การใช้และการปฏิบัติตามแบบตรวจสอบรายการผ่าตัดปลอดภัยขององค์การอนามัยโลก ในโรงพยาบาลของรัฐและเอกชนในประเทศไทย เพื่อการพัฒนาคุณภาพ และความปลอดภัยของผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัด

Abstract

แบบตรวจสอบรายการผ่าตัดปลอดภัยขององค์การอนามัยโลก ได้ถูกนำไปใช้ทั่วโลกรวมถึงประเทศไทย เพื่อป้องกันความผิดพลาดที่อาจเกิดขึ้นจากการผ่าตัด แต่ยังไม่พบข้อมูลผลลัพธ์ของการนำแบบตรวจสอบรายการผ่าตัดปลอดภัยมาใช้ในภาพรวมของประเทศไทย การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินการใช้ การปฏิบัติตาม ความพึงพอใจ ปัญหาอุปสรรค และแนวทางการแก้ไขในการนำแบบตรวจสอบรายการผ่าตัดปลอดภัยมาใช้ การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงพรรณนา ศึกษาวิจัยทั้งเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ ดำเนินการวิจัย ระหว่างเดือนพฤศจิกายน 2556 ถึง กุมภาพันธ์ 2558 ในโรงพยาบาล 61 แห่งในประเทศไทย แบ่งเป็น โรงพยาบาลรัฐบาล 46 แห่ง และเอกชน 15 แห่ง เก็บรวบรวมข้อมูลเชิงปริมาณโดยส่งแบบสอบถามข้อมูลทั่วไป ข้อมูลการใช้ การปฏิบัติตาม ความพึงพอใจ ปัญหาอุปสรรค และแนวทางการแก้ไขในการนำแบบตรวจสอบรายการผ่าตัดปลอดภัยมาใช้ ไปยังบุคลากรทีมผ่าตัด ข้อมูลเชิงคุณภาพใช้วิธีการสนทนากลุ่มกับพยาบาลห้องผ่าตัด 39 คน (แบ่งเป็น 3 กลุ่ม) และการสัมภาษณ์เชิงลึกบุคลากรทีมผ่าตัด 50 คน เป็น ศัลยแพทย์ วิสัญญีแพทย์ พยาบาลห้องผ่าตัด วิสัญญีพยาบาล และพยาบาลศัลยกรรม อย่างละ 10 คน วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติเชิงพรรณนาและการวิเคราะห์เชิงเนื้อหา ผลการวิจัย พบว่า กลุ่มตัวอย่างที่ศึกษาครั้งนี้มีทั้งหมด 2,024 คน เป็นบุคลากรพยาบาลห้องผ่าตัดมากที่สุด ร้อยละ 55.04 รองลงมาเป็นวิสัญญีพยาบาล ร้อยละ 23.42 และศัลยแพทย์ร้อยละ 12.94 โดยร้อยละ 10.09 ของกลุ่มตัวอย่างอยู่ในระดับผู้บริหารของโรงพยาบาล อัตราการใช้แบบตรวจสอบรายการผ่าตัดปลอดภัย มีค่าเฉลี่ย (ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน) ร้อยละ 86.98 (+ 19.09) อัตราการปฏิบัติตามแบบตรวจสอบรายการผ่าตัดปลอดภัย มีค่าเฉลี่ย (ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน) ร้อยละ 84.44 (+ 20.59) ความพึงพอใจในภาพรวมของกลุ่มตัวอย่างในการนำแบบตรวจสอบรายการผ่าตัดปลอดภัยมาใช้ อยู่ในระดับมาก ค่าเฉลี่ย 3.79 โดยประเด็นที่กลุ่มตัวอย่างมีความพึงพอใจมาก 3 อันดับแรก คือ 1) มีประโยชน์ต่อผู้ป่วย ค่าเฉลี่ย 4.11 2) มีประโยชน์ต่อหน่วยงาน ค่าเฉลี่ย 4.05 และ 3) ช่วยลดเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์จากการผ่าตัด ค่าเฉลี่ย 4.02 ปัญหาอุปสรรคในการนำแบบตรวจสอบรายการผ่าตัดปลอดภัยขององค์การอนามัยโลกมาใช้ในภาพรวม อยู่ในระดับปานกลาง มีค่าเฉลี่ยเท่ากับ 2.52 เมื่อจำแนกตามระยะการผ่าตัด พบว่า ระยะก่อนเริ่มให้การระงับความรู้สึก (sign in) ปัญหาอุปสรรคในภาพรวมอยู่ในระดับน้อย ค่าเฉลี่ย 2.41 พบว่า ประเด็นที่เป็นปัญหาสูงสุดของระยะนี้ เป็นปัญหาในระดับปานกลาง 2 อันดับแรก คือ 1) การทำเครื่องหมายบริเวณที่จะทำผ่าตัด ค่าเฉลี่ย 2.67 และ 2) การตรวจสอบการมีโอกาสเสียเลือดมากกว่า 500 มล. ในผู้ป่วยผู้ใหญ่ หรือ 7 มล./ กก. ในผู้ป่วยเด็ก ค่าเฉลี่ย 2.62 ระยะก่อนที่จะลงมีด (time out) ปัญหาอุปสรรคในภาพรวมอยู่ในระดับน้อย ค่าเฉลี่ย 2.50 พบว่า ประเด็นที่เป็นปัญหาสูงสุดของระยะนี้ เป็นปัญหาในระดับปานกลาง 2 อันดับแรก คือ 1) ศัลยแพทย์ทบทวนขั้นตอนการผ่าตัดที่สำคัญ ค่าเฉลี่ย 2.77 และ 2) การแนะนำชื่อและบทบาทของตนเอง ค่าเฉลี่ย 2.72 ระยะก่อนผู้ป่วยออกจากห้องผ่าตัด (sign out) ปัญหาอุปสรรคในภาพรวมอยู่ในระดับน้อย ค่าเฉลี่ย 2.34 พบว่า ประเด็นที่เป็นปัญหาสูงสุดของระยะนี้ เป็นปัญหาในระดับ ปานกลาง 2 อันดับแรก คือ 1) การทบทวนเหตุการณ์สำคัญที่เกิดขึ้นระหว่างการผ่าตัด ค่าเฉลี่ย 2.56 และ 2) พยาบาลห้องผ่าตัดกล่าวยืนยันชนิดของการผ่าตัดที่บันทึกในแบบบันทึกการผ่าตัดว่าถูกต้อง ค่าเฉลี่ย 2.51 จากการศึกษาข้อมูลเชิงคุณภาพ พบว่า การนำแบบตรวจสอบรายการผ่าตัดปลอดภัยมาใช้ มีปัญหาสำคัญหลายประการ ได้แก่ ไม่มีนโยบาย นโยบายไม่ชัดเจนหรือไม่สามารถนำไปสู่การปฏิบัติได้อย่างแท้จริง บุคลากรบางส่วนในทีมผ่าตัดไม่ให้ความร่วมมือโดยเฉพาะในระยะเริ่มต้น การสื่อสารปัญหาไปยังแพทย์ทำได้ยาก และมีบุคลากรไม่เพียงพอ นอกจากนี้พบว่าบุคลากรทีมผ่าตัดบางส่วนไม่เข้าใจเนื้อหาและกระบวนการการปฏิบัติตามแบบตรวจสอบรายการผ่าตัดปลอดภัย ส่งผลให้มีการปฏิบัติที่หลากหลาย ไม่ถูกต้อง ไม่มีประสิทธิภาพ ไม่ “real time” และมีการลดขั้นตอนการปฏิบัติหรือ “ย่นกระบวนการ”เพื่อความรวดเร็วในการปฏิบัติ นอกจากนี้ยังพบว่าผู้ป่วยรู้สึกเหนื่อยและเบื่อหน่ายจากการถูกสอบถามและตรวจสอบหลายครั้ง การวิจัยครั้งนี้ มีข้อเสนอแนะในการแก้ไขปัญหา คือ ควรผลักดันเชิงนโยบายและให้การสนับสนุนทั้งในระดับประเทศ (กระทรวงสาธารณสุข และกระทรวงศึกษาธิการ) และระดับโรงพยาบาล ผลักดันให้อยู่ในหลักสูตรฝึกอบรมศัลยแพทย์ วิสัญญีแพทย์ วิสัญญีพยาบาล และพยาบาลห้องผ่าตัด กำหนดเป็นตัวชี้วัด กำหนดเป็นนโยบายให้ปฏิบัติเป็นแนวทางเดียวกัน โดยมีแนวปฏิบัติที่ชัดเจน การแก้ไขปัญหาควรใช้การประสานความร่วมมือกับทุกส่วนที่เกี่ยวข้อง นำสื่อหรือเทคโนโลยีสมัยใหม่มาใช้ ประชาสัมพันธ์หรือรณรงค์ให้มีการปฏิบัติ ฝึกอบรมโดยใช้การแสดงบทบาทสมมติและการฝึกปฏิบัติแบบฐาน ปรับให้เหมาะสมกับบริบทของโรงพยาบาล วางเงื่อนไขบางอย่างเพื่อให้มีการปฏิบัติอย่างจริงจัง ให้รางวัลเมื่อปฏิบัติได้ดี มีการสุ่มตรวจการปฏิบัติอย่างสม่ำเสมอและให้ข้อมูลย้อนกลับ และให้ผู้ป่วยเข้ามามีส่วนร่วมในกระบวนการ นอกจากนี้ พบว่า ปัจจัยส่งเสริมที่สำคัญคือ เงื่อนไขของการรับรองศูนย์อบรมแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านศัลยศาสตร์ (resident training) จากราชวิทยาลัยศัลยแพทย์ การเกิดเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์จากการผ่าตัด ความเข้าใจอย่างถ่องแท้ถึงประโยชน์ของการนำมาใช้ และการตระหนักรู้ของบุคลากรทีมผ่าตัด สรุป อัตราการนำมาใช้และการปฏิบัติตามแบบตรวจสอบรายการผ่าตัดปลอดภัยขององค์การอนามัยโลกในประเทศไทยอยู่ในระดับสูง ความพึงพอใจต่อการนำมาใช้ในภาพรวมของกลุ่มตัวอย่างอยู่ในระดับมาก ปัญหาอุปสรรคในการนำมาใช้อยู่ในระดับน้อยถึงปานกลาง พบปัญหาทั้งด้านโครงสร้างและกระบวนการ การผลักดันและสนับสนุนเชิงนโยบาย การประสานความร่วมมือ การจัดอบรมโดยมีการฝึกปฏิบัติ การวางเงื่อนไขให้ปฏิบัติ การให้รางวัล การสุ่มตรวจการปฏิบัติและให้ข้อมูลย้อนกลับ การสร้างความเข้าใจอย่างถ่องแท้ถึงประโยชน์ของการใช้ การตระหนักรู้ของบุคลากรทีมผ่าตัด และการให้ผู้ป่วยเข้ามามีส่วนร่วม น่าจะทำให้การใช้และการปฏิบัติตามแบบตรวจสอบรายการผ่าตัดปลอดภัยขององค์การอนามัยโลกในประเทศไทยเพิ่มขึ้น