การศึกษาพัฒนาประสิทธิภาพกระบวนการจัดซื้อและกระจายเวชภัณฑ์ร่วมของกองทุนหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ

Abstract

งานวิจัยนี้จึงมุ่งเน้นที่การศึกษา วิเคราะห์ กระบวนการจัดซื้อและกระจายเวชภัณฑ์ร่วมของกองทุนหลักประกันสุขภาพแห่งชาติเพื่อหาแนวทางในการปรับปรุงกระบวนการเพื่อให้เกิดการดำเนินการที่เป็นรูปธรรม พร้อมทั้งออกแบบและพัฒนาระบบนำร่องเพื่อติดตามกระบวนการจัดซื้อและกระจายเวชภัณฑ์ร่วมฯ รวมถึงศึกษาและเสนอแนะการพัฒนาระบบสารสนเทศที่ใช้ผสานกับกระบวนการทำงานที่เกี่ยวข้องกับการจัดซื้อและกระจายเวชภัณฑ์ร่วมในระบบหลักประกันสุขภาพรวมถึงแนวทางการใช้ข้อมูลสารสนเทศร่วมกัน โดยผลการศึกษาสรุปได้ดังนี้ ผลการศึกษาแนวทางในการปรับปรุงกระบวนการ จากการศึกษาเปรียบเทียบระหว่างกระบวนการทำงาน (ก่อนปีงบประมาณ 2560) และกระบวนการปัจจุบัน พบว่ากระบวนการและขั้นตอนในจัดซื้อจัดหายาและเวชภัณฑ์ร่วมฯ มีลักษณะของการถูกควบคุมด้วยวงจรเวลาตามปีงบประมาณและการจัดหาตามระเบียบราชการ (ภายใต้พระราชบัญญัติการจัดซื้อจัดจ้างและการบริหารพัสดุภาครัฐพ.ศ. 2560) โดยรายการยาและเวชภัณฑ์บางรายการมีเงื่อนไขของห่วงโซ่อุปทานที่ทำให้ไม่สอดคล้องกับการดำเนินงานส่งผลให้เกิดข้อติดขัด ตัวอย่างเช่น กรณีที่เกิดภาวะยาขาดแคลนชั่วคราวจำเป็นต้องหายาที่มีจากท้องตลาดหรือยืมยาจากคลังยาของผู้ขายในภาวะเช่นนี้ทำให้เกิดยอดของการจัดซื้อตามปีงบประมาณที่ไม่เป็นไปตามแผนและส่งผลกระทบต่อการวางแผนความต้องการและการบริหารคลังยาในวงรอบถัดไป ผลการวิเคราะห์ช่องว่างของกระบวนการจัดซื้อและกระจายเวชภัณฑ์ร่วมฯ พบว่ากระบวนการช่วงปลายน้ำของซัพพลายเชนเป็นกระบวนการที่ยังไม่สามารถติดตามและบริหารจัดการได้อย่างเป็นระบบ โดยกระบวนการดังกล่าวนับตั้งแต่เมื่อหน่วยบริการได้รับยาและเวชภัณฑ์จากรถขนส่งเพื่อจัดเก็บในคลังยาของหน่วยบริการจนถึงการจ่ายยาไปยังผู้ป่วย เนื่องจากการซื้อยาร่วมตามโครงการพิเศษฯ เป็นเพียงหนึ่งในหลายซัพพลายเชนที่เกิดขึ้น ซึ่งหน่วยบริการแต่ละแห่งจะมีระบบการบริหารยาที่แตกต่างกันไปแม้ว่าข้อมูลการรักษาผู้ป่วยเป็นรายบุคคลตามสิทธิ์จะมีการบันทึกไว้ แต่การติดตามข้อมูลการจ่ายยาแยกตามแหล่งที่มาหรือตามโครงการฯ นั้นยังขาดความแม่นยำ ซึ่งส่งผลต่อการบริหารเชิงคุณภาพ เช่น การติดตามล็อตยา วันหมดอายุ การยืม การคืน การเปลี่ยนยา เป็นต้น นอกจากนี้ยังพบว่าการให้รหัสผลิตภัณฑ์ยาและเวชภัณฑ์ที่ไม่เป็นไปตามมาตรฐานและข้อตกลงเดียวกัน ไม่รองรับการบริหารและติดตามในทุกระดับของกระบวนการ ผลการศึกษาวิเคราะห์เปรียบเทียบแนวปฏิบัติทั่วไปกับขีดความสามารถด้านไอทีที่ต้องการพัฒนา เมื่อเปรียบเทียบขีดความสามารถทางเทคโนโลยีขององค์กรที่เกี่ยวข้องในกระบวนการจัดซื้อและกระจายเวชภัณฑ์ฯ ทั้งสามหน่วยงานหลักต่างมีขีดความสามารถในการดำเนินการด้านไอทีในระดับชั้นนำของประเทศ โดยสามารถวิเคราะห์ ปรับเปลี่ยนและพัฒนาระบบสารสนเทศเพื่อรองรับความต้องการใหม่ที่เกิดขึ้นได้ทันเวลา ทั้งนี้ ในการหารือถึงปัญหาที่พบในกระบวนการจัดซื้อและกระจายเวชภัณฑ์ร่วมฯ มักจะมีผลลัพธ์ของแนวทางแก้ไข ซึ่งมีการนำระบบไอทีมาเป็นหลักในการขับเคลื่อนเสมอ อย่างไรก็ตามแม้ว่าบทบาทในการทำงานจะชัดเจน แต่การนำไอทีเข้ามาแก้ปัญหาในกรณีที่มีหน่วยรับผิดชอบร่วมหลายหน่วยเช่นนี้ พบว่าการกำหนดบทบาทในการเป็นเจ้าภาพหรือเจ้าของระบบไอทีสำหรับการใช้งานร่วมกันนั้นยังไม่มีข้อสรุปที่ชัดเจน ซึ่งส่งผลต่อความยั่งยืนของระบบ โดยจะทำให้ไม่สามารถขยายการใช้งาน รวมถึงการพัฒนาและบำรุงรักษาอย่างต่อเนื่อง ผลการออกแบบและพัฒนาระบบนำร่องเพื่อติดตามกระบวนการจัดซื้อและกระจายเวชภัณฑ์ร่วมฯ ทีมวิจัยฯ ได้ทำการพัฒนาตัวอย่างหน้าจอระบบสารสนเทศนำร่องฯ และนำเสนอต้นแบบหน้าจอกับสามหน่วยงานหลักที่เกี่ยวข้อง คือ สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) ในฐานะผู้ใช้ระบบในส่วนของผู้จัดทำแผนความต้องการยา โรงพยาบาลราชวิถีในฐานะหน่วยจัดซื้อ และองค์การเภสัชกรรม (อภ.) ในฐานะหน่วยงานผู้ขาย พบว่าการออกแบบให้ทุกหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในวงจรการการจัดซื้อและกระจายเวชภัณฑ์ร่วมฯ สามารถดูข้อมูลสถานะของการวางแผนและจัดหาฯ ในขั้นตอนต่างๆ และดูรายงานในภาพรวมได้พร้อมกัน เมื่อต้องการได้รับการยอมรับว่าเกิดประโยชน์อย่างยิ่ง โดยช่วยลดขั้นตอนความล่าช้าที่เกิดจากการสื่อสารและสร้างความเชื่อมั่นในการแลกเปลี่ยนข้อมูลระหว่างกันได้ อย่างไรก็ตามเนื่องจากระบบนำร่องฯ ที่พัฒนาขึ้นยังไม่ได้มีการกำหนดว่าจะนำไปติดตั้งและใช้งานจริงที่หน่วยงานใด จึงติดตั้งไว้ที่เครื่องแม่ข่ายของ สปสช. ที่ตั้งอยู่ ณ สำนักงานของ อภ. เป็นการชั่วคราว ข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย เนื่องจากปัญหาหลักที่พบคือขาดเจ้าภาพในการดำเนินการด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและข้อมูลเพื่อการบริหารและติดตามจึงมีความจำเป็นยิ่งยวดที่ต้องมีการกำหนดบทบาทของผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในการใช้ข้อมูลจากระบบสารสนเทศในระดับต่างๆ ให้ชัดเจน เพื่อสร้างความเชื่อมั่นในการตรวจทาน ตรวจสอบและประเมินผลในวงจรของการจัดซื้อและกระจายเวชภัณฑ์ร่วมฯ พร้อมทั้งขยายผลการใช้สารสนเทศนำร่องฯ โดยใช้เป็นกลไกในการขับเคลื่อนและบริหารจัดการกระบวนการในวงจรการจัดซื้อและกระจายเวชภัณฑ์ร่วมฯ โดยการกำหนดแนวทางและวิธีการในการกำกับดูแลข้อมูลในทุกกระบวนการให้เกิดความเชื่อมั่นว่าข้อมูลที่มีการรับส่งระหว่างกันเป็นข้อมูลที่ถูกต้อง เชื่อถือได้ สอดคล้องกับกฎหมาย ระเบียบและประกาศต่างๆ ซึ่งจะส่งผลให้สามารถลดขั้นตอนไปพร้อมกับการดำเนินการอย่างราบรื่นได้ในเวลาเดียวกัน หัวข้อการทำวิจัยที่ควรทำเพิ่มเติม 1) การใช้เทคโนโลยีบล็อกเชนในการตรวจสอบและสร้างความไว้วางใจในเครือข่ายในการทำธุรกรรมและทำหน้าที่แทนที่ฟังก์ชันบางอย่างของหน่วยกลางที่ต้องการความโปร่งใสในกระบวนการ 2) มาตรฐานรหัสบ่งชี้ผลิตภัณฑ์ยาเพื่อสนับสนุนระบบข้อมูลสารสนเทศในวงจรการจัดซื้อยาร่วม