การบริหารยุทธศาสตร์และนโยบายสุขภาพระดับชาติของประเทศแคนาดา ออสเตรเลีย และเกาหลีใต้

Abstract

การศึกษาทบทวนการบริหารยุทธศาสตร์และนโยบายสุขภาพระดับชาติ ของประเทศแคนาดา ออสเตรเลีย และเกาหลีใต้ ซึ่งมีประสบการณ์ในการพัฒนาสุขภาพทั้งด้านการสร้างหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค ตลอดจนการลดปัจจัยเสี่ยงต่อสุขภาพที่ส่งผลกระทบต่อสุขภาพของประชาชน ซึ่งสามารถนำมาประยุกต์ใช้กับการปรับโครงสร้างและการบริหารนโยบายและยุทธศาสตร์ของกระทรวงสาธารณสุขของประเทศไทยได้ ประเทศแคนาดา ออสเตรเลีย และเกาหลีใต้ จัดอยู่ในกลุ่มประเทศที่มีรายได้สูง มีการพัฒนาด้านเศรษฐกิจและสังคม โดยเฉพาะการพัฒนาสุขภาพอนามัยของประชากร ส่งผลให้ประชากรมีอายุยืนยาวมากกว่า 80 ปี และมีสัดส่วนผู้สูงอายุ 65 ปี ขึ้นไปมากกว่าร้อยละ 10 มีการกระจายอำนาจจากส่วนกลางสู่ท้องถิ่นเต็มรูปแบบ รัฐบาลกลางเป็นผู้ชี้นำนโยบาย จัดสรรงบประมาณสนับสนุนการดำเนินงานของระดับรัฐ เขต จังหวัดที่สนองตอบนโยบายของรัฐบาลกลาง โดยที่ท้องถิ่นเป็นผู้รับผิดชอบดูแลสุขภาพประชาชนโดยเฉพาะการสร้างหลักประกันสุขภาพการเข้าถึงการบริการสุขภาพ ประเทศแคนาดาได้จัดตั้งองค์กรใหม่ระดับเดียวกับกระทรวงสุขภาพเพื่อการบริหารยุทธศาสตร์สุขภาพโดยตรง คือ Public Health Agency of Canada (PHAC) เป็นหน่วยงานของรัฐก่อตั้งขึ้นในปี 2004 เป็นองค์กรภายใต้การกำกับของรัฐบาลกลาง ภายใต้กฎหมาย Public Health Agency of Canada Act (2006) หัวหน้าสำนักงานรายงานตรงต่อรัฐมนตรีสาธารณสุข โดยมีเป้าหมายในการนำเสนอนโยบายสุขภาพ การสนับสนุนข้อมูลความรู้ และการพัฒนาสมรรถนะองค์กร เพื่อพัฒนาให้เกิดระบบสุขภาวะที่ยั่งยืนขึ้นในแคนาดา เน้นการส่งเสริมป้องกันสุขภาพและความปลอดภัย และลดภาวะคุกคามต่างๆ ของชาวแคนาดา ผ่านบทบาทการเป็นผู้นำประสานเครือข่าย สร้างและผลักดันให้เกิดนวัตกรรมในงานส่งเสริมสุขภาพ โดยทำงานใกล้ชิดร่วมกับรัฐ จังหวัด ท้องถิ่น และภาคีความร่วมมือต่างๆ ส่วนการประกันสุขภาพถ้วนหน้าภายใต้ Medicare อยู่ภายใต้การบริหารจัดการของรัฐ/จังหวัดและท้องถิ่น ประเทศออสเตรเลียปกครองแบบสหพันธ์รัฐคล้ายกับแคนาดา รัฐและเขตปกครองมีอิสระในการกำหนดนโยบายและการดำเนินกิจการภายในโดยเฉพาะอย่างยิ่งในด้านที่เกี่ยวกับสุขภาพ ระบบสุขภาพของออสเตรเลียจึงมีความหลากหลายโดยเฉพาะการสร้างเสริมสุขภาพ มีการดำเนินงานเป็นส่วนหนึ่งของระบบบริการสุขภาพทั้งในระดับของรัฐบาลกลาง รัฐและเขตปกครอง เสริมด้วยองค์กรเอกชนหรือมูลนิธิสร้างเสริมสุขภาพที่ดำเนินงานเป็นอิสระ ได้มีการจัดตั้งหน่วยงานระดับชาติ ที่เรียกว่า National Health Promotion Authority ให้ขึ้นตรงต่อ Australian Health Minister’s Advisory Council โดยมีผู้แทนจากหน่วยงานต่างๆของรัฐบาลกลางที่เกี่ยวข้องกับสุขภาพ เช่น กระทรวงสุขภาพ กระทรวงเกษตร การศึกษาและการขนส่ง และตัวแทนจากรัฐและเขตปกครองต่างๆ รวมทั้งตัวแทนฝ่ายที่มิใช่หน่วยงานของรัฐ มีเงินทุนสนับสนุน ให้ดูแลการพัฒนาด้านการวิจัย การพัฒนาบุคลากร และการวางยุทธศาสตร์การสร้างเสริมสุขภาพ เป็นต้น เมื่อเปรียบเทียบกับประเทศแคนาดาแล้วรัฐบาลกลางออสเตรเลียมีบทบาทมากกว่า ส่วนการประกันสุขภาพถ้วนหน้าภายใต้ Medicare Australia มีมาตั้งแต่ปี 1984 แต่ปัจจุบันมีการปรับโครงสร้างองค์กรไปอยู่ภายใต้ Minister of Human Services ซึ่งรัฐจ่ายให้ประมาณ 75% ของค่าใช้จ่ายในการรับบริการรักษาพยาบาล โดยประชาชนอาจมีประกันสุขภาพเอกชนสมทบในส่วนที่จะต้องจ่ายเพิ่ม รัฐบาลกลางได้มีความพยายามในการกำหนดยุทธศาสตร์ระดับชาติในการป้องกันและสร้างเสริมสุขภาพใน 3 ปัจจัยเสี่ยงหลักต่อสุขภาพ คือ ภาวะโรคอ้วน การบริโภคยาสูบ และ เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เพื่อให้มีทิศทางการดำเนินงานในระยะยาว สอดคล้องกันในทุกระดับ คือ รัฐบาลกลาง รัฐ และท้องถิ่นต่างๆ ซึ่งจะส่งผลลัพธ์เชิงบวกต่อสุขภาพของชาวออสเตรเลียโดยตั้งวิสัยทัศน์ให้ประเทศมีสุขภาวะสูงที่สุดของโลกภายในปี 2020 (Australia : The Healthiest Country By 2020)

ประเทศสาธารณรัฐเกาหลีเป็นประเทศหนึ่งในเอเชียที่สามารถสร้างหลักประกันสุขภาพภายใต้ระบบประกันสังคมให้กับประชาชนได้อย่างถ้วนหน้าภายในระยะเวลาอันสั้นเพียง 12 ปี การจัดระบบหลักประกันสุขภาพของประเทศเกาหลีใต้ ได้รับการประเมินจากองค์การอนามัยโลกว่าเป็นระบบที่ประสบความสำเร็จสูงสุดในเรื่องการสร้างหลักประกันสุขภาพให้ประชาชน ครอบคลุมทั้งหมด 48.7 ล้านคน โดย 97% ของประชากรมีส่วนร่วมจ่าย โดยมี National Health Insurance Corporation เป็นหน่วยงานอิสระภายใต้การกำกับของกระทรวงสาธารณสุขและสวัสดิการสังคมตั้งขึ้นในปี 2000 มีหน้าที่บริหารจัดการกองทุนหลักประกันสุขภาพที่ครอบคลุมประชากรทั้งประเทศ มีการนำเทคโนโลยีสารสนเทศมาใช้เพื่อการบริหารจัดการระบบได้อย่างมีประสิทธิภาพ จากการปฏิรูประบบสุขภาพของเกาหลีในช่วงหลังที่มุ่งเน้นการเพิ่มประสิทธิภาพของระบบ ทั้งในด้านการลงทุนด้านการส่งเสริมสุขภาพมากขึ้น การรวมระบบประกันสุขภาพ การพยายามปรับเปลี่ยนวิธีการจ่ายเงินที่จะทำให้สามารถควบคุมรายจ่ายได้ และการแยกบทบาทระหว่างการสั่งยาและการจ่ายยา นอกจากนี้รัฐบาลได้ออกกฎหมายส่งเสริมสุขภาพ และจัดตั้งกองทุนส่งเสริมสุขภาพในปี 1995 โดยใช้เงินรายได้จากการขายบุหรี่ และจากกองทุนประกันสุขภาพ จากประสบการณ์ในการพัฒนาระบบสุขภาพของทั้งสามประเทศมีปัจจัยร่วมที่สำคัญคือ กระทรวงสาธารณสุขของประเทศมีหน้าที่กำหนดทิศทาง นโยบายและยุทธศาสตร์ ส่วนภารกิจในการดูแลสุขภาพเป็นหน้าที่ของรัฐ จังหวัด ที่มีการกระจายอำนาจลงสู่ท้องถิ่น ดังนั้นหน่วยงานหลักที่มีสมรรถนะสูงในบริหารจัดการนโยบายและยุทธศาสตร์ การสื่อสารนโยบายสู่การปฏิบัติ จึงเป็นปัจจัยแห่งความสำเร็จในการขับเคลื่อนยุทธศาสตร์ของประเทศซึ่งไทยอาจจะนำมาประยุกต์ใช้เป็นแนวทางในการปรับโครงสร้าง บทบาทหน้าที่ กระบวนการทำงานของสำนักนโยบายและยุทธศาสตร์ อย่างไรก็ดี การปรับโครงสร้าง บทบาทหน้าที่ที่จะทำให้เกิดสำนักบริหารยุทธศาสตร์ (Office of Strategy Management) ได้สำเร็จนั้นทรัพยากรบุคคลมีความสำคัญอย่างยิ่ง โดยเฉพาะการพัฒนาสมรรถนะบุคคลกร การคัดเลือกบุคคลากรที่มีศักยภาพด้านการวิเคราะห์ สังเคราะห์ และพัฒนานโยบาย ตลอดจนการลดงานที่ไม่ใช่ภารกิจหลัก และให้ความสำคัญต่อการพัฒนานโยบายและยุทธศาสตร์อย่างจริงจัง มิเช่นนั้นก็จะเป็นการปรับแต่ชื่อสำนักงานโดยไม่ส่งผลให้เกิดการปรับบทบาทในการบริหารและประสานการแปลงยุทธศาสตร์สู่การปฏิบัติ