การประเมินผลการดำเนินงานเขตสุขภาพเพื่อประชาชน เขตสุขภาพที่ 10

Abstract

การวิจัยการประเมินผลการดำเนินงานเขตสุขภาพเพื่อประชาชน (กขป.) เขตสุขภาพที่ 10 เป็นการวิจัยเพื่อประเมินผล (Evaluation research) โดยใช้หลักการของ CIPP model ในการเก็บรวบรวมข้อมูลจากคณะกรรมการเขตสุขภาพเพื่อประชาชนเขต 10 ผู้เกี่ยวข้องที่มีส่วนได้ส่วนเสียทั้ง 5 จังหวัด เก็บรวบรวมข้อมูลโดยการวิเคราะห์ข้อมูลจากเอกสาร การสัมภาษณ์เชิงลึก การสนทนากลุ่ม การตอบแบบสอบถาม การสังเกตการณ์ปฏิบัติงาน ซึ่งข้อมูลที่ได้ดำเนินการวิเคราะห์ข้อมูลเชิงเนื้อ สถิติเชิงพรรณนาและสังเคราะห์เชิงแก่นสาระ การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ 4 ประการ คือ การประเมินผลการอภิบาลในพื้นที่ การประเมินผลการดำเนินงานเขตสุขภาพเพื่อประชาชน เขตสุขภาพที่ 10 โดยมุ่งเน้นประเด็นคานงัด 4 ประเด็น ได้แก่ การจัดการขยะและสิ่งปฏิกูล การลดอุบัติเหตุจากการจราจรทางถนน เกษตรอินทรีย์และระบบอาหารปลอดภัย และการพัฒนาเด็กปฐมวัย ประเมินคุณค่าของการดำเนินงานของคณะกรรมการเขตสุขภาพใน 5 ประเด็น คือ ร่วมประสาน ร่วมแลกเปลี่ยน ร่วมชี้ทิศทาง ร่วมบูรณาการ ร่วมระดับสรรพกำลังและทรัพยากรขับเคลื่อนและการสังเคราะห์ข้อเสนอเชิงนโยบายในการดำเนินการเขตสุขภาพต่อพื้นที่เขต 10 และส่วนกลางผล การศึกษาพบว่า การดำเนินงานของ กขป. คณะกรรมการทุกคนเข้าใจบริบท บทบาทหน้าที่ และเป้าหมายในการดำเนินงานของ กขป. แต่ใช้ระยะเวลาในการปรับจูนความเข้าใจเป็นเวลา 1-2 ปี จึงสามารถเข้าใจบทบาทหน้าที่ของตนเอง คณะกรรมการ กขป. ได้มาโดยวิธีการสรรหาและการเลือกตาม 3 องค์กร คือหน่วยราชการ เอกชนและประชาสังคม ซึ่งมีจำนวนทั้งสิ้น 44 คน ซึ่งจัดเป็นคณะกรรมการที่มีจำนวนมาก แต่จำนวนผู้ที่สามารถดำเนินงานตามภารกิจของ กขป. โดยการเข้าร่วมประชุมสม่ำเสมอและปฏิบัติงานได้ตามบทบาทหน้าที่มีประมาณ 20 คน เท่านั้นและสัดส่วนของคณะกรรมการส่วนใหญ่จะได้มาจากจังหวัดอุบลราชธานีมากกว่าครึ่งหนึ่ง ไม่กระจายตามจังหวัดต่างๆ ที่เป็นจังหวัดในพื้นที่รับผิดชอบของเขต 10 หน่วยงานต้นสังกัดของคณะกรรมการทุกคนโดยเฉพาะในส่วนของภาครัฐให้การสนับสนุนด้วยดีเกี่ยวกับเรื่องการอนุมัติให้บุคลากรในสังกัดเข้าร่วมประชุม และร่วมเป็นคณะกรรมการดำเนินงานประเด็นคานงัดและสถานที่ในการจัดประชุม ส่วนการสนับสนุนในเรื่องงบประมาณและทรัพยากรมีน้อยมากและเนื่องจาก กขป. มีหน้าที่ในการเชื่อมประสานการทำงานของเครือข่ายต่างๆ งบประมาณจึงไม่ได้มีเพื่อทำโครงการหรือดำเนินกิจกรรมที่เกี่ยวกับการทำงาน แต่เป็นงบประมาณเพื่อใช้ประกอบการดำเนินงานเชื่อมประสาน ซึ่งได้รับปีละหนึ่งล้านบาท ยังไม่เพียงพอสำหรับการดำเนินงานในพื้นที่เมื่อต้องมีการลงพื้นที่ในการดำเนินงานในประเด็นคานงัด การประเมินผลงานของ กขป. ผ่านตามเป้าหมายที่วางไว้ แต่ยังไม่บรรลุตามผลลัพธ์ที่ต้องการ เนื่องจากไม่มีเป้าหมายและตัวชี้วัดความสำเร็จของแผนงานที่ชัดเจน ผลผลิตที่ชัดเจนที่สุดของการดำเนินงานของ กขป. เขต 10 คือ ประเด็นคานงัด 4 ประเด็น ได้แก่ ประเด็นอุบัติเหตุจราจรทางบก ประเด็นการจัดการมูลฝอยและสิ่งปฏิกูล ประเด็นการพัฒนาการเด็กปฐมวัยและประเด็นเกษตรอินทรีย์และอาหารปลอดภัย ซึ่งทุกประเด็นบรรลุตามแผนที่กำหนดคือ มีการแต่งตั้งคณะกรรมการดำเนินงานของประเด็นนี้ในแต่ละจังหวัด มีการกำหนดทิศทาง และการทำงานร่วมกับหน่วยงานอื่นๆ ในพื้นที่ มีการถอดบทเรียนในแต่ละประเด็น เพื่อนำไปสู่การขยายผลต่อยอดในพื้นที่อื่นๆ และมีการกำหนดพื้นที่เป้าหมายในการดำเนินงานเพื่อขยายผลในแต่ละประเด็นต่อไป การประเมินคุณค่าการดำเนินงานของคณะกรรมการ กขป. พบว่า มีภารกิจในการร่วมประสานและร่วมบูรณาการมากที่สุดมีค่าเฉลี่ยเท่ากับ 3.6 คะแนน ส่วนภารกิจในการร่วมระดมสรรพ/ขับเคลื่อนเป็นภารกิจที่มีค่าเฉลี่ยน้อยที่สุด คือ 3.1 คะแนน การประเมินผลการดำเนินงานของคณะกรรมการเขตสุขภาพเพื่อประชาชน เขต 10 โดยใช้หลักการของ CIPP Model พบว่าแม้มีความพยายามจะใช้หลักการประสาน 5 องค์ประกอบในการทำงาน แต่ยังขาดการวางน้ำหนักและจัดระบบ (Alignment and focusing) ที่จะขับเคลื่อนการทำงานให้นำไปสู่การเปลี่ยนแปลงเชิงรูปธรรมโดยเฉพาะในแง่ของการติดตามประเมินผล ซึ่งหากต้องมีการดำเนินงานของ กขป. ต่อไป ควรมีการสร้างความเชื่อมั่นในอุดมการณ์แห่งความต่อเนื่องและยั่งยืนของความร่วมมือจากภาคีเครือข่ายสุขภาพในระดับเขตในประเด็นต่อไปนี้ คือ 1) การสร้างความมุ่งมั่นและเอาจริงเอาจังจากทุกระดับ โดยเฉพาะจากส่วนกลางที่ให้คณะกรรมการ กขป. มีลักษณะเป็นกลไกที่หลวมรู้สึกขาดความรู้สึกร่วม Common Goal และความภาคภูมิในองค์การ Organization 2) การพัฒนากลไกที่จะช่วยชี้แนะหรือนำทางและทดลองการทำงานเชิงระบบในเขตพื้นที่ 3) เพิ่มความชัดเจนในการสนับสนุนระบบบริหารจัดการทั้งในแง่กลไกการสร้างความเข้มแข็งแก่ทีมเลขานุการ การแลกเปลี่ยนเรียนรู้และการบริหารจัดการให้มีความต่อเนื่องและยั่งยืน 4) ควรมีการเรียนรู้รูปแบบและกลไกระบบการบริหารจัดการปัญหาระดับเขต reasonable management จากต่างประเทศหรือบางหน่วยงานในประเทศไทย เช่น คณะอนุกรรมการหลักประกันสุขภาพเขตพื้นที่ของสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติที่ดำเนินการมามากกว่า 15 ปีก็จะเป็นประโยชน์ต่อการบริหารของ กขป. ในอนาคต 5). ในเชิงโครงสร้าง ควรมีสถานที่ในการทำงานของคณะกรรมการเขตสุขภาพที่ชัดเจน เพื่อการติดต่อประสานงานที่เป็นรูปธรรมมากขึ้น 6) ในเชิงนโยบาย คณะกรรมการเขตสุขภาพ มีความจำเป็นต้องทำงานร่วมกับกลไกต่างๆ ที่มีอยู่แล้วในพื้นที่ เช่น คณะกรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับอำเภอ (พชอ.) คณะกรรมการผู้สูงอายุจังหวัด เป็นต้น การสร้างกลไกห่วงโซ่การขับเคลื่อนทั้งในเชิงแผนปฏิบัติการ (operation plan) และตัวชี้วัด (Indicators) รวมทั้งกลไกด้านการจัดการความรู้และการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ (Knowledge sharing) จะช่วยให้ปัญหาต่างๆ ตามภารกิจ 5 องค์ประกอบหลักของ กขป. ได้รับการพัฒนาและแก้ไขดีกว่าที่ผ่านมา การศึกษามีข้อจำกัดบางประการ กล่าวคือ ผู้ให้ข้อมูลหลัก คือ คณะกรรมการเขตสุขภาพเพื่อประชาชน ซึ่งเป็นผู้มีส่วนได้เสียหลักของเขตสุขภาพ รองลงมาคือข้อมูลจากทีมเลขานุการ ซึ่งมีความโน้มเอียงที่จะให้ข้อมูลเชิงบวกแก่ทีมวิจัย ข้อมูลจากผู้ที่มิได้เป็นกรรมการและคณะทำงานในเขตสุขภาพที่ 10 โดยเฉพาะจากหน่วยงานของรัฐที่เกี่ยวข้อง ประชาชนที่เกี่ยวข้องในกลุ่มพื้นที่เป้าหมายของการดำเนินงานในแต่ละประเด็นคานงัดยังมีค่อนข้างน้อย จึงเป็นข้อจำกัดของข้อมูลดังกล่าว