การศึกษาทิศทางการผลิตกำลังคนสายสาธารณสุขภายใต้การผลิตของหน่วยงานสถาบันพระบรมราชชนก

Abstract

จากการเปลี่ยนแปลงระบบบริการสุขภาพ การผลิตกำลังคนที่มีคุณลักษณะขีดความสามารถในการทำหน้าที่จึงควรมีความสอดคล้องกับสถานการณ์หรือระบบสุขภาพที่เปลี่ยนแปลงไป สถาบันพระบรมราชชนก เป็นหน่วยงานที่รับผิดชอบด้านการผลิตและพัฒนากำลังคนด้านสุขภาพ ที่ตอบสนองความต้องการของกระทรวงสาธารณสุข จึงได้ทำการศึกษาความต้องการกำลังคนด้านสุขภาพ ภายใต้การผลิตของหน่วยงานสถาบันพระบรมราชชนก เพื่อเป็นข้อมูลในการกำหนดทิศทางผลิตกำลังคนด้านสุขภาพสาขาสาธารณสุขชุมชน สาขาทันตสาธารณสุข และสาขาเทคนิคเภสัชกรรม เพื่อรองรับความต้องการของระบบสุขภาพในอนาคต งานวิจัยเชิงคุณภาพนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความต้องการกำลังคนด้านสุขภาพและศึกษาคุณลักษณะที่พึงประสงค์ของกำลังคนด้านสุขภาพ รวมทั้งศึกษาการกระจายกำลังคนด้านสุขภาพ สาขาสาธารณสุขชุมชน สาขาทันตสาธารณสุข และสาขาเทคนิคเภสัชกรรมที่สำเร็จการศึกษาในหลักสูตรซึ่งอยู่ในความรับผิดชอบการผลิตของวิทยาลัยการสาธารณสุขสิรินธร สถาบันพระบรมราชชนก เก็บรวบรวมข้อมูลโดยการสัมภาษณ์เชิงลึกและการสนทนากลุ่ม ระหว่างเดือนมิถุนายน 2558 ถึงเดือนตุลาคม 2558 การเลือกกลุ่มตัวอย่างแบบเจาะจงโดยการพิจารณาจากข้อมูลการกระจายกำลังคนทั้ง 3 สาขา กลุ่มตัวอย่าง คือ ผู้บริหารของกระทรวงสาธารณสุข ผู้บริหารของสถาบันพระบรมราชชนก ผู้บริหารและอาจารย์ของวิทยาลัยการสาธารณสุขสิรินธร ผู้บริหารทางด้านสาธารณสุขในระดับจังหวัด อำเภอและตำบล บัณฑิตและผู้ใช้บัณฑิตที่มาจากสภาวิชาชีพ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น หัวหน้างาน ผู้ร่วมงานและประชาชนผู้มารับบริการสุขภาพ เครื่องมือในการวิจัยเป็นแบบสัมภาษณ์ กึ่งโครงสร้างและแบบสนทนากลุ่ม วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้การวิเคราะห์จากการจดบันทึก การวิเคราะห์จากการถอดคำบันทึกเสียง การวิเคราะห์จากความจำ จัดพิมพ์ข้อมูลและวิเคราะห์เนื้อหา จัดหมวดหมู่ของข้อมูลแล้วแปลความหมายข้อมูล ผลการศึกษาพบว่า ผู้บริหารส่วนใหญ่มีความเห็นที่สอดคล้องกันว่า กำลังคนด้านสุขภาพทั้ง 3 สาขา ยังคงมีความขาดแคลน เมื่อพิจารณาทั้งกรอบการจัดสรรบุคลากรทางการแพทย์ด้วยภูมิศาสตร์สารสนเทศ (GIS) และตามอัตราชั่วโมงเทียบเท่าพนักงานประจำ (FTE) ในด้านการกระจายกำลังคนพบว่ามีความไม่เท่าเทียมกันทั้ง 3 หลักสูตร ความหนาแน่นของกำลังคนทั้ง 3 สาขา ในภาคกลางจะหนาแน่นกว่าในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ในขณะที่อัตราการคงอยู่ ในตำแหน่งจะลดลงเนื่องด้วยขาดแรงจูงใจในการทำงาน และในการผลิตกำลังคนด้านสุขภาพทั้ง 3 สาขานั้น ควรให้วิทยาลัยการสาธารณสุขสิรินธร สังกัดสถาบันพระบรมราชชนก เป็นแหล่งผลิตบุคลากรเพื่อป้อนให้กับกระทรวงสาธารณสุขเพราะมีหลักสูตรเฉพาะที่ตรงกับความต้องการของชุมชน รวมทั้ง การมีจุดเด่นที่คณาจารย์มีความรู้ความสามารถตรงกับหลักสูตรที่เปิดสอน ประกอบกับการมีเครื่องมือและแหล่งฝึกที่พอเพียงซึ่งเอื้อให้นักศึกษาของวิทยาลัยการสาธารสุขสิรินธร ได้เรียนรู้ผ่านการปฏิบัติงานจริงในสถานบริการสุขภาพ อีกทั้งยังเป็นหน่วยงานการศึกษาเดียวที่มีการผลิตหลักสูตรเทคนิคเภสัชกรรม ซึ่งเป็นหลักสูตรเฉพาะที่มีการผลิตในประเทศไทย สำหรับคุณลักษณะที่พึงประสงค์ของผู้สำเร็จการศึกษา จากผลการวิจัยชี้ให้เห็นว่าทิศทางการผลิตกำลังคนด้านสุขภาพ ยังคงมีความต้องการกำลังคนด้านสุขภาพ ในการพัฒนาระบบสุขภาพ ดังนั้นผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องจึงต้องร่วมกันพิจารณาปัจจัยต่างๆ ที่เข้ามากระทบต่อการผลิตกำลังคนด้านสุขภาพของ 3 สาขา จึงควรมีกลไกในการผลักดันให้มีการพัฒนางานวิจัยเกี่ยวกับกำลังคนทั้ง 3 สาขาอย่างต่อเนื่อง และมีการจัดเก็บข้อมูลอย่างเป็นระบบ เพื่อให้มีการเชื่อมโยงการกำหนดนโยบายสู่การปฏิบัติอย่างแท้จริง นอกจากทักษะเฉพาะทางวิชาชีพแล้ว ควรมีทักษะการทำงานสำหรับศตวรรษที่ 21 ในด้านทักษะการเรียนรู้ ทักษะทางวิชาการและทักษะการดำเนินชีวิต โดยเฉพาะภาวะผู้นำ การจัดการความรู้ การวิจัย การจัดทำแผนยุทธศาสตร์ ความชำนาญด้านเทคโนโลยีและภาษาที่จำเป็น