การทบทวนแนวคิดเพื่อการพัฒนาแผนงานวิจัยสังคมศาสตร์เพื่อการพัฒนาคนพิการ

Abstract

งานวิจัยชิ้นนี้มีวัตถุประสงค์หลักเพื่อ 1) ศึกษาอิทธิพลของแนวคิดรูปแบบทางสังคมของความทุพพลภาพและแนวคิดสิทธิมนุษยชนคนพิการซึ่งได้รับอิทธิพลจากองค์กรระดับนานาชาติ ที่ส่งผลต่อการพัฒนาแผนงาน และโครงการที่เกี่ยวข้องกับคนพิการ รวมทั้งอิทธิพลของสองแนวคิดข้างต้นที่ส่งผลต่อรูปแบบและประเด็นข้อเรียกร้องของขบวนการเคลื่อนไหวทางสังคมการเมืองด้านคนพิการในประเทศ 2) เพื่อศึกษาปฏิสัมพันธ์ระหว่างอุดมการณ์และแนวคิดหลักด้านการพัฒนาคนพิการในระดับองค์กรนานาชาติ (global) (แนวคิดรูปแบบทางสังคมของความทุพพลภาพ และแนวคิดสิทธิมนุษยชนคนพิการ) กับระดับท้องถิ่น (local) ขององค์กรรัฐหรือองค์กรเอกชนในประเทศ รวมทั้งอิทธิพลจากปฏิสัมพันธ์ดังกล่าวที่ปฏิบัติการ ณ ระดับชีวิตประจำวันของคนพิการ 3) เพื่อพัฒนาข้อเสนอจัดตั้งแผนงานศึกษาวิจัยด้านสังคมศาสตร์เพื่อการพัฒนาคนพิการ โดยเน้นแนวคิดและระเบียบวิธีการศึกษาคนพิการภายใต้แนวคิดสังคมศาสตร์ร่วมสมัยและสหวิทยาการ งานวิจัยชิ้นนี้ค้นพบว่า เรือนร่างทุพพลภาพของคนพิการกลายเป็นเรือนร่างทางการเมือง โดยอำนาจชีวญาณของรัฐไทยในแต่ละยุค เรือนร่างพิการกลายมาเป็นพื้นที่ที่อำนาจชีวญาณปฏิบัติการสองรูปแบบไปพร้อมกัน คือ ดึงเรือนร่างที่พิการเข้ามาเพื่อเบียดขับออกไป กล่าวคือ ในด้านหนึ่งดึงเรือนร่างที่พิการเข้ามาเพื่อควบคุม สอดส่องกำกับ พร้อมกับอีกด้านหนึ่งได้สร้างระบอบความจริง และการจัดประเภทจำแนกแยกแยะคนพิการไปพร้อมกัน เทคโนโลยีทางอำนาจของรัฐไทยทำให้คนพิการกลายเป็นพลเมืองที่ ก้ำกึ่งระหว่างการเป็นพลเมือง/ไม่ใช่พลเมือง และคนพิการกลายเป็นบุคคลผู้มีเรือนร่างที่ก้ำกึ่งระหว่าง มีสมรรถภาพ/ไม่มีสมรรถภาพ ปฏิบัติการของอำนาจชีวญาณของรัฐไทยยังสอดคล้องกับอุดมการณ์กรรมและเวทนานิยมของพุทธเถรวาท ที่มีมุมมองต่อคนพิการในฐานะ “วัตถุแห่งการสงเคราะห์” นอกจากนั้น การเคลื่อนไหวทางสังคมการเมืองบนพื้นฐานแนวคิดรูปแบบทางสังคมของความทุพพลภาพกลับมาตอกย้ำ นิยามความพิการของแนวคิดรูปแบบทางการแพทย์ เหตุผลหลักเนื่องจากทั้งแนวคิดรูปแบบทางการแพทย์และแนวคิดรูปแบบทางสังคมมีฐานคติเดียวกันคือ มีมุมมองต่อร่างกายพิการบนพื้นฐานชีววิทยาและความบกพร่องของอวัยวะร่างกาย รวมทั้งเป็นการเคลื่อนไหวต่อสู้ภายใต้กรอบจารีตหลักการมอง “ร่างกายที่สมบูรณ์” และ “ร่างกายที่ดี” ของสังคมซึ่งเป็นระบอบคุณค่าคู่ตรงข้ามของ “ร่างกายที่พิการ” แต่ต้น นอกจากนั้น แนวคิดสิทธิมนุษยชนที่ได้รับอิทธิพลจากองค์กรระดับนานาชาติกลายมาเป็นเครื่องมือทางการเมืองที่องค์กรพัฒนาเอกชนด้านคนพิการใช้ในการต่อสู้ท้าทายอุดมการณ์กรรมและวาทศิลป์ความเมตตากรุณาของพุทธเถรวาทที่เป็นกรอบคิดหลักเชิงคุณค่าที่สังคมปฏิบัติต่อคนพิการ ผลลัพธ์ที่ตามมาคือสิทธิมนุษยชนกลายเป็นภาษาเชิงศีลธรรมใหม่ที่ใช้ในการจำแนกแยกแยะและจัดประเภทคนพิการที่ดีและคนที่ไม่ดี คนพิการที่ดีคือคนพิการที่ปฏิบัติตัวอย่างสอดคล้องกับหลักการสิทธิมนุษยชน ได้แก่ การพึ่งพาตนเองได้โดยไม่เป็นภาระกับคนในสังคม กับคนพิการที่ไม่ดีซึ่งอยู่ตรงข้ามกับคุณค่าดังกล่าว งานวิจัยชิ้นนี้เสนอกรอบคิดหลักเชิงทฤษฎีเพื่อพัฒนาแผนงานวิจัยด้านสังคมศาสตร์เพื่อการพัฒนาคนพิการ โดยเน้นการศึกษาโลกชีวิตหรือประสบการณ์ทางสังคมของคนพิการที่ถูกก่อรูปจากทั้งอิทธิพลเฉพาะของท้องถิ่นกับอิทธิพลจากอุดมการณ์และวาทกรรมขององค์กรระดับโลกาภิวัฒน์ นอกจากนั้นงานวิจัยชิ้นนี้เสนอว่าเพื่อให้การก่อตั้งและพัฒนาแผนงานวิจัยด้านสังคมศาสตร์เพื่อการพัฒนาคนพิการบรรลุตามวัตถุประสงค์จำเป็นต้องเน้นยุทธศาสตร์การใช้กระบวนการวิจัยในฐานะที่เป็นเครื่องมือในการสร้างความรู้ (research as knowledge generating tool) และเครื่องมือในการสร้างชุมชนนักวิชาการหลากหลายสาขาวิชา รวมทั้งเน้นยุทธวิธีสำคัญ 2 ระดับได้แก่ กลไกความร่วมมือด้านการบริหารจัดการและกลไกความร่วมมือด้านการทำวิจัย