การสังเคราะห์ข้อเสนอเชิงนโยบายเพื่อพัฒนาร้านยาคุณภาพที่เป็นหน่วยร่วมบริการกับคลินิกหมอครอบครัว

Abstract

บทนำ: การทำงานของคลินิกหมอครอบครัวมีข้อจำกัดคือเภสัชกรไม่เพียงพอ ร้านยาที่เป็นหน่วยร่วมบริการสามารถช่วยเติมเต็มระบบการทำงานด้านเภสัชกรรมให้สมบูรณ์ขึ้น วิธีการวิจัย: วิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory Action Research) ในพื้นที่จังหวัดขอนแก่น เพชรบูรณ์ พิษณุโลกและสงขลา ภายใต้โครงการรับยาใกล้บ้าน เภสัชกรใกล้ใจ ระยะเวลาศึกษา 1 ปี ประกอบด้วย 3 Phase การวิจัยใน Phase 1 เพื่อพัฒนาโมเดลการให้บริการงานปฐมภูมิของร้านยาคุณภาพที่เป็นหน่วยร่วมบริการกับคลินิกหมอครอบครัว และสร้างแนวทางการทำงานของคลินิกหมอครอบครัวกับร้านยา การวิจัยใน Phase 2 การนำลงปฏิบัติจริงในพื้นที่ และการวิจัยใน Phase 3 เป็นการประเมินผลลัพธ์ทั้งด้านการจัดการปัญหาการใช้ยา ความพึงพอใจและความคิดเห็นของเภสัชกรผู้ให้บริการของร้านยา ผู้รับบริการและบุคลากรในคลินิกหมอครอบครัว และผลลัพธ์ทางเศรษฐศาสตร์ โดยมีวัตถุประสงค์คือพัฒนาโมเดลการให้บริการของร้านยาที่เป็นหน่วยร่วมบริการกับคลินิกหมอครอบครัว ประเมินผลการจัดการปัญหาเรื่องยาของประชาชนที่มารับบริการที่ร้านยา ประเมินความพึงพอใจของประชาชนและบุคลากรทางการแพทย์ต่อโมเดลที่พัฒนาขึ้นและประเมินผลลัพธ์ทางเศรษฐศาสตร์ของโมเดลที่พัฒนาขึ้น ผลการวิจัย: ได้มีการพัฒนาโมเดลการให้บริการของร้านยาคุณภาพและร้านยา (Good Pharmacy Practice; GPP) ที่เป็นหน่วยร่วมบริการกับคลินิกหมอครอบครัวโดยใช้รูปแบบการจ่ายยาในโครงการรับยาใกล้บ้าน เภสัชกรใกล้ใจ โมเดล 1 และโมเดล 2 สิ่งที่ได้พัฒนาในงานวิจัยนี้คือ การให้บริการของร้านยาที่เพิ่มเติมคือการจัดการการใช้ยา (Medication therapy management; MTM) รวมถึงการจัดการยาเหลือใช้และการสร้างเสริมสุขภาพแก่ผู้ป่วยที่มารับบริการในโครงการรับยาใกล้บ้าน เภสัชกรใกล้ใจ ผลของการพัฒนาทำให้มีผลลัพธ์ในด้านการจัดการปัญหาการใช้ยา ปัญหาด้านพฤติกรรมสุขภาพและยาเหลือใช้โดยพบยาเหลือใช้มูลค่าทั้งสิ้น 14,211.22 บาท ซึ่งสาเหตุส่วนใหญ่มาจากผู้ป่วยไม่ร่วมมือในการใช้ยา 55.03% รองลงมาคือ แพทย์สั่งจ่ายยาเกินจากนัด 38.48% สำหรับปัญหาเรื่องยาที่พบมากที่สุดคือ ความไม่ร่วมมือในการใช้ยาและปัญหาพฤติกรรมสุขภาพที่พบส่วนใหญ่จะเป็นเรื่องอาหาร