การเกิดซ้ำของโรคที่สามารถป้องกันด้วยวัคซีนในประเทศไทย: กรณีศึกษาของโรคคอตีบ โรคหัด โรคหัดเยอรมัน และโรคไวรัสตับอักเสบชนิดเอ

Abstract

การฉีดวัคซีนเพื่อป้องกันโรคในประเทศไทย เริ่มในปี พ.ศ.2520 ผ่านโครงการสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรค (Expanded Program on Immunization, EPI) เพื่อลดอุบัติการณ์และอัตราการเสียชีวิตจากโรคทั่วไปที่ สามารถป้องกันได้ ในช่วงแรกความครอบคลุมต่ำมาก ประมาณร้อยละ 10-20 สาหรับวัคซีนของหลายโรค ต่อมาความครอบคลุมของวัคซีนได้เพิ่มขึ้น โดยในปี พ.ศ.2543 ความครอบคลุมมากกว่าร้อยละ 90 ส่งผลให้ อัตราการเกิดโรคที่ป้องกันได้ด้วยวัคซีน (เช่น โรคคอตีบ โรคหัด และโรคหัดเยอรมัน) ในประเทศไทยอยู่ใน ระดับต่ำ แม้ว่าความครอบคลุมของการให้วัคซีนภายใต้โครงการสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรคอยู่ในระดับสูง อัตรา การเกิดโรคดังกล่าวอยู่ในระดับต่ำ แต่ยังมีการเกิดโรคที่สามารถป้องกันได้ด้วยวัคซีนในบางพื้นที่ ในช่วงเวลา ต่างๆ ตัวอย่างเช่น มีการระบาดของโรคคอตีบในแปดจังหวัดในปี พ.ศ.2555 และมีการระบาดของโรคหัด เกิดขึ้นในเด็กทุก 3-4 ปี สาเหตุที่เป็นของการเกิดซ้ำของโรคที่สามารถป้องกันได้ด้วยวัคซีนในประเทศไทย มี หลายประการ ประการแรกคือการเคลื่อนย้ายประชากรโดยเฉพาะการอพยพของแรงงานที่เข้ามาทางานใน ประเทศไทย ประการต่อมาคือ ความคุ้มครองที่เกิดขึ้นจากการฉีดวัคซีนต่ำ (ต่ำกว่าเกณฑ์ที่จะก่อให้เกิด ภูมิคุ้มกันหมู่) ในกลุ่มเฉพาะ เช่น ในเด็กอายุต่ำกว่าห้าปีในบางพื้นที่ สาเหตุที่เป็นไปได้อีกประการคือ การ ลดลงของภูมิคุ้มกันในผู้ใหญ่ การประเมินสาเหตุที่เป็นไปได้ดังกล่าวข้างต้น จะช่วยให้เข้าใจถึงสถานการณ์ที่ เกิดขึ้นจริง อันนำไปสู่การวางมาตรการที่มีประสิทธิภาพเพื่อป้องกันการเกิดซ้ำของโรคที่สามารถป้องกันได้ด้วย วัคซีนในประเทศไทย ในช่วงที่มีการระบาดของโรคคอตีบ ปี พ.ศ.2555 บริเวณพรมแดนระหว่างประเทศไทยและสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ก็มีการระบาดของโรคไวรัสตับอักเสบเอ โดยมีอัตราป่วย 355 ต่อ 100,000 ผลการสอบสวนการระบาดครั้งนี้ระบุว่า น้ำและน้ำแข็งที่ปนเปื้อนเป็นสาเหตุของการติดเชื้อ จะเห็นได้ว่าในช่วงทศวรรษที่ผ่านมาประเทศไทยประสบกับการระบาดของโรคไวรัสตับอักเสบชนิดเอ หลายครั้งในหลายพื้นที่ ส่งผลให้มีผู้ติดเชื้อหลายพันคน และเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลหลายร้อยราย โดยที่ในปัจจุบันวัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบชนิดเอไม่รวมอยู่ในโครงการสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรค ในปัจจุบันมีผู้คนกว่า 3.5 ล้านคนที่ไม่มีสัญชาติไทยอาศัยอยู่ในประเทศไทย เหล่านี้รวมผู้อยู่อาศัยระยะยาวและเด็กที่อพยพย้ายถิ่นเกิดในประเทศไทย โดยประมาณ 3.1 ล้านคนเป็นแรงงานที่ทำงานในประเทศไทย คิดเป็นร้อยละ 8 ของแรงงานทั้งหมดของไทย เนื่องจากความมั่นคงทางเศรษฐกิจและสังคม ประเทศไทยจึงเป็นจุดหมายปลายทางหลักสำหรับแรงงานผู้อพยพในภูมิภาคนี้ แรงงานข้ามชาติดังกล่าวมีความเสี่ยงต่อภาวะเสี่ยงด้านสุขภาพเนื่องจากการเข้าถึงบริการสุขภาพขั้นพื้นฐานและสภาพความเป็นอยู่ที่ไม่ดี อย่างไรก็ตามมีข้อมูลเกี่ยวกับระดับภูมิคุ้มกันของแรงงานข้ามชาติกลุ่มนี้รวมไปถึงรูปแบบการติดต่อและการเคลื่อนไหวของกลุ่มประชากรแรงงานอพยพดังกล่าวที่ทำงานในประเทศไทยมีเพียงเล็กน้อยหรือไม่มีเลย การเกิดซ้ำของโรคที่สามารถป้องกันได้ด้วยวัคซีนในบางพื้นที่ของประเทศไทย ก่อให้เกิดคำถามต่อไปนี้ อะไรคือเหตุผลสำหรับการเกิดซ้ำของโรคเหล่านี้ การระบาดของโรคเหล่านี้จะขยายไปสู่พื้นที่อื่นๆ ของประเทศไทยหรือไม่ จะมีวิธีการควบคุมได้อย่างไร ผู้ที่อาศัยอยู่ในประเทศไทยประชากรไทยเองมีระดับภูมิคุ้มกันอย่างเพียงพอต่อการป้องกันการกลับมาเกิดซ้ำของโรคต่างๆ เช่น โรคคอตีบ โรคหัด และโรคหัดเยอรมัน และโรคไวรัสตับอักเสบชนิดเอหรือไม่ การศึกษาเพื่อให้ได้ข้อมูลเชิงลึกเกี่ยวกับการเกิดซ้ำของโรคที่สามารถป้องกันได้ด้วยวัคซีนในประเทศไทย โครงการวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาระบาดวิทยาและพลวัตรของการเกิดซ้ำของโรคที่สามารถป้องกันได้ด้วยวัคซีนในประเทศไทย 2) หาความชุกของโรคที่สามารถป้องกันได้ด้วยวัคซีนในประชากรแรงงานอพยพในประเทศไทย 3) ศึกษารูปแบบการติดต่อและการเคลื่อนไหวของกลุ่มประชากรแรงงานอพยพที่ทำงานในประเทศไทย 4) ใช้แบบจำลองคณิตศาสตร์เพื่อแสดงให้เห็นถึงสถานการณ์ที่เป็นไปได้ในการแพร่ระบาดของโรคที่สามารถป้องกันวัคซีนในกลุ่มผู้อพยพและคนไทย โดยคำนึงถึงผลกระทบของรูปแบบการเคลื่อนย้ายประชากรและเพื่อเสนอแนวทางการควบคุมที่เหมาะสม 5) ใช้แบบจำลองคณิตศาสตร์เพื่อประเมินมิติการกระจายตัวของโรคที่สามารถป้องกันได้ด้วยวัคซีนในกลุ่มแรงงานข้ามชาติและประชากรไทย และ 6) ศึกษาต้นทุนประสิทธิผลของการดำเนินการรณรงค์ฉีดวัคซีนสำหรับประชากรผู้อพยพในประเทศไทย ผลลัพธ์สุดท้ายของโครงการทั้งหมดจะเป็นหลักฐานที่ภาคสาธารณสุขสามารถใช้ในการบรรเทาการป้องกันและควบคุมโรคได้