การประเมินผลและถอดบทเรียนการดำเนินงานของคลินิกโรคไตเรื้อรังภายใต้นโยบายกระทรวงสาธารณสุข

Abstract

จากนโยบายของกระทรวงสาธารณสุขให้โรงพยาบาลในสังกัดมีการจัดตั้งคลินิกโรคไตเรื้อรัง (CKD clinic) ขึ้น ในการศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินผลการดำเนินงานตามนโยบาย CKD clinic ของกระทรวงสาธารณสุข โดยใช้รูปแบบการศึกษาแบบ Mixed method และ CIPP model เป็นแนวทางในการดำเนินงาน ผลจากการศึกษาจากโรงพยาบาล 140 แห่ง ใน 12 เขตสุขภาพ พบว่า แนวทางการจัดตั้ง CKD clinic มีการปฏิบัติตามนโยบายของกระทรวง ร้อยละ 70.71 มีการจัดตั้งขึ้นเองตามนโยบายของผู้บริหารโรงพยาบาล ร้อยละ 22.14 และไม่มีการจัดตั้ง CKD clinic ร้อยละ 7.14 ซึ่งมีข้อจำกัดในเรื่องของสถานที่ บุคลากร และงบประมาณ สำหรับโรงพยาบาลที่มีการจัดตั้ง CKD clinic ได้มีการแยกบริการ CKD clinic ออกมาโดยเฉพาะพบร้อยละ 82.31 โดยมีการกำหนดให้วันใดวันหนึ่งในสัปดาห์เป็นคลินิกโรคไต และใช้สถานที่ร่วมกันกับคลินิกอื่นๆ เช่น NCD clinic แต่โรงพยาบาลที่ไม่มีการแยกเฉพาะ CKD clinic ร้อยละ 17.69 มีการดำเนินงานในรูปแบบอื่นๆ เช่น CKD corner ใน DM หรือ HT clinic การสื่อสาร ทิศทาง นโยบายเป้าหมาย และแผนของ CKD clinic ไปยังผู้มีส่วนร่วมทุกระดับ พบว่า ส่วนใหญ่มีการประชุมชี้แจงและรับฟังความคิดเห็น (2 way communication) ทิศทาง นโยบาย เป้าหมายและแผนปฏิบัติการ ให้ผู้ปฏิบัติงานในโรงพยาบาลและเครือข่ายนอกโรงพยาบาลทราบ ร้อยละ 44.62 รองลงมาเป็น มีการประกาศ (one way communication) ให้ผู้ปฏิบัติในโรงพยาบาล และเครือข่ายนอกโรงพยาบาลได้รับรู้ทั่วถึงกัน (ภายใน และภายนอกหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง) ร้อยละ 27.69 แต่พบว่าไม่มีการสื่อสาร ทิศทาง นโยบาย เป้าหมาย แผนปฏิบัติการ ร้อยละ 3.08 และมีการประเมินผลแนวทางการสื่อสารและช่องทางการสื่อสารอย่างมีส่วนร่วม และนำไปใช้ในการปรับปรุงการสื่อสารให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น ร้อยละ 14.62 การสนับสนุนงบประมาณการจัดตั้ง CKD clinic ไม่เพียงพอ ร้อยละ 63.21 ซึ่งแหล่งของงบประมาณส่วนใหญ่มาจากเงินบำรุงของโรงพยาบาลเอง และสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติให้การสนับสนุนบางส่วน การดำเนินงานแบบทีมสหสาขาวิชาชีพ พบว่า มีเพียงร้อยละ 58.46 ของโรงพยาบาลที่มีการดำเนินงานครบทีมสหสาขาวิชาชีพ ซึ่งประกอบด้วย แพทย์ พยาบาล นักกายภาพบำบัด เภสัชกร และนักโภชนาการหรือนักกำหนดอาหาร ซึ่งพบว่าในส่วนของนักโภชนากร ร้อยละ 20.77 ของโรงพยาบาลไม่มี เนื่องจากโรงพยาบาลไม่มีอัตราตำแหน่งรองรับ ดังนั้นผู้ที่ทำหน้าที่ในการให้คำแนะนำเกี่ยวกับโภชนาการในทีมสหวิชาชีพจึงเป็นพยาบาลวิชาชีพ แต่สำหรับโรงพยาบาลที่มีนักโภชนาการอยู่ในทีมด้วยเนื่องจากเป็นการบริหารจัดการของโรงพยาบาลในการใช้เงินบำรุงจัดจ้างเองในตำแหน่งลูกจ้างชั่วคราว นอกจากนี้ ร้อยละ 95.38 ของโรงพยาบาลมีระบบฐานข้อมูลการบริหารจัดการระบบฐานข้อมูลผู้ป่วย CKD แต่มีเพียงร้อยละ 42.31 ที่มีฐานข้อมูลตัวชี้วัดผลการดูแลรักษาผู้ป่วย CKD ในแง่ของ 1) ผล serum Cr และ eGFR 2) ความดันโลหิต 3) ระดับน้ำตาลในเลือด 4) การได้รับยา ACE-I หรือ ARB และ 5) การได้รับการตรวจ urine protein แต่ส่วนใหญ่ยังไม่มีการนำข้อมูลผู้ป่วยเหล่านั้นมาวิเคราะห์เพื่อใช้ในการติดตามผลการดูแลรักษาผู้ป่วย เนื่องจากผู้ปฏิบัติงานมีภาระงานมาก ดังนั้นการใช้ข้อมูลจึงมุ่งตอบตัวชี้วัดผลการดูแลตามที่กระทรวงสาธารณสุขกำหนดมาเป็นหลัก