สำหรับผลการประเมินความพึงพอใจของผู้รับบริการในพื้นที่ต่างๆ คะแนนเต็ม 5 พบว่าผู้รับบริการมีความพึงพอใจในระดับมากที่สุดในทุกด้าน ทั้งด้านขั้นตอนการให้บริการซึ่งประกอบด้วยความเหมาะสมของขั้นตอนในการให้บริการโดยเภสัชกรชุมชน (4.77±0.46) และความเหมาะสมของระยะเวลาในการให้บริการจากเภสัชกรชุมชน (4.77±0.47) ด้านการให้บริการของเภสัชกรร้านยาซึ่งประกอบด้วยมารยาทในการให้บริการของเภสัชกร (4.88±0.33) และเภสัชกรสามารถช่วยแก้ไขปัญหาการใช้ยาของผู้ป่วย (4.81±0.44) ด้านประโยชน์ที่ผู้รับบริการได้รับซึ่งประกอบด้วย ความรู้เกี่ยวกับโรคและยาที่ตนเองได้รับ (4.72±0.51) การนำความรู้ที่ได้จากเภสัชกรชุมชนมาปรับใช้ในการดูแลตนเอง (4.75±0.48) และลดระยะเวลาในการรอรับบริการจากห้องยาหลังพบแพทย์ได้มากกว่าที่โรงพยาบาล (4.86±0.37) ตลอดจนด้านความพึงพอใจในภาพรวม (4.87±0.36) ผลการประเมินความพึงพอใจของเภสัชกรร้านยามีความพึงพอใจในภาพรวมระดับมากที่สุด (4.27±0.69) ยกเว้นเรื่องความเหมาะสมของค่าตอบแทนที่ได้รับความพึงพอใจอยู่ในระดับมาก (3.84±0.86) พบว่าต้นทุนรวมต่อครั้งของการให้บริการจ่ายยาในโมเดล 1 ในภาพรวมเท่ากับ 104.24 บาทต่อครั้งของการให้บริการ จะเห็นว่าต้นทุนของร้านยาในโมเดล 1 มีค่ามากกว่าค่าตอบแทนที่ทางสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) จ่ายให้กับร้านยาซึ่งเท่ากับ 70 บาทต่อครั้งของการให้บริการ นอกจากนี้เมื่อคิดต้นทุนต่อรายการยาเท่ากับ 31.03 บาทต่อ 1 รายการยาที่เภสัชกรจ่ายยาและให้คำแนะนำการใช้ยา สำหรับโมเดล 2 พบว่าต้นทุนต่อครั้งของการให้บริการเท่ากับ 176.73 บาทต่อครั้ง จะเห็นว่าต้นทุนของโมเดล 2 มีค่าสูงกว่าค่าตอบแทนที่ทางสปสช. จ่ายให้กับร้านยาถึง 106.73 บาท บทสรุป: ร้านยาที่เป็นหน่วยร่วมบริการกับคลินิกหมอครอบครัวในโครงการรับยาใกล้บ้าน เภสัชกรใกล้ใจ ควรให้บริการจัดการปัญหาการใช้ยา (Medication therapy management; MTM) และงานสร้างเสริมสุขภาพแก่ผู้ป่วยร่วมด้วยนอกเหนือจากการจ่ายยาและให้คำแนะนำการใช้ยาเพราะประชาชนได้ประโยชน์และมีความพึงพอใจ สปสช. ควรเพิ่มค่าตอบแทนให้เภสัชกรร้านยาในโมเดล 1 เป็นอย่างน้อย 100 บาทต่อครั้งของการให้บริการ และโมเดล 2 เป็นอย่างน้อย 170 บาทต่อครั้งของการให้บริการ และพัฒนาศักยภาพร้านยาทั้งหมดในโครงการให้สามารถให้บริการจัดการปัญหาการใช้ยาและงานสร้างเสริมสุขภาพแก่ผู้ป่วย