอดการเป็นหมอกลุ่มเครือข่าย 5) การประยุกต์ใช้ในระบบบริการสุขภาพ 6)การศึกษาความรู้ การสำรวจ การอนุรักษ์ ความหลากหลายของสมุนไพรพื้นบ้าน 7) การศึกษาพฤติกรรมสุขภาพกับการแพทย์พื้นบ้านในด้านการแพทย์ทางเลือก แบ่งงานวิจัยออกเป็น 7 กลุ่มได้แก่ 1) การให้ความหมายของการแพทย์ทางเลือก 2) พฤติกรรมการใช้บริการ 3) แบบแผนพฤติกรรมการใช้บริการ 4)เหตุผลที่เลือกใช้และไม่ใช้ 5) ความพึงพอของการใช้การแพทย์ทางเลือก 6)ตัวกำหนดพฤติกรรมการใช้และ 7)สถานการณ์การดำรงอยู่การแพทย์ทางเลือก ในส่วนของการศึกษาด้านสมุนไพร แบ่งงานวิจัยออกเป็น 4 กลุ่ม ได้แก่ 1) งานวิจัยด้านการรวบรวม สำรวจองค์ความรู้ด้านสมุนไพรจากตำรับตำรา คัมภีร์และภูมิปัญญาท้องถิ่น 2) งานวิจัยด้านพฤติกรรมการใช้สมุนไพร 3) งานวิจัยด้านการจัดการองค์ความรู้เกี่ยวกับสมุนไพร 4) งานวิจัยเพื่อหาความรู้ใหม่ โดยทั้ง 4 ด้านนี้จะแบ่งเป็นงานวิจัยด้านยาคน ผลิตภัณฑ์ เกษตรกรรม อาหาร และเครื่องสำอาง ในส่วนของงานวิจัยเชิงระบบเพื่อการพัฒนานโยบายและยุทธศาสตร์พบงานวิจัยเพื่อสนับสนุนการขับเคลื่อนแผนยุทธศาสตร์ชาติการพัฒนาภูมิปัญญาไท สุขภาพวิถีไท พ.ศ. 2550- 2554 แบ่งเป็น 5 กลุ่มตามยุทธศาสตร์ได้แก่ 1) การสร้างและจัดการความรู้ 2) การพัฒนาระบบบริการ 3) การพัฒนากำลังคน 4) การพัฒนาระบบยาไทยและสมุนไพร 5) การคุ้มครองภูมิปัญญาแพทย์แผนไทยและสมุนไพร จากข้อค้นพบทั้ง 5 ด้านนำมาสังเคราะห์ตามประเด็นยุทธศาสตร์ทั้ง 5 ยุทธศาสตร์ มีข้อสรุปและเสนอแนะ 6 แนวทาง คือ แนวทางที่ 1 การสนับสนุนการศึกษาวิจัยโดยให้ความสำคัญกับการจัดการประเด็นปัญหาเฉพาะหน้าที่มีผลกระทบต่อความก้าวหน้าของการสนับสนุนให้เกิดการยอมรับและเติบโตของภูมิปัญญาไท สุขภาพวิถีไท แนวทางที่ 2 การวิจัยเพื่อมุ่งไปสู่เป้าหมายหรือภาพฝันในอนาคต แนวทางที่ 3 การวิจัยที่จำเป็นต้องเร่งด่วนเพื่อให้เท่าทันกับอัตราเร่งของภูมิปัญญาที่อาจสูญหายหรือสูญเสียไปตามกาลเวลา แนวทางที่ 4 งานวิจัยที่เป็นจุดเปราะบางและยังขาดองค์ความรู้ในการปกป้องภูมิปัญญาที่อาจถูกช่วงชิงอย่างถูกต้องตามกฎหมาย แนวทางที่ 5 การวิจัยเชิงระบบเพื่อให้เกิดการนำองค์ความรู้ไปใช้อย่างเป็นรูปธรรม และแนวทางที่ 6 การวิจัยโดยพิจารณาถึงองค์ความรู้ที่ยังขาดหายไปในอันที่จะใช้ในการขับเคลื่อนยุทธศาสตร์ชาติและธรรมนูญว่าด้วยระบบสุขภาพแห่งชาติ ทั้งนี้แนวทางดังกล่าวควรสอดคล้องกับแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 11 และนโยบายวิจัยของชาติฉบับที่ 8 พ.ศ. 2555-2559 เพื่อเป้าหมายการพึ่งตนเองด้านสุขภาพและความเข้มแข็งของระบบสุขภาพของประเทศต่อไป.