การถ่ายโอนสถานีอนามัยสู่ท้องถิ่น: การสังเคราะห์บทเรียนจากกรณีศึกษาพื้นที่ถ่ายโอน และข้อเสนอเชิงนโยบาย

Abstract

โครงการวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินและติดตามผลกระทบของการถ่ายโอนสถานีอนามัยสู่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ในเชิงการบริหารจัดการการตอบสนองต่อสุขภาพในท้องถิ่น และวิเคราะห์เงื่อนไขและปัจจัยเชิงบริบทที่มีผลต่อความแตกต่างของผลกระทบ และการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น โดยใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ เก็บข้อมูลด้วยการสัมภาษณ์เชิงลึกกับผู้เกี่ยวข้องกับการถ่ายโอนสถานีอนามัยในพื้นที่ถ่ายโอนจานวน 28 แห่ง และผู้กำหนดนโยบายในส่วนกลาง การสังเกตและการทบทวนจากเอกสารที่เกี่ยวข้อง ระยะเวลาเก็บข้อมูลตั้งแต่ พฤศจิกายน 2554 – พฤษภาคม 2555 ผลการวิจัยพบว่า ผลที่เกิดจากการถ่ายโอนแตกต่างกัน เป็นไปตามบริบทเฉพาะของแต่ละพื้นที่ ในภาพรวมๆ บทบาทการทำงานของสถานีอนามัยในพื้นที่ถ่ายโอนประมาณสองในสามไม่เปลี่ยนแปลงไปจากก่อนการถ่ายโอน เพียงหนึ่งในสี่ที่สามารถทำงานได้ตามอุดมคติคือ ทั้งการบริการรักษาส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรค อันเป็นหน้าที่พื้นฐาน การตอบโจทย์นโยบายขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และการคิดค้นพัฒนางานที่ตอบโจทย์ความต้องการสุขภาพของประชาชนในท้องถิ่น ในด้านการบริหารจัดการพบปัญหาการเตรียมความพร้อมให้กับเจ้าหน้าที่สาธารณสุข และบุคคลากรในองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ก่อนการถ่ายโอนที่ทำให้กิดปัญหาการปรับตัวในการทำงานร่วมกันของทั้งสองฝ่าย ผลการวิจัยยังพบว่า การบริหารจัดการเรื่องตำแหน่ง การเลื่อนขั้น โอกาสในการพัฒนาทางวิชาการ การสนับสนุนทรัพยากรจาก CUP ยังคงเป็นไปอย่างไม่ราบรื่น ยังไม่มีการสร้างระบบหรือโครงสร้างการบริหารที่รองรับการถ่ายโอนอย่างชัดเจน ต่างฝ่ายต่างเรียนรู้และตีความระเบียบกฏเกณฑ์ไปตามบริบทของตนเองเกือบทั้งหมด ยังไม่มีการบรรจุเจ้าหน้าที่ครบกรอบอัตรากำลังที่กำหนดไว้ มองในเชิงผลกระทบของการถ่ายโอนสถานีอนามัยสู่ท้องถิ่นต่อสุขภาพของประชาชน การเข้าถึงบริการความเป็นธรรม อนุมานจากรูปธรรมของการถ่ายโอนที่เกิดขึ้นจริงได้ว่า ผลกระทบแตกต่างกันไปตามพื้นที่ในพื้นที่ๆ การถ่ายโอนเป็นไปอย่างราบรื่น ทั้งเจ้าหน้าที่สาธารณสุขและผู้นำท้องถิ่นสามารถจับมือกันได้อย่างดี มักก่อให้เกิดบริการสุขภาพที่หลากหลาย เข้าถึงได้ง่าย ตอบโจทย์กลุ่มเป้าหมาย เช่น ผู้ป่วยเรื้อรังและงานสร้างเสริมสุขภาพกับกลุ่มอื่นๆ มีแพทย์ให้บริการ ฯลฯ แต่พื้นที่ถ่ายโอนส่วนใหญ่ รูปแบบบริการไม่แตกต่างไปจากเดิม การวิจัยนี้มีบทสรุปและข้อเสนอแนะเชิงนโยบายสำคัญคือ 1) บทเรียนของสถานีอนามัยถ่ายโอนทั้ง 28 แห่ง แสดงให้เห็นแนวโน้มและการปรับตัวที่ดีขึ้นสู่เป้าหมายในอุดมคติ คือ การทำให้ระบบบริการสุขภาพตอบโจทย์ท้องถิ่นได้ตรงจุด รวดเร็วและมีประสิทธิภาพ 2) กรมส่งเสริมการปกครองส่วนท้องถิ่นและกระทรวงสาธาณสุขจะต้องสร้างนโยบายและกลไกพิเศษในการผลักดันการถ่ายโอนให้เกิดเป็นจริงโดยเฉพาะการเร่งบรรจุอัตรากำลังที่ว่างอยู่ 3) หน่วยงานระดับนโยบายคือ กรมส่งเสริมฯ กระทรวงสาธารณสุข และสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ-สปสช ควรมีนโยบายสนับสนุนการถ่ายโอนที่ชัดเจน เป็นรูปธรรม โดยเฉพาะในการพัฒนาแนวปฏิบัติการถ่ายโอนที่เป็นรูปธรรมและการกำหนดให้ CUP ถือเป็นหน้าที่สนับสนุนพื้นที่ถ่ายโอน ฯลฯ 4) รัฐบาลโดยเฉพาะกระทรงวสาธารณสุขจำเป็นต้องส่งสัญญาณเชิงนโยบายที่ชัดเจนและการระดมสรรพกำลังเพื่อช่วยให้สถานีอนามัยถ่ายโอนสามารถก้าวผ่านอุปสรรคสู่ความสำเร็จได้ตามที่กำหนดไว้ในรัฐธรรมนูญและพรบ กระจายอำนาจ