ประสิทธิผลโปรแกรมการส่งเสริมพฤติกรรมการคุมกำเนิดเพื่อป้องกันการตั้งครรภ์ซ้ำในมารดาวัยรุ่นหลังคลอด

Abstract

การตั้งครรภ์ซ้ำในมารดาวัยรุ่นหลังคลอดส่งผลกระทบต่อตัวมารดาวัยรุ่นทั้งด้านร่างกายจิตใจและอารมณ์ รวมทั้งทารกในครรภ์ ครอบครัว เศรษฐกิจและสังคม การวิจัยนี้เป็นการวิจัยกึ่งทดลอง เพื่อศึกษาถึงประสิทธิผลของโปรแกรมการส่งเสริมพฤติกรรมการคุมกำเนิดเพื่อป้องกันการตั้งครรภ์ซ้ำในมารดาวัยรุ่นหลังคลอดและติดตามจนครบ 2 ปี กลุ่มตัวอย่างเป็นมารดาวัยรุ่นที่คลอดบุตรคนแรกที่พักอยู่ที่แผนกหลังคลอดโรงพยาบาลมหาราชนครเชียงใหม่ โรงพยาบาลลำปาง โรงพยาบาลลำพูนและโรงพยาบาลพะเยา ตั้งแต่เดือนสิงหาคม พ.ศ. 2561 ถึงเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2562 เลือกกลุ่มตัวอย่างที่มีคุณสมบัติตามที่กำหนด จำนวน 170 ราย โดยแบ่งเป็นกลุ่มทดลอง 81 ราย และกลุ่มควบคุม 89 ราย กลุ่มควบคุมได้รับการพยาบาลตามปกติ ส่วนกลุ่มทดลองได้รับโปรแกรมส่งเสริมพฤติกรรมการคุมกำเนิด เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยที่พัฒนาโดยผู้วิจัยประกอบด้วย 1) โปรแกรมส่งเสริมพฤติกรรมการคุมกำเนิดในมารดาวัยรุ่นหลังคลอด 2) คู่มือการคุมกำเนิดสำหรับมารดาวัยรุ่นหลังคลอด เครื่องมือในการเก็บรวบรวมข้อมูลประกอบด้วย 1. แบบบันทึกความตั้งใจในการคุมกำเนิดของมารดาวัยรุ่นหลังคลอด 2. แบบบันทึกการตัดสินใจในการคุมกำเนิดของมารดาวัยรุ่นหลังคลอด 3. แบบบันทึกการเลือกใช้วิธีคุมกำเนิด 4. แบบบันทึกการคงใช้การคุมกำเนิดของมารดาวัยรุ่นหลังคลอด และ 5. แบบบันทึกการตั้งครรภ์ซ้ำของมารดาวัยรุ่นหลังคลอด การหาความตรงตามเนื้อหาของโปรแกรมการส่งเสริมพฤติกรรมการคุมกำเนิด โดยผู้ทรงคุณวุฒิจำนวน 5 ราย และนำไปทดลองใช้กับมารดาวัยรุ่นหลังคลอดจำนวน 3 ราย วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติเชิงพรรณาและสถิติทดสอบค่าที ที่เป็นอิสระต่อ (T-Test for Independent Sample) สถิติไคแสควร์ (Chi-Square Test) และ Fisher Exact Test ผลการวิจัยพบว่า 1) สัดส่วนของกลุ่มตัวอย่างที่ตั้งใจในการคุมกำเนิดหลังการทดลองที่ 48 ชั่วโมงทั้งสองกลุ่มไม่แตกต่างกัน ส่วนระยะเวลาที่ตั้งใจจะเริ่มคุมกำเนิดทั้งสองกลุ่มมีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ p<.01 โดยกลุ่มทดลองตั้งใจจะเริ่มคุมกำเนิดก่อนกลับบ้านหรือเมื่อมาตรวจหลังคลอดมากกว่ากลุ่มควบคุม 2) กลุ่มทดลองที่ได้รับโปรแกรมการส่งเสริมพฤติกรรมการคุมกำเนิดมีสัดส่วนของกลุ่มตัวอย่างที่ตัดสินใจคุมกำเนิด 3 เดือนมากกว่ากลุ่มควบคุมอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ p<.05 แต่อย่างไรก็ตามไม่พบว่ามีสัดส่วนแตกต่างกันที่ 6 สัปดาห์ 6 เดือนและ 12 เดือนหลังคลอด 3) กลุ่มทดลองและกลุ่มควบคุมมีสัดส่วนของการคงใช้วิธีการคุมกำเนิดไม่แตกต่างกันทั้งในระยะ 3 เดือน 6 เดือน และ 12 เดือนหลังคลอด 4) สัดส่วนของการตั้งครรภ์ซ้ำที่ 1 ปี หลังคลอดของทั้งสองกลุ่มไม่แตกต่างกัน ผลการศึกษาครั้งนี้แสดงให้เห็นว่าโปรแกรมการส่งเสริมพฤติกรรมการคุมกำเนิดเพื่อป้องกันการตั้งครรภ์ซ้ำในมารดาวัยรุ่นหลังคลอด มีความเหมาะสมกับบริบทของมารดาวัยรุ่นในภาคเหนือ พยาบาลผดุงครรภ์จึงควรนำโปรแกรมการส่งเสริมพฤติกรรมการคุมกำเนิดไปใช้ในการให้การพยาบาลแก่มารดาวัยรุ่นหลังคลอด เพื่อป้องกันการตั้งครรภ์ซ้ำ