การดูแลช่วยเหลือนักศึกษาพิการในสถาบันอุดมศึกษา ศึกษากรณีมหาวิทยาลัยราชภัฏแห่งหนึ่งในภาคใต้

Abstract

มหาวิทยาลัยราชภัฏที่เป็นกรณีศึกษา เป็นสถาบันอุดมศึกษาเพื่อการพัฒนาท้องถิ่นที่มีประวัติยาวนานแห่งหนึ่งของภาคใต้ มีสถาบันพัฒนาการศึกษาพิเศษและได้จัดการศึกษาระดับปริญญาตรีสำหรับผู้พิการตั้งแต่ปีการศึกษา 2537 โดยรับเฉพาะผู้พิการที่มีความบกพร่องทางการเห็น ต่อมาในปีการศึกษา 2550 ได้ดำเนินงานตามนโยบายส่งเสริมการจัดการศึกษาสำหรับผู้พิการของสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาโดยเพิ่มการเปิดรับนักศึกษาพิการที่มีความบกพร่องทางการได้ยินเข้าเรียน และได้จัดตั้งหน่วยบริการสนับสนุนการศึกษาพิการขึ้นภายใต้สถาบันพัฒนาการศึกษาพิเศษเมื่อกุมภาพันธ์ 2550 เพื่อรองรับการจัดการศึกษาพิเศษระดับอุดมศึกษาในภาคการศึกษาที่ 1 ปีการศึกษา 2554 มีนักศึกษาพิการที่มีความบกพร่องทางการเห็น บกพร่องทางการได้ยิน และบกพร่องทางร่างกายหรือการเคลื่อนไหวเรียนรวมกับนักศึกษาไม่พิการในสาขาที่สถาบันอุดมศึกษาเปิดให้เรียน จำนวน 24 คน การศึกษาการดูแลช่วยเหลือนักศึกษาพิการในสถาบันอุดมศึกษาเพื่อทราบบทบาทของสถาบันอุดมศึกษาในการดูแลช่วยเหลือนักศึกษาพิการ การปรับตัวของนักศึกษาไม่พิการและค่านิยมในการเรียนรู้เพื่อการอยู่ร่วมกัน ที่นำไปสู่การให้ข้อเสนอเชิงนโยบายเพื่อใช้สำหรับการดูแลช่วยเหลือนักศึกษาในสถาบันอุดมศึกษาท้องถิ่น การศึกษาได้ข้อสรุปว่าการจัดโครงสร้างองค์การที่มุ่งลดขั้นตอนเป็นอุปสรรคต่อการสื่อสารและประสานงาน หน่วยงานภายในยังทำงานแบบแยกส่วนโดยไม่มีการจัดการดูแลช่วยเหลือนักศึกษาพิการเชิงบูรณาการ การจัดสภาพแวดล้อม อาคารสถานที่และสิ่งอำนวยความสะดวกยังไม่เอื้อต่อความสะดวกปลอดภัยและการเข้าถึงของนักศึกษาพิการ บุคลากรต้องการการพัฒนาองค์ความรู้ ทักษะและเจตคติในการปฏิบัติงานที่ตอบสนองการจัดการศึกษาแบบเรียนรวม ทั้งในด้านการเรียนการสอน กิจกรรมพัฒนานักศึกษา การจัดสภาพแวดล้อม อาคารสถานที่ สิ่งอำนวยความสะดวก ระบบการจัดการศึกษาในภาพรวมยังออกแบบมาเพื่อนักศึกษาไม่พิการ ตั้งแต่การรับเข้าศึกษาหลักสูตรการเตรียมความพร้อมด้านทักษะที่จำเป็นในการศึกษา สื่อ เทคโนโลยีเพื่อการเรียนรู้ การเข้าถึงข้อมูลด้วยตนเอง การฝึกประสบการณ์วิชาชีพและการเตรียมการเพื่อเข้าสู่อาชีพ ทำให้นักศึกษาพิการมีอุปสรรคในการใช้ชีวิตและการเรียนรู้ สำหรับหน่วยบริการสนับสนุนการศึกษาพิการ แม้ว่ามีศักยภาพในการจัดบริการเนื่องจากอยู่ภายใต้สถาบันพัฒนาการศึกษาพิเศษซึ่งเป็นจุดแข็งของสถาบันอุดมศึกษา แต่จำนวนบุคลากรที่ไม่เพียงพอและอัตราการย้ายออกสูง ทำให้เป็นอุปสรรคต่อการจัดบริการในด้านทันต่อเวลา ความครอบคลุมและทักษะการทำงานด้านกิจกรรมพัฒนานักศึกษา ยังไม่เอื้อต่อการเปลี่ยนบทบาทของนักศึกษาพิการจากผู้พึ่งพาหรือผู้สังเกตเป็นผู้ทำกิจกรรมร่วมกัน นอกจากนี้ยังมีข้อจำกัดในการสนับสนุนให้นักศึกษาไม่พิการปรับตัวและเรียนรู้เพื่ออยู่ร่วมกันกับนักศึกษาพิการ การอยู่ร่วมกันในสถาบันอุดมศึกษา นักศึกษาไม่พิการได้ปรับตัวและมีค่านิยมหลักในการเรียนรู้เพื่อการอยู่ร่วมกัน 4 ประการคือ การมองด้วยใจและเห็นด้วยปัญญา การให้คุณค่าแห่งความเป็นมนุษย์เหนือรูปลักษณ์ภายนอก การประจักษ์ในหน้าที่ของตน และการสร้างความสำเร็จร่วมกัน ข้อเสนอเชิงนโยบายสำหรับสถาบันอุดมศึกษา มี 5 ประเด็นคือ ประเด็นที่ 1 พัฒนาระบบบริหารและจัดโครงสร้างการบริหารให้เอื้อต่อประสิทธิภาพการจัดการศึกษาสำหรับนักศึกษาพิการ ประกอบด้วยมาตรการด้านการจัดโครงสร้างองค์การ มาตรการด้านแผนการดำเนินงานและมาตรการด้านการสร้างการมีส่วนร่วมจากภายนอกสถาบัน ประเด็นที่ 2 พัฒนาระบบการรับเข้าศึกษาที่เพิ่มโอกาสเข้าถึงการศึกษาทั้งในด้านจำนวนและประเภทของความพิการอย่างมีส่วนร่วม ประกอบด้วยมาตรการด้านการรับนักศึกษาพิการ มาตรการด้านหลักสูตร และมาตรการด้านการเตรียมความพร้อมให้กับนักเรียนที่มีแวว ประเด็นที่ 3 จัดระบบและกลไกสนับสนุนช่วยเหลือให้นักศึกษาพิการสำเร็จการศึกษารวมทั้งการเข้าสู่อาชีพ ประกอบด้วยมาตรการด้านบุคลากรกร สื่ออุปกรณ์ สิ่งอำนวยความสะดวก มาตรการด้านการจัดการศึกษาและการจัดการเรียนการสอน มาตรการด้านการพัฒนานักศึกษา และมาตรการสนับสนุนการเข้าสู่อาชีพ ประเด็นที่ 4 ใช้การบริหารทรัพยากรมนุษย์เป็นกลไกในการแก้ไขปัญหาและพัฒนาการจัดการศึกษาสำหรับนักศึกษาพิการ ประกอบด้วยมาตรการด้านการพัฒนาบุคลากร มาตรการด้านการจูงใจให้เกิดการคงอยู่ในงาน และมาตรการด้านการมอบหมายงาน ประเด็นที่ 5 นำการจัดการเชิงคุณภาพมาพัฒนาระบบการจัดการศึกษาให้มีคุณภาพอย่างต่อเนื่องประกอบด้วยมาตรการด้านการพัฒนาคุณภาพการดำเนินงาน มาตรการด้านการจัดการความรู้ มาตรการด้านการพัฒนาองค์ความรู้และสร้างนวัตกรรม และมาตรการด้านการติดตามประเมินผล การจัดการศึกษา โดยข้อเสนอเชิงนโยบายทั้ง 5 ประเด็นดังกล่าวมีเงื่อนไขสู่ความสำเร็จได้แก่ 1) การกำหนดนโยบายที่ชัดเจนและถ่ายทอดไปยังหน่วยงานที่มีบทบาทเกี่ยวข้องกับนักศึกษาพิการเพื่อการทำงานที่มุ่งไปในทิศทางเดียวกัน 2) เปิดกว้างให้นักศึกษาพิการ ศิษย์เก่าผู้พิการ ผู้ปกครอง ตัวแทน ผู้พิการในฐานะผู้มีส่วนได้ส่วนเสียหรือผู้เกี่ยวข้องอื่นๆ มีส่วนร่วมในการให้ข้อมูลเพื่อนำไปสู่การพัฒนา การดำเนินงาน การออกแบบการทำงานหรือการออกแบบกิจกรรม และการประเมินผลการดำเนินงานที่เกี่ยวข้องกับนักศึกษาพิการ 3) สร้างเสริมให้ยอมรับผู้พิการในฐานะบุคคลคนหนึ่งที่เท่าเทียมและเสมอภาคกัน ยอมรับในความรู้ความสามารถด้านการศึกษา ยอมรับว่าความบกพร่องด้านร่างกาย ไม่ได้เป็นปมด้อยไม่ได้น่าเวทนาสงสารหรือเป็นอุปสรรคในการใช้ชีวิตและการศึกษาเรียนรู้แต่ต้องการเข้าถึงสื่อ อุปกรณ์สิ่งช่วยเหลือ สิ่งอำนวยความสะดวกตามความต้องการจำเป็น และทำให้บุคลากรทุกระดับและนักศึกษาไม่พิการมองเห็นคุณค่าของการอยู่ร่วมกันอย่างเกื้อกูล 4) สถาบันอุดมศึกษามองเห็นการจัดการศึกษาเพื่อผู้พิการที่เป็นมากกว่าการสนองตอบเจตนารมณ์ของกฎหมายและแนวนโยบายที่เกี่ยวข้อง เป็นมากกว่าการปฏิบัติตามภารกิจปกติแต่เป็นการสร้างคุณค่าและเพิ่มมูลค่าให้แก่สถาบันอุดมศึกษาเอง