การสังเคราะห์ข้อเสนอเพื่อพัฒนารูปแบบการบริการปฐมภูมิในกรุงเทพมหานคร

Abstract

การศึกษาครั้งนี้เป็นการสังเคราะห์ข้อเสนอเพื่อพัฒนารูปแบบการบริการปฐมภูมิในกรุงเทพมหานคร ใน 4 ศูนย์บริการสุขภาพนำร่อง คือ ศูนย์บริการสาธารณสุข 29 ศูนย์บริการสาธารณสุข 30 ศูนย์บริการสาธารณสุข 60 และศูนย์บริการสาธารณสุข 66 การเก็บรวบรวมข้อมูลเป็นวิธีการวิจัยแบบผสมผสาน ด้วยการสัมภาษณ์บุคคลากรซึ่งเป็นข้อมูลเชิงคุณภาพและการใช้แบบสำรวจคนไข้ที่เข้ารับบริการที่ศูนย์บริการสาธารณสุขจำนวน 400 คน (100 คนต่อศูนย์บริการสาธารณสุข) และสำรวจประชาชนที่อาศัยอยู่รอบศูนย์บริการสาธารณสุขจำนวน 120 คน (30 คน ต่อศูนย์บริการสาธารณสุข) ที่มาและไม่มาใช้บริการ รวมถึงการสำรวจประชาชนที่ทำงานอยู่รอบศูนย์บริการสาธารณสุขจำนวน 120 คน (30 คน ต่อศูนย์บริการสาธารณสุข) การสังเคราะห์ข้อเสนอครั้งนี้ดำเนินการภายใต้กรอบการจัดบริการปฐมภูมิในด้าน สมรรถนะอัตรากำลัง รูปแบบการให้บริการ ระบบสารสนเทศ ระบบการเงินการคลังและการบริการจัดการที่ดี กฎหมายและข้อปฏิบัติ รูปแบบการให้บริการปฐมภูมิในกรุงเทพมหานครของทั้ง 4 ศูนย์บริการมีแตกต่างกันทั้งหมด 3 รูปแบบ ทุกรูปแบบการให้บริการมีจุดเน้นที่การจัดบริการร่วมกับเครือข่ายในพื้นที่รับผิดชอบ ซึ่งมีประชากร 10,000-30,000 คน การสังเคราะห์ข้อเสนอมีวัตถุประสงค์ เพื่อ 1. เพื่อศึกษาสัดส่วนผู้ใช้บริการและความต้องการของผู้ใช้บริการปฐมภูมิ ในเขตพื้นที่วิจัย 2. เพื่อสังเคราะห์ข้อเสนอเบื้องต้นในการพัฒนารูปแบบบริการปฐมภูมิของศูนย์บริการสาธารณสุข คลินิกเอกชน รวมทั้งร้านยา ในพื้นที่วิจัยให้สามารถจัดบริการตามแนวทางคลินิกหมอครอบครัวได้ 3. เพื่อศึกษาประเด็นสมรรถนะผู้ให้บริการที่ควรได้รับการพัฒนาเพื่อให้สามารถจัดบริการตามแนวทาง หลักการและมาตรฐานคลินิกหมอครอบครัว 4. เพื่อศึกษาระบบฐานข้อมูลที่น่าจะเป็นในการบริหารจัดการและจัดรูปแบบบริการต่างๆ ของศูนย์บริการสาธารณสุขและเครือข่าย 5. เพื่อจัดทำระบบการบริหารจัดการการเงินที่ดีของคลินิกบริการที่มีอยู่และแนวทางการพัฒนาไปสู่บริการปฐมภูมิและแนวนโยบายหมอครอบครัวซึ่งสอดคล้องกับหลักการบริหารจัดการที่ดีของกรุงเทพมหานคร 6. เพื่อศึกษาระบบการบริหารจัดการ ระเบียบปฏิบัติที่สอดคล้องหรือเอื้อต่อการพัฒนาบริการปฐมภูมิตามนโยบายหมอครอบครัวที่ได้มาตรฐานคุณภาพและถูกต้อง โปร่งใส ตามหลักการบริหารจัดการที่ดีของกรุงเทพมหานคร ข้อค้นพบที่สำคัญคือ ประชาชนในกรุงเทพมหานครทุกกลุ่มมาใช้บริการที่ศูนย์บริการนำร่องด้วยเหตุผลว่ามีระยะทางใกล้บ้าน เดินทางสะดวกและรับรู้ว่าศูนย์บริการมีบริการด้านส่งเสริมสุขภาพ ดูแลรักษาการบาดเจ็บหรือเจ็บป่วยเล็กน้อยและมีบริการให้ภูมิคุ้มกัน แต่เมื่อเลือกใช้บริการเหล่านี้ในเครือข่ายบริการสุขภาพในพื้นที่ พบว่า ประชาชนทุกกลุ่มยังเลือกรับบริการชนิดเดียวกันที่โรงพยาบาลมากกว่าที่ศูนย์บริการหรือร้านขายยาในพื้นที่ ระบบสนับสนุนการจัดบริการที่สำคัญและจำเป็นต้องได้รับการพัฒนาคือ ระบบข้อมูลสารสนเทศและระบบพัฒนาสมรรถนะของบุคลากรแต่ละวิชาชีพ ระบบการเงินการคลังและบริหารจัดการที่ดี ที่ศูนย์บริการร้องขอให้จัดทำขึ้นคือ ระบบตอบข้อสงสัยในการปฏิบัติตามข้อบังคับและระเบียบปฏิบัติ ศูนย์บริการสาธารณสุข 4 แห่ง ซึ่งเป็นพื้นที่ทดลองของกรุงเทพมหานคร ได้จัดรูปแบบบริการแตกต่างกันได้ 3 รูปแบบ แม้จะใช้กรอบแนวคิดในการจัดบริการตามนโยบายเดียวกัน ทั้งนี้ เป็นเพราะบริบททางสังคม วัฒนธรรม อัตรากำลังและสมรรถนะของผู้ให้บริการและค่านิยมของผู้ใช้บริการ การวิจัยครั้งนี้ ได้ทำข้อเสนอแนะในการจัดรูปแบบบริการที่เป็นการพัฒนาบริการด้วยศูนย์ข้อมูลกลางและเชื่อมต่อเครือข่ายบริการสุขภาพในรูปของคลินิก โรงพยาบาลและร้านขายยา นอกจากนั้นยังพัฒนาเครือข่ายสถานประกอบการ บ้าน วัด โรงเรียน และแหล่งทรัพยากรด้านการออกกำลังกาย อาหาร เพื่อตอบสนองแนวคิดทุกระบบเพื่อสุขภาพ ในการสนับสนุนการสร้างสุขภาพและจัดการข้อมูลเพื่อเสนอต่อคณะกรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับเขตต่อไป ข้อเสนอสำคัญในเรื่องการพัฒนาสมรรถนะของบุคลากร พบว่า ในปัจจุบันการพัฒนาสมรรถนะดำเนินการโดยผู้บริหารของศูนย์ฯ และผู้บริหารของแต่ละวิชาชีพ ดังนั้น การวิจัยครั้งนี้ ทำข้อเสนอที่เน้นการพัฒนาสมรรถนะของทีมผู้ให้บริการและสมรรถนะที่เน้นกระบวนการให้บริการในระดับครอบครัวและบุคคล กระบวนการให้บริการที่เป็นสุขภาพของกลุ่มเป้าหมาย (Population Health) และกระบวนการให้บริการ สนับสนุนในชุมชนและสังคม บทสรุปและข้อเสนอที่สำคัญ การจัดบริการปฐมภูมิตามนโยบายหมอครอบครัวในกรุงเทพมหานคร จำเป็นต้องมีการพัฒนาตามกรอบ 6 องค์ประกอบขององค์การอนามัยโลก การวิจัยครั้งนี้ได้เน้นองค์ประกอบเรื่องระบบสารสนเทศ กำลังคน การบริหารจัดการเงิน เป็นสำคัญ บทสรุปของการวิจัยทำให้เกิดข้อเสนอแนะ ดังนี้ 1. ปัจจัยการเลือกใช้บริการของคนกรุงเทพมหานคร ส่วนใหญ่ขึ้นอยู่กับ ที่ตั้ง ความสะดวกในการเดินทางและคุณภาพพฤติกรรมบริการ การได้ข้อมูลและการส่งต่อ เมื่อเปรียบเทียบระหว่างศูนย์บริการ คลินิกเอกชนและร้านขายยา ซึ่งมีที่ตั้งอยู่ใกล้กับผู้รับบริการมากกว่าโรงพยาบาลรัฐและเอกชนก็ตาม แต่ผู้รับบริการในกรุงเทพมหานครยังเลือกใช้บริการจากโรงพยาบาลมากกว่า ทั้งนี้ อาจเป็นเพราะค่านิยมเดิมและการรับรู้บริการตรวจรักษา จัดให้โดยผู้เชี่ยวชาญและชนิดบริการส่งเสริมสุขภาพที่จัดให้จากศูนย์บริการ ประชาชนรับรู้บริการที่ศูนย์ในเรื่องของการรักษาเจ็บป่วยเล็กๆ น้อยๆ การให้บริการที่บ้าน การให้ภูมิคุ้มกันโรค และการตรวจร่างกาย แต่การรับรู้และตัดสินใจใช้บริการก็ยังอยู่ในระดับต่ำ เมื่อเทียบกับโรงพยาบาล ดังนั้น การจัดบริการปฐมภูมิ ของศูนย์บริการสาธารณสุขในกรุงเทพมหานคร ควรที่จะปรับในเรื่องการประชาสัมพันธ์ให้ประชาชนรับทราบบริการและจำเป็นต้องพัฒนาระบบการส่งต่อไปยังโรงพยาบาลของรัฐและเอกชนในพื้นที่ จะช่วยให้ ศบส จัดบริการปฐมภูมิ ทำหน้าที่เป็น gate keeper ได้ดี มีประสิทธิผลและประสิทธิภาพมากขึ้นในการลดการแออัดของผู้มาใช้บริการ 2. การพัฒนาการแพทย์และทีมหมอครอบครัว ให้จัดบริการได้ตามหลักการเป็นสิ่งจำเป็นทั้งในเรื่องการให้บริการทุกช่วงวัย การทำงานบริการให้ชุมชน เพื่อการส่งเสริมสุขภาพ และยังต้องเพิ่มสมรรถนะในการเก็บบันทึกและใช้ข้อมูลในการจัดบริการ การติดตามประเมินผลบริการอีกด้วย 3. การบริหารจัดการการเงินของศูนย์บริการปฐมภูมิในกรุงเทพมหานคร มีความเป็นไปได้และคล่องตัว ถ้ามีการจัดตั้งศูนย์ให้คาปรึกษาด้านการจัดการการเงินตามระเบียบของกรุงเทพมหานคร 4. รูปแบบการจัดบริการปฐมภูมิในกรุงเทพมหานคร ควรปรับเพิ่มแนวคิดการทำงานแบบทุกระบบเพื่อสุขภาพ ร่วมกับระบบสาธารณสุขมูลฐานเดิม ทั้งนี้เพื่อให้เกิดการขับเคลื่อนด้วยทรัพยากรของทุกภาคส่วนที่แท้จริง ช่วยส่งเสริมการเข้าถึงบริการส่งเสริมสุขภาพและส่งต่อเมื่อมีการเจ็บป่วยหรือบริการที่จำเป็นได้อย่างมีประสิทธิภาพ เนื่องจากความซับซ้อนของประชากรที่ขึ้นทะเบียนและประชากรแฝงที่เคลื่อนย้ายมาใช้ชีวิตตามความจำเป็น ในการประกอบอาชีพและโอกาสจากการพัฒนาสังคมมหานครที่มีมากกว่าพื้นที่อื่น 5. การพัฒนาสมรรถนะของทีมผู้ให้บริการ มีความจำเป็นเท่าๆ กับการพัฒนาสมรรถนะของแต่ละวิชาชีพ โดยเฉพาะในเรื่องกระบวนการจัดบริการและการใช้ข้อมูลในการจัดบริการ 6. การพัฒนาเทคโนโลยีในการจัดบริการเป็นเรื่องสำคัญและจำเป็น เพื่อช่วยให้เกิดการจัดบริการร่วมกันของทีมวิชาชีพและทีมประชาชน โดยเฉพาะในเขตมหานครที่เต็มไปด้วยการสื่อสารดิจิทัล