การวิจัยเพื่อติดตามผลกระทบจากสารอาร์เซนิก แมงกานีส ไซยาไนด์ และฟื้นฟูภาวะบกพร่องทางสติปัญญา กระบวนการรู้คิด และการเรียนรู้ในเด็กประถมศึกษาปีที่ 4-6

Abstract

ยุทธศาสตร์การศึกษาของชาติเน้นการพัฒนาศักยภาพเด็กไทยทุกคนให้มีทักษะในศตวรรษที่ 21 หมายรวมถึงเด็กในพื้นที่เสี่ยงจากอุตสาหกรรมโลหะหนัก จากการศึกษาในปี พ.ศ. 2559 พบมีอุบัติการณ์การรับสัมผัสสารหนูอนินทรีย์ในปัสสาวะในเด็ก ร้อยละ 36.1 ซึ่งโลหะหนัก เช่น สารหนู เป็นสารพิษที่มีฤทธิ์ต่อความผิดปกติทางสติปัญญา จึงนำมาสู่วัตถุประสงค์ของการศึกษาครั้งนี้ เพื่อติดตามสถานการณ์ภาวะบกพร่องทางสติปัญญา กระบวนการรู้คิด และการเรียนรู้ของเด็ก รวมทั้งศึกษาปัจจัยทางด้านครอบครัวและสังคมที่มีความสัมพันธ์กับภาวะบกพร่องดังกล่าว เพื่อนำไปสู่การฟื้นฟูภาวะบกพร่องทางสติปัญญา กระบวนการรู้คิด และการเรียนรู้ของเด็กโดยการมีส่วนร่วมของครู รวมทั้งให้เด็กตระหนักและมีความรู้ในการป้องกันตนเองจากสารพิษ ในชั้นประถมศึกษาปีที่ 4-6 ใน 6 โรงเรียนเดิมที่ตั้งอยู่ในพื้นที่เสี่ยงอุตสาหกรรมโลหะหนักของจังหวัดพิจิตร พิษณุโลก และเพชรบูรณ์ ซึ่งโครงการวิจัยนี้ประกอบด้วย 3 โครงการย่อย ได้แก่ โครงการย่อยที่ 1 โครงการประเมินและฟื้นฟูภาวะบกพร่องทางสติปัญญา กระบวนการรู้คิด และการเรียนรู้ในเด็กประถมศึกษาปีที่ 4-6 ที่ได้รับผลกระทบจากสารอาร์เซนิก แมงกานีส และไซยาไนด์ โครงการย่อยที่ 2 โครงการศึกษาปัจจัยทางด้านครอบครัวและสังคมที่มีความสัมพันธ์กับภาวะบกพร่องทางสติปัญญา กระบวนการรู้คิด และการเรียนรู้ของเด็กประถมศึกษาปีที่ 4-6 และ โครงการย่อยที่ 3 โครงการตรวจวิเคราะห์ผลกระทบทางสุขภาพของสารอาร์เซนิก แมงกานีส และไซยาไนด์ในเด็กประถมศึกษาปีที่ 4-6 ผลการวิจัยพบว่า ลักษณะของครอบครัวที่เด็กอาศัยอยู่ด้วยเป็นครอบครัวแหว่งกลางที่พ่อแม่เด็กไม่ได้อาศัยอยู่กับเด็กในหมู่บ้านเนื่องจากไปทำงานนอกหมู่บ้านถึง ร้อยละ 82.60 เด็กได้รับการเลี้ยงดูจากปู่ย่าตายายถึง ร้อยละ 38.70 ส่วนใหญ่พ่อและแม่จบการศึกษาในระดับประถมศึกษาตอนปลาย และครอบครัวยากจนมีรายได้ต่อเดือนที่ 5,000-10,000 บาท ร้อยละ 49.60 ด้านการใช้สื่อของเด็ก เด็กเล่นโทรศัพท์มือถือวันละ 1 ชั่วโมงขึ้นไปร้อยละ 67.10 และพบว่าเมื่อเด็กดีใจ เสียใจ หรือมีปัญหาเรื่องการเรียน เพื่อน ครู เด็กมักจะไม่มาบอกเล่าหรือปรึกษาพ่อแม่ถึงร้อยละ 34.30 นอกจากนี้ ร้อยละ 45.80 ผู้ปกครองตอบว่า สภาพแวดล้อมในบริเวณบ้านและในชุมชนที่อาศัยอยู่มีการใช้สารเคมี สารพิษหรือสารโลหะหนัก จากการตรวจสุขภาพเด็กทั้ง 199 คน ในปี พ.ศ. 2562 พบว่า เด็กมีภาวะโภชนาการปกติร้อยละ 63.3 และพบมีภาวะโรคอ้วนถึงร้อยละ 25.2 ส่วนการตรวจปริมาณสารโลหะหนักในร่างกายเด็ก พบว่า มีอุบัติการณ์การรับสัมผัสสารหนูอนินทรีย์ในปัสสาวะมากกว่าเกณฑ์ปกติ ร้อยละ 4.5 ซึ่งลดลงเกือบ 12 เท่าตัว ทั้งเด็กชายและเด็กหญิง ทุกระดับชั้นและในทุกโรงเรียน เมื่อเปรียบเทียบกับการสำรวจในปี พ.ศ. 2559 พบว่า อุบัติการณ์การรับสัมผัสสารแมงกานีสในเลือดสูงกว่าเกณฑ์ปกติร้อยละ 41.2 ส่วนสารไซยาไนด์ในเลือดไม่พบในกลุ่มตัวอย่างทั้งหมด เมื่อศึกษาความสัมพันธ์ในปี พ.ศ. 2562 พบว่า ไม่มีความสัมพันธ์ระหว่างการรับสัมผัสสารหนูอนินทรีย์และแมงกานีสกับภาวะบกพร่องสติปัญญา กระบวนการรู้คิด และการเรียนรู้ (P-value>0.05) จากการประเมินทักษะสติปัญญาและการเรียนรู้ของเด็กทั้งหมด จำนวน 212 คน พบว่า เด็กมีความบกพร่องทางการเรียนใน 4 ด้าน ได้แก่ ด้านการอ่านคำ ด้านการสะกดคำ ด้านความเข้าใจประโยค ด้านการคำนวณทางคณิตศาสตร์ โดยมีปัญหาการเรียนรู้ ตั้งแต่ 1 ด้านขึ้นไปถึงร้อยละ 81.60 และในกลุ่มเด็กที่มีระดับสติปัญญา (IQ) ปกติ (IQ≥ 90) จำนวน 126 คน พบว่า เด็กมีภาวะบกพร่องทางการเรียนรู้ ร้อยละ 22.22 (28 คนใน 126 คน) พบว่ามีความบกพร่องทางการเรียนรู้ทั้ง 4 ด้าน ได้แก่ ด้านการอ่านคำ ด้านการสะกดคำ ด้านความเข้าใจประโยค ด้านการคำนวณทางคณิตศาสตร์ ถึงร้อยละ 50.0 ส่วนการสำรวจในปี พ.ศ. 2559 พบภาวะบกพร่องทางการเรียนอยู่ที่ร้อยละ 38.9 ซึ่งสูงกว่าปี 2562 ผลหลังการฟื้นฟูเด็กที่มีความบกพร่องทางการเรียนโดยเมื่อเปรียบเทียบผลก่อนและหลังการฟื้นฟู พบว่า เด็กที่ได้รับการฟื้นฟูมีทักษะด้านการอ่านคำ ด้านการสะกดคำ ด้านความเข้าใจประโยค ด้านการคำนวณทางคณิตศาสตร์เพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ในการประเมินระดับสติปัญญา พบว่า เด็กมีระดับสติปัญญาปกติ (เกณฑ์เฉลี่ย) ร้อยละ 59.4 และพบว่า เด็กมีระดับสติปัญญาต่ำกว่าเกณฑ์ปกติถึงร้อยละ 40.6 และผลหลังการฟื้นฟูเด็กนักเรียน จำนวน 106 คน พบว่า ก่อนการฟื้นฟูเด็กมีคะแนนเฉลี่ยของระดับสติปัญญา เท่ากับ 85.43 ซึ่งอยู่ในระดับสติปัญญาต่ำกว่าเกณฑ์เฉลี่ย แต่หลังจากเด็กเข้าร่วมกิจกรรมการฟื้นฟู พบว่า เด็กมีคะแนนเฉลี่ยของระดับสติปัญญา เท่ากับ 90.11 ซึ่งอยู่ในระดับสติปัญญาปกติ เมื่อวิเคราะห์เปรียบเทียบความแตกต่าง พบว่า เด็กมีคะแนนเฉลี่ยระดับสติปัญญาหลังการฟื้นฟูสูงขึ้นแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ จากการประเมินพฤติกรรมทักษะการเรียนรู้คิดเชิงบริหารของเด็กโดยครู พบว่า มีเด็กที่ควรได้รับการส่งเสริมร้อยละ 68.2 และจากการฟื้นฟู พบว่า ความสามารถทักษะการเรียนรู้คิดเชิงบริหารของเด็กอยู่ในระดับปกติเพิ่มขึ้นทั้งด้านความจำที่ทำได้ถูกต้อง ด้านสมาธิจดจ่อ และความเร็วในการตอบสนองในงานที่ทำ ส่วนการประเมินการรับรู้ทางสายตาและการเคลื่อนไหว (Visual-Motor) นั้นอยู่ในระดับผ่านเกณฑ์ร้อยละ 58.49 และต่ำกว่าเกณฑ์ร้อยละ 41.51 เมื่อเปรียบเทียบก่อน-หลัง การฟื้นฟู พบว่า ไม่แตกต่างกัน นอกจากนั้น จากการสอบถามเด็กด้านความรู้ในการป้องกันตนเองจากสารพิษในสิ่งแวดล้อม พบว่าเด็กส่วนใหญ่ร้อยละ 64.2 มีระดับความรู้ในการป้องกันตนเองจากสารพิษอาร์เซนิก แมงกานีส และไซยาไนด์ อยู่ในระดับน้อย หลังการเข้าร่วมกิจกรรมส่งเสริมทักษะการรู้เท่าทันด้านสิ่งแวดล้อม พบว่า กลุ่มตัวอย่างเด็กนักเรียนส่วนใหญ่ร้อยละ 41.9 มีระดับความรู้ในการป้องกันตนเองจากสารพิษเพิ่มขึ้น อยู่ในระดับปานกลาง และหลังฟื้นฟูมีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ส่วนทัศนคติเกี่ยวกับการป้องกันตนเองจากสารพิษ พบว่าเปลี่ยนจาก “ไม่แน่ใจ” มาเป็นระดับ “เห็นด้วย” มากขึ้น นอกจากนั้นโครงการยังได้เผยแพร่งานวิจัยและขยายผลแก่สังคมในวงกว้าง โดยได้มีการจัดเวทีแถลงข่าวผลการวิจัย และจัดเวทีคืนข้อมูลในพื้นที่ เพื่อนำเสนอข้อมูลสำคัญจากการติดตามภาวะบกพร่องทางสติปัญญา กระบวนการรู้คิด และการเรียนรู้ในเด็ก รวมทั้งประเมินประสิทธิผลการส่งเสริมการเรียนรู้ และปัจจัยต่างๆ ที่ส่งผลกระทบต่อเด็ก ซึ่งในเวทีมีการระดมความคิดเห็นจากผู้แทนครูและผู้ปกครองจากโรงเรียนในพื้นที่ ผู้นำชุมชน องค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.) ภาคการศึกษาจังหวัด ศูนย์การศึกษาพิเศษจังหวัด โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) และอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) ในพื้นที่ เพื่อกำหนดทิศทางการจัดกิจกรรมฟื้นฟูพัฒนาการเรียนรู้ของเด็กอย่างต่อเนื่องในพื้นที่ นับเป็นการต่อยอดผลวิจัยสู่การใช้ประโยชน์บนการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน นอกจากนั้นได้ส่งสรุปผลงานวิจัยเบื้องต้นแก่ 15 หน่วยงานภาครัฐ รวมทั้งภาคสังคมที่เกี่ยวข้อง เพื่อนำใช้ขับเคลื่อนงานระดับนโยบายและสังคม อันจะนำไปสู่การติดตาม ป้องกัน แก้ไขปัญหาและฟื้นฟูทักษะสติปัญญา การเรียนรู้ในเด็กได้ทันท่วงที ซึ่งทำให้เด็กมีความตระหนัก รู้เท่าทันในการป้องกัน ดูแลตนเองอันจะเป็นการแก้ไขปัญหาอย่างยั่งยืนต่อไป