การคลังสุขภาพสำหรับระบบบริการสุขภาพพึงประสงค์

Abstract

การมีหลักประกันสุขภาพแห่งชาติในปี 2545 ทำให้ประชาชนไทยเข้าถึงบริการสุขภาพเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะบริการบางประเภทที่มีราคาแพง รวมทั้งมีแนวโน้มผลลัพธ์ด้านสุขภาพดีขึ้น ในขณะที่การขยายตัวของอุปทาน ได้แก่ จำนวนสถานพยาบาลและบุคลากรผู้ให้บริการมีจำกัด และไม่มีรูปแบบการร่วมมือระหว่างรัฐและเอกชนที่มีประสิทธิภาพ นอกจากนี้ยังมีความแตกต่างในการกระจายตัวของสถานบริการ รวมทั้งบุคลากรสาธารณสุขในแต่ละพื้นที่ ประเทศไทยจะเปลี่ยนไปจากปัจจุบันมากในอีก 20 ปีข้างหน้า เนื่องจากการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐ มิติและสิ่งแวดล้อมในส่วนของสถานการณ์ระบบสุขภาพ ประเทศไทยจะเป็นสังคมผู้สูงอายุเต็มตัว ภาระโรคของคนไทยจะเกิดจากโรคเรื้อรังและโรคที่เกิดจากพฤติกรรมสุขภาพเป็นหลัก ระเบียบวิธีการวิจัยของรายงานการศึกษาครั้งนี้ใช้ทั้งการวิจัยเชิงคุณภาพและการวิจัยเชิงปริมาณ คณะผู้วิจัยได้นำมาสร้างเป็นสถานการณ์ที่เป็นไปได้ของระบบบริการสุขภาพ 4 สถานการณ์ ได้แก่ SC-0 เป็นสถานการณ์ที่ระบบหลักประกันสุขภาพแยกส่วน การ Harmonization ของรัฐบาลยังไม่ประสบผลสำเร็จ, SC-1 เป็นสถานการณ์ที่ระบบหลักประกันสุขภาพมีการ Harmonization อย่างไรก็ตามประชาชนยังขาดความรู้ความเข้าใจด้านสุขภาพ การดูแลสุขภาพยังเป็นบริการตั้งรับเป็นส่วนใหญ่ ระบบบริการปฐมภูมิยังไม่เพียงพอทั้งปริมาณและคุณภาพ ผู้ป่วยในโรงพยาบาลยังแออัด, SC-2 เป็นสถานการณ์ที่ระบบหลักประกันสุขภาพมีการกำหนดสิทธิประโยชน์ขั้นพื้นฐานเหมือนกัน และไม่มีทรัพยากรเพียงพอในการจัดบริการแต่ประชาชนขาดความรู้ความเข้าใจด้านสุขภาพ ผู้สูงอายุมีอัตราเป็นโรคเรื้อรังเพิ่มขึ้น SC-3 เป็นสถานการณ์ที่ระบบหลักประกันสุขภาพมีการกำหนดสิทธิประโยชน์ขั้นพื้นฐานเหมือนกันและมีทรัพยากรเพียงพอในการจัดบริการ ระบบบริการมีการเชื่อมโยงกันเป็นระบบ ประชาชนมีความรู้ความเข้าใจด้านสุขภาพ หลีกเลี่ยงวิถีชีวิตที่ทำให้เกิดความเสี่ยงทางสุขภาพ ทำให้อัตราเป็นโรคเรื้อรังลดลง สำหรับสถานการณ์ทางเศรษฐกิจมหภาคในอีก 20 ข้างหน้านั้น สามารถดูแนวโน้มได้เป็น 3 รูปแบบ คือ (1) สถานการณ์ที่การการขยายตัวทางเศรษฐกิจเป็นไปตามศักยภาพ ซึ่งเป็นการประมาณการโดยใช้ข้อมูลในอดีตเป็นตัวกำหนดระดับการขยายตัวตามศักยภาพ (2) สถานการณ์ที่ติดกับดักประเทศรายได้ปานกลางต่อเนื่อง โดยมีสาเหตุหลักจากความอ่อนแอเชิงสถาบัน (3) กรณีหลุดพ้นกับดักประเทศรายได้ปานกลาง เป็นสถานการณ์ที่มีการปฏิรูปเชิงสถาบัน ผลการประมาณการค่าใช้จ่ายสุขภาพในกรณีเศรษฐกิจขยายตัวตามศักยภาพ พบว่าสถานการณ์แบบ SC-3 แม้ว่าต้องการเงินลงทุนจำนวนมากขึ้นในช่วงแรก แต่จะมีผลตอบแทนระยะยาวที่ทำให้ค่าใช้จ่ายสุขภาพ ใน พ.ศ. 2574 เพียงร้อยละ 3.03 ของ GDP แต่ถ้าประชาชนไม่ได้มีสุขภาพดีขึ้นตามสถานการณ์แบบ SC-2 จะทำให้ค่าใช้จ่ายสุขภาพเพิ่มสูงขึ้นเป็นร้อยละ 3.5 ของ GDP ส่วนในกรณีการทำการปฎิรูประบบหลักประกันสุขภาพภาครัฐโดยการปรับปรุงคุณภาพและประสิทธิภาพระบบบริการสุขภาพไม่เพียงพอแบบสถานการณ์ SC-1นั้น ค่าใช้จ่ายสุขภาพในระยะยาวเท่ากับร้อยละ 3.08 ของ GDP ซึ่งสูงกว่าสถานการณ์ SC-3ความยั่งยืนทางการคลังของระบบบริการสุขภาพภาครัฐของประเทศขึ้นอยู่กับการขยายตัวทางเศรษฐกิจ ในกรณีสถานการณ์ที่การขยายตัวทางเศรษฐกิจเป็นไปตามศักยภาพและกรณีที่เศรษฐกิจขยายตัวดี จะไม่มีปัญหาความยั่งยืนทางการคลังของระบบบริการสุขภาพภาครัฐ สถานการณ์เดียวที่จะมีปัญหาคือกรณีเศรษฐกิจติดหล่มในกับดักประเทศรายได้ปานกลาง ถ้าต้องการคงรายจ่ายภาครัฐทุกประเภทไว้ต้องมีการปฎิรูประบบภาษี