อัตราการพัฒนาไปเป็นโรคเบาหวานและการศึกษาความสัมพันธ์เกี่ยวกับปัจจัยการนอนหลับและระดับกรดยูริกในเลือดกับระดับ HbA1c ในเลือดในผู้ที่มีภาวะ prediabetes ปีที่ 2

Abstract

โรคเบาหวานเป็นโรคที่พบบ่อยในประชากรไทยและมีแนวโน้มที่จะพบสูงขึ้นเรื่อยๆ ผู้ป่วยโรคเบาหวานมีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด, โรคไตวายเรื้อรังระยะสุดท้าย, โรคเส้นเลือดในสมองตีบและโรคมะเร็ง ดังนั้นการป้องกันไม่ให้เกิดโรคเบาหวานจึงมีความสำคัญต่อการลดอัตราการตายและภาวะแทรกซ้อนจากโรคเบาหวานในประชากรไทย ในปัจจุบันพบว่าสาเหตุสำคัญที่ทำให้เกิดโรคเบาหวาน คือ การที่ร่างกายเกิดภาวะดื้อต่ออินซูลิน (insulin resistance) และภาวะการทำงานของตับอ่อนที่แย่ลง (pancreatic β-cell dysfuction) ทั้ง 2 ภาวะนี้ทำให้ร่างกายเกิดการควบคุมระดับน้ำตาลที่ผิดปกติหรือเรียกว่าภาวะ prediabetes ภาวะ prediabetes เป็นปัจจัยเสี่ยงที่สำคัญของการเกิดโรคเบาหวานในอนาคต โดย 60% ของผู้ป่วยเบาหวานจะมีภาวะ impaired fasting glucose (IFG) หรือ impaired glucose tolerance (IGT) นำมาก่อนประมาณ 5 ปี แต่ในปัจจุบันความรู้เกี่ยวกับภาวะ prediabetes ยังมีความไม่แน่นอนในหลายๆ ด้าน ทั้งด้านความรู้เกี่ยวกับการพัฒนาไปเป็นโรคเบาหวาน (progression rate) ในแต่ละปีของคนที่มีภาวะ prediabetes นอกจากนี้ในปัจจุบันยังพบปัจจัยเสี่ยงใหม่ๆ ที่มีความสำคัญต่อการเกิดโรคเบาหวานเพิ่มขึ้น เช่น ภาวะกรดยูริกสูงในเลือด (hyperuricemia) และการนอนหลับพักผ่อนที่ไม่เพียงพอ (short sleep duration, poor sleep quality) แต่ยังไม่มีการศึกษาเกี่ยวกับความสัมพันธ์ของปัจจัยเหล่านี้ต่อการเกิดโรคเบาหวานในประชากรไทย ดังนั้นการศึกษานี้จึงมีจุดประสงค์เพื่อศึกษาหาอัตราการพัฒนาไปเป็นโรคเบาหวานในแต่ละปี (progression rate to diabetes mellitus) ของผู้ที่มีภาวะ prediabetes และศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยเกี่ยวกับการนอนหลับ (short sleep duration และ poor sleep quality) และระดับกรดยูริกในเลือด (serum uric acid level) กับระดับ HbA1C ของผู้ที่มีภาวะ prediabetes ระเบียบวิธีการศึกษา: การศึกษานี้เป็นการศึกษาแบบ retrospective cohort study โดยทำการเก็บข้อมูลในผู้ป่วยที่มีภาวะ prediabetes ที่มารับการรักษาที่แผนกผู้ป่วยนอก ภาควิชาเวชศาสตร์ครอบครัว โรงพยาบาลรามาธิบดี โดยจะทำการเก็บข้อมูลตั้งแต่เดือนกันยายน พ.ศ. 2558 ถึงเดือน มีนาคม พ.ศ. 2561 โดยตัวแปรต้น (dependent variables) ที่สนใจศึกษาแบ่งออกเป็น 7 ส่วนคือ 1) ข้อมูลพื้นฐานของผู้ป่วย เช่น อายุ, เพศ, ระดับการศึกษา, ประวัติการเป็นโรคเบาหวานในญาติสายตรง 2) โรคประจำตัว เช่น ความดันโลหิตสูง, ไขมันในเส้นเลือดสูง 3) พฤติกรรมทางด้านสุขภาพ เช่น การดื่มเหล้า, สูบบุหรี่ 4) ข้อมูลเกี่ยวกับการนอนหลับ โดยระยะเวลาการนอนหลับและคุณภาพของการนอนหลับ (sleep duration and quality) จะวัดโดยใช้แบบสอบถาม Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI), ความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะ obstructive sleep apnea จะวัดโดยใช้แบบสอบถาม Berlin 5) ข้อมูลเกี่ยวกับภาวะซึมเศร้าที่ส่งผลต่อการนอนหลับจะถูกวัดโดยใช้แบบสอบถาม Center for Epidemiological Studies-Depression (CES-D) 6) การตรวจร่างกาย เช่น น้ำหนัก, ส่วนสูง, ความดันโลหิต, เส้นรอบเอวและรอบสะโพก 7) ผลการตรวจทางห้องปฏิบัติการ เช่น fasting plasma glucose (FPG), HbA1C และ serum uric acid level ตัวแปรตาม (outcome of interest) คือ การเกิดโรคเบาหวาน โดยใช้เกณฑ์การวินิจฉัยโรคเบาหวานตามเกณฑ์ของ American Diabetes Association ปี 2014 การหาอัตราการพัฒนาไปเป็นเบาหวานที่ 24-, 48-, 72-, 96-, 120- เดือน หลังจากได้รับการวินิจฉัยภาวะ prediabetes คำนวณโดยใช้วิธีการของ Kaplan-Meier method การหาปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคเบาหวานจะใช้วิธีการของ multivariate Cox regression model การหาความสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยเกี่ยวกับการนอนหลับกับระดับ HbA1C ใช้วิธีการของ multivariate linear regression model การหาความสัมพันธ์ระหว่างระดับกรดยูริกกับ HbA1c ใช้วิธีการ mediation analysis ผลการศึกษาพบว่า อัตราการพัฒนาไปเป็นโรคเบาหวานที่ 24-, 48-, 72-, 96-, 120- เดือนหลังจากได้รับการวินิจฉัยว่าเป็น prediabetes อยู่ที่ 4.12% (95% CI: 3.44, 4.94), 9.11% (95% CI: 8.03, 10.33), 14.71% (95% CI: 13.22, 16.35), 21.98% (20.02, 24.10) และ 27.99% (95% CI: 25.57, 30.58) ตามลำดับ เมื่อเปรียบเทียบอัตราการพัฒนาไปเป็นโรคเบาหวานในผู้ที่มี fasting plasma glucose ระหว่าง 100-109 mg/dL กับผู้ที่มี fasting plasma glucose ระหว่าง 110-125 mg/dL พบว่าอัตราการพัฒนาไปเป็นโรคเบาหวานมีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญ (chi-square from Log-rank test = 43.82, P-value < 0.001) จากการวิเคราะห์แบบ multivariate Cox regression model พบว่าการสูบบุหรี่, ภาวะอ้วน, และ FPG ระหว่าง 110-125 mg/dL เพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดโรคเบาหวานอย่างมีนัยสำคัญในผู้ที่มีภาวะ prediabetes โดยมี hazard ratios เท่ากับ 1.65 (95% CI: 1.08, 2.52), 1.79 (95% CI: 1.38, 2.33) และ 1.86 (95% CI: 1.56, 2.23) ตามลำดับ ผลการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยเกี่ยวกับการนอนหลับและระดับ HbA1C พบว่าในผู้ที่มีภาวะ prediabetes การเข้านอนช้ามีความสัมพันธ์กับระดับ HbA1c อย่างมีนัยสำคัญโดยมี β-coefficient =0.014 (95% CI: 0.0002, 0.029, P-value =0.047) นอกจากนี้คุณภาพการนอนที่ดีมีความสัมพันธ์กับระดับ HbA1c ที่ลดลง โดยค่า β-coefficient ของ modified PSQI score = -0.011 (95% CI: -0.019, -0.003, P-value =0.010) ส่วนระยะเวลาการนอนหลับไม่มีความสัมพันธ์กับระดับ HbA1C ในผู้ที่มีภาวะ prediabetes ผลการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่าง serum uric acid และระดับ HbA1C พบว่า serum uric acid มีผลโดยตรง (direct effect) ต่อ HbA1c โดยการเพิ่มขึ้นของ serum uric acid 1 mg/dL ทำให้ HbA1c เพิ่มขึ้น 0.02% (95% CI: 0.008, 0.033) นอกจากนี้ serum uric acid ยังมีผลโดยอ้อม (indirect effect) ผ่านทางเส้นรอบเอวโดยพบว่า ทุกๆ 1 mg/dL ที่เพิ่มขึ้นของ serum uric acid มีความสัมพันธ์กับการเพิ่มขึ้นของเส้นรอบเอวและส่งผลให้ระดับ HbA1c สูงขึ้นประมาณ 0.006% (95% CI: 0.004, 0.010) อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